تاریخ کشاورزی و جای خالی آن

اخبار سبز کشاورزی؛ من به تاریخ علاقه دارم، چراکه به قول دکتر شریعتی افکار و اعمال آدمی تحت تاثیر 4 جبر است: جبر طبیعت (نچرالیسم)، جبر جامعه (سوسیولوژیسم)، جبر خویشتن (بیولوژیسم) و جبر تاریخ (هیستولوژیسم).

تاریخ از طریق‌ اطلاع از گذشته،‌ تحلیل وضع حال و برنامه‌ریزی برای آینده به ما کمک می‌کند؛ به‌عبارتی تاریخ مانند آینه ماشین است که به کمک آن عقب را می‌بینیم و به جلو حرکت می‌کنیم.

مطالعه تاریخ به ما کمک می‌کند تا از گذشته بیاموزیم، اشتباهات را تکرار نکنیم و به سوی آینده‌ای بهتر هدایت شویم.

علی‌رغم اینکه تاریخ کشاورزی ایران بسیار کهن است و به قول دکتر عبدالرحیم قنوات، استاد تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد، همانند خود ایران بیش بود تاریخ داریم، ولی ما در ایران به تاریخ کشاورزی نپرداخته یا کم پرداخته‌ایم و به همین دلیل درک درستی از جایگاه و وظایف بخش کشاورزی در زمان نداریم.

کشاورزی ایران به‌دلیل داشتن تاریخ کهن، ریشه‌های فرهنگی اجتماعی عمیق و قویی دارد و این امر نوآوری‌پذیری را کمی سخت می‌کند.

بخش کشاورزی انباشته از دانش بومی و تجربیات تاریخی است و برای تحول در این بخش نمی‌توان آنها را‌ نادیده گرفت و برای نادیده نگرفتن آنها نیز باید تاریخ تحولات کشاورزی را دانست؛ از این‌رو مطالعه تاریخ تحولات کشاورزی از اهمیت بالایی برخوردار است و مطالعه تاریخ از طرق زیر به ما کمک می‌کند:

درک تحولات اجتماعی و اقتصادی:

کشاورزی نقش اساسی در توسعه جوامع بشری داشته است. از طریق مطالعه تاریخ کشاورزی، می‌توان فهمید که چگونه تغییرات در روش‌های کشاورزی بر توسعه اقتصادی و ساختارهای اجتماعی تأثیر گذاشته‌اند.

پیشرفت‌ فناوری:

تاریخ کشاورزی نشان می‌دهد که چگونه فناوری‌های جدید در زمینه‌های مختلف از جمله ابزارهای کشاورزی، آبیاری و اصلاح نژاد گیاهان و حیوانات به پیشرفت‌های بزرگی منجر شده‌اند. این پیشرفت‌ها می‌توانند به ما ایده‌هایی برای بهبود فناوری‌های فعلی بدهند.

مدیریت منابع طبیعی:

مطالعه تاریخ کشاورزی به ما کمک می‌کند تا بفهمیم که چگونه جوامع گذشته از منابع طبیعی خود استفاده کرده‌اند و چه درس‌هایی می‌توانیم از موفقیت‌ها و شکست‌های آن‌ها بگیریم. این دانش می‌تواند به ما کمک کند تا منابع طبیعی خود را به‌صورت پایدار مدیریت کنیم.

تنوع زیستی و حفظ محیط زیست:

تاریخ کشاورزی به ما نشان می‌دهد که چگونه روش‌های مختلف کشاورزی می‌توانند بر تنوع زیستی و اکوسیستم‌های طبیعی تأثیر بگذارند. این اطلاعات می‌توانند به ما کمک کنند تا روش‌های کشاورزی سازگار با محیط زیست را توسعه دهیم و از تنوع زیستی حفاظت کنیم.

امنیت غذایی:

با مطالعه تاریخ کشاورزی، می‌توانیم الگوهای تولید و توزیع غذا را درک کنیم و از این دانش برای تضمین امنیت غذایی در آینده استفاده کنیم. این مطالعه می‌تواند به ما کمک کند تا با چالش‌های مختلفی مانند تغییرات اقلیمی و افزایش جمعیت مقابله کنیم.

فرهنگ و هویت:

کشاورزی نقش مهمی در شکل‌گیری فرهنگ و هویت جوامع مختلف داشته است. مطالعه تاریخ کشاورزی به ما کمک می‌کند تا ارزش‌ها، سنت‌ها و آداب و رسوم مربوط به کشاورزی را درک کنیم و آن‌ها را حفظ کنیم؛ به‌طور خلاصه، مطالعه تاریخ کشاورزی به ما کمک می‌کند تا از تجربیات گذشته بیاموزیم و با استفاده از این دانش به توسعه پایدار کشاورزی و بهبود کیفیت زندگی در آینده بپردازیم.

انتشار تاریخ شفاهی بخش کشاورزی

اعتقاد به اهمیت تاریخ، باعث شد که سال 1399 به اتفاق تعدادی از دوستان علاقه‌مند (آقایان دکتر مهدی خلج، مهندس خداکرم جلالی، دکتر علی مویدی و دکتر سید کریم موسوی) با دعوت از تعدادی از وزرای ادوار کشاورزی، روسای ادوار کمیسیون کشاورزی مجلس، اساتید بر جسته دانشگاه‌ها و افراد بر جسته و اثر گذار بخش کشاورزی در یکصد سال اخیر، تاریخ شفاهی بخش کشاورزی را در حد مقدور بررسی و در نهایت منتشر کنیم.

این کار که نسبتا مورد استقبال قرار گرفت، درس‌های بزرگی برای من داشت که عبارتند از:

1-تاریخ کشاورزی ایران که درس‌های بسیاری برای آینده در آن نهفته، مورد کم‌توجهی قرار گرفته است.

2-با مطالعه تاریخ کشاورزی ایران درمی‌یابیم که تمام راهبردهای تاریخی کشاورزی ایران حول محور آب بوده است. مهمترین راهبردهای کشاورزی و غذای ایران تا اوایل دهه 1350 استخراج آب زیرزمینی توسط روش پایدار ایجاد قنات، زندگی به‌دنبال آب یا کوچ‌نشینی و الگوی مصرف کم آب‌بر و بدون دور ریز بوده است

3-از دهه 1350 به بعد هر سه راهبرد بالا را نادیده گرفتیم و با حفر افراطی چاه‌های عمیق، بیلان آب زیرزمینی را برهم زدیم، با احداث افراطی سدها، آب‌های جاری را مهار و ضمن جلوگیری از ورود آنها به آبخوان‌ها، تبخیر را بالا بردیم و با توزیع کالابرگ و تجارت حساب نشده غذا، الگوی غذایی را پر آب‌بر کردیم.

4-لازم است یک گروه پژوهشی قوی در یکی از دانشگاه‌های معتبر به تحقیقات درباره تاریخ کشاورزی بپردازد، از آنجا که خواندن تاریخ تجربه فراوانی به دست می‌دهد، لازم است مدیران راهبردی بخش کشاورزی حداقل نسبت به‌ تاریخ صد سال اخیر کشاورزی ایران آشنایی داشته باشند.

5-صحبت با بیش از 100 نفر از مدیران ارشد و صاحب‌نظران بخش‌های دولتی و خصوصی نشان داد که بزرگ‌ترین ضعف بخش کشاورزی، نداشتن اجماع روی راهبردها یا نداشتن راهبرد با پشتوانه و قابل دفاع است.

نویسنده: دکتر اسکندر زند، معاون اسبق مهندس حجتی در سازمان تحقیقات و مشاور سابق وزیر فعلی