خسارت 4 میلیارد دلاری بندر شهید رجایی: وقتی نبض تجارت می‌ایستد
حادثه بندر شهید رجایی نه یک خبر ساده بلکه یک هشدار جدی است خسارت 4 میلیارد دلاری بندر شهید رجایی می‌تواند اقتصاد ایران را به لرزه درآورد
تصور کنید ناگهان، مهم‌ترین دروازه تجارت دریایی کشور بسته شود. چه اتفاقی می‌افتد؟ پژوهشی ملی به این سوال پاسخ می‌دهد: خسارت ۴ میلیارد دلاری که می‌تواند اقتصاد ایران را به لرزه درآورد!
بررسی ابعاد اقتصادی تعطیلی بندر شهید رجایی
اخبار سبز کشاورزی؛ بنادر، قلب تپنده اقتصاد مدرن هستند. تصور یک لحظه توقف در فعالیت آن‌ها، مساوی با اختلال در شریان‌های حیاتی تجارت و تولید است. انفجار بندر شهید رجایی، کانون اصلی ورود و خروج کالا در ایران، فاجعه‌ای فراتر از یک آتش‌سوزی ساده است. این حادثه، ابعاد خسارت را به دلیل حبس چند ماهه محموله‌های وارداتی - میراث سیاست‌های ارزی و گمرکی نادرست - چند برابر کرده است.
نه یک انبار، بلکه دروازه تجارت: چرا تعطیلی بندر فاجعه است؟
سابقه دپوی کالا در بندر شهید رجایی نشان می‌دهد که این مکان نباید به محل انباشت کالا تبدیل شود. پژوهش‌های دانشگاهی گویای حقیقتی تلخ هستند: توقف ۳ ماهه فعالیت مهم‌ترین بندر ایران می‌تواند تا ۱.۸ درصد از تولید ناخالص داخلی را نابود کند! یعنی خسارت 4 میلیارد دلاری بندر شهید رجایی یک فاجعه اقتصادی را در پی خواهد داشت.
کارشناسان هشدار می‌دهند: فاجعه بندر شهید رجایی باید به یک درس عبرت برای اصلاح فوری رویه‌های تجاری و ترخیص کالا تبدیل شود.
برآورد خسارت‌های میلیارد دلاری انفجار بندر شهید رجایی
مطالعه‌ای دقیق با عنوان «برآورد تبعات اقتصادی توقف فعالیت یک بندر بر ستانده ملی؛ مطالعه موردی بندر شهیدرجایی» نشان می‌دهد که انفجار بندر شهید رجایی می‌تواند نزدیک به ۲ درصد اقتصاد ایران را تحت‌الشعاع قرار دهد.
این پژوهش، که در فصلنامه علمی «مطالعات اقتصادی کاربردی ایران» منتشر شده، برآورد می‌کند که تعطیلی ۹۰ روزه بندر شهید رجایی از سه مسیر صادرات، واردات محصولات واسطه‌ای و واردات کالای نهایی، خسارتی حدود ۱۳ همت به قیمت‌های سال ۱۳۹۰ وارد می‌کند. این رقم در سال ۱۴۰۲ و با احتساب نرخ دلار ۸۰ هزار تومانی، به بیش از ۴ میلیارد دلار می‌رسد؛ به عبارتی خسارت 4 میلیارد دلاری بندر شهید رجایی.
سهم حیاتی بندر شهید رجایی در اقتصاد
آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران نشان می‌دهد که حدود ۷۰ درصد واردات و ۳۰ درصد صادرات کالاهای غیرنفتی کشور از طریق بنادر انجام می‌شود و بندر شهید رجایی به تنهایی ۶۰ درصد این جریان تجاری دریایی را مدیریت می‌کند.
این بندر در سال ۱۴۰۲، ۵۳ درصد از کل عملیات تخلیه و بارگیری بندری کشور را بر عهده داشته و مهم‌ترین محور ترانزیتی ایران محسوب می‌شود. سهم این بندر در جابه‌جایی کالاهای اساسی، فلزات، مصالح ساختمانی، ماشین‌آلات و کالاهای کانتینری گویای نقش بی‌بدیل آن در اقتصاد کشور است.
چگونه تعطیلی بندر اقتصاد را فلج می‌کند؟
مطالعات نشان می‌دهد که زیان وارد شده به اقتصاد ایران از سه کانال اصلی ناشی می‌شود: کاهش صادرات (۰.۲ درصد تولید ناخالص ملی)، اختلال در واردات واسطه‌ای (۰.۷۶ درصد) و اختلال در واردات نهایی (۰.۳۴ درصد).
به عبارت دیگر، حدود ۲۰ درصد زیان به کاهش صادرات، ۵۷.۶ درصد به اختلال در واردات واسطه‌ای و ۲۸.۸ درصد به اختلال در واردات نهایی مربوط می‌شود. از منظر بخش‌های اقتصادی، ۷۳ درصد زیان متوجه صنعت، ۱۱ درصد مربوط به کشاورزی و ۵ درصد به خدمات است.
صنایع پیشران در سراشیبی سقوط: کدام بخش‌ها بیشترین آسیب را می‌بینند؟
نتایج پژوهش هشدار می‌دهد که صنایع کلیدی اقتصاد ایران متحمل زیان‌های سنگینی می‌شوند. تولید مواد شیمیایی، فلزات اساسی و وسایل نقلیه موتوری بیشترین آسیب مطلق را می‌بینند. این بخش‌ها به دلیل وابستگی شدید به مواد اولیه و قطعات وارداتی، در برابر توقف بندر بسیار آسیب‌پذیر هستند.
همچنین، بخش‌های عمده‌فروشی، خرده‌فروشی و تولید محصولات غذایی نیز با کاهش قابل توجه ارزش افزوده مواجه می‌شوند. در کنار این‌ها، صنایع کوچک‌تر و تخصصی‌تر مانند تولید ماشین‌آلات طبقه‌بندی نشده و تجهیزات حمل‌ونقل، بیشترین افت نسبی تولید را تجربه می‌کنند.
پاشنه آشیل اقتصاد ایران در بحران بندر
تحلیل‌ها نشان می‌دهد که کاهش واردات کالاهای واسطه‌ای بیشترین سهم را در زیان‌های اقتصادی ناشی از توقف بندر دارد. این اختلالات، فراتر از ارقام تولید، پیامدهای گسترده‌تری دارند: کمبود مواد اولیه در کارخانه‌ها، افزایش هزینه‌های تولید و کاهش شدید ارزش افزوده در صنایعی مانند پتروشیمی، فولاد و خودرو.
این امر به کاهش اشتغال و افت درآمدهای مالیاتی منجر می‌شود و ضعف تنوع در تامین داخلی، آسیب‌پذیری اقتصاد را تشدید می‌کند.
توصیه‌هایی برای جلوگیری از تکرار فاجعه بندر
پژوهش مذکور توصیه‌های سیاستی مهمی برای مقاوم‌سازی اقتصاد در برابر شوک‌های زیرساختی ارائه می‌دهد: تقویت تولید داخلی قطعات واسطه‌ای، تنوع بخشیدن به مسیرهای وارداتی، افزایش ظرفیت ذخیره‌سازی راهبردی مواد اولیه و ارائه تسهیلات ویژه به بخش‌های آسیب‌دیده.
تجربه تلخ تعطیلی بندر شهید رجایی ثابت می‌کند که ضعف در هر حلقه از زنجیره تامین، پایداری کل اقتصاد را تهدید می‌کند و تنها با یک راهبرد جامع می‌توان از تکرار چنین بحرانی جلوگیری کرد.
