قطعی برق، کشاورزان را مجبور به راه‌اندازی نیروگاه‌های خورشیدی می‌کند
بحران بی‌برقی در کشاورزی؛ از ضرر و زیان کشاورزان تا تهدید امنیت غذایی کشور
روزی هشت ساعت قطعی برق برای کشاورزان یعنی ضرر پشت ضرر. این قطعی حالا ابعاد گسترده‌ای پیدا کرده و امان کشاورزان را بریده
اخبار سبز کشاورزی؛ روزی هشت ساعت قطعی برق برای کشاورزان یعنی ضرر پشت ضرر. این قطعی حالا ابعاد گسترده‌ای پیدا کرده و امان کشاورزان را بریده، میزان تولید کم شده و تعدادی از پمپ‌های آب که با برق کار می‌کنند، سوخته‌اند و خسارت اینها هم بار جدیدی بر دوششان گذاشته. برای همین هم صدای بیش از ۵۰ کشاورزی که به نشست هم‌اندیشی با «استارتاپ بیت‌بُنه» در اداره جهادکشاورزی بویین‌زهرا دعوت شده بودند هم بلند بود. آنها از وضعیت گله داشتند و از خسارت‌هایشان می‌گفتند. بیت‌بنه، که حالا کارش را به‌عنوان استارتاپی در حوزه کشاورزی شروع کرده، یکی از راهکارهایش تعامل برای راه‌اندازی نیروگاه خورشیدی است.
آنها می‌گویند با پیش‌فروش محصولتان بخشی از هزینه تأسیس نیروگاه خورشیدی را تأمین کنید تا شاید کمی از بار بی‌برقی‌های موجود کم شود. هرچند این ایده از نظر تعدادی از کشاورزان چندان خوشایند نیست. آنها معتقدند وزارت نیرو بار تولید برق را بر دوششان گذاشته و بدون حمایت این عرصه را رها کرده است.
«قرار نبود برق اینقدر قطع شود و امنیت غذایی کشور به خطر افتد.» این را رئیس انجمن صنفی کشاورزان در مستندی می‌گوید که «عباس ملک‌محمدی»، مدیرعامل و بنیانگذار استارتاپ بیت‌بنه به آن اشاره می‌کند. او که خود از کشاورزان منطقه بویین‌زهراست با جمع کردن کشاورزان منطقه در تلاش است تا بار این بی‌برقی را کم کند «تجربه من هم در چندسال گذشته بسیار سخت بوده. کشت‌وکار دچار مشکل شده و این ماجرا علاوه‌بر ضرر کشاورز، امنیت غذایی کشور را هم در آینده تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. برای مثال، ما ذرت را در ۱۱ هکتار می‌کاشتیم که با این میزان از خاموشی ۸ هکتار شد و این یعنی کاهش ۳۰ درصدی درآمد و محصول. محصول بهاره ۴۰ درصد افت داشته.»
او با تأکید بر اینکه کار کشاورز تولید برق نیست، به جلسات مختلف در این زمینه اشاره می‌کند و می‌گوید «به ما می‌گویند برق نیست و خودتان باید کاری برای خودتان انجام دهید. درنتیجه ما راهی جز هم‌فکری و همراهی یکدیگر نداریم. آنها می‌گویند به فکر خودتان باشید، چون سال بعد بدتر می‌شود. ما به‌عنوان کشاورز در این شرایط چه کاری باید انجام دهیم؟»
ملک‌محمدی به تلاش‌های ماه‌های گذشته بیت‌بنه برای همکاری با بانک کشاورزی اشاره کرده و می‌گوید: «با همکاری بانک کشاورزی و استفاده از کیف پول اعتباری نوینکست، بیت‌بنه می‌تواند زنجیره تأمین کشاورزی را تقویت کند. همچنین، با تشویق مردم به پیش‌خرید محصولات کشاورزی، امکان تأمین تجهیزات و منابع مالی لازم برای کشاورزان در دوره‌ی داشت فراهم می‌شود. این اقدامات به کشاورزان کمک می‌کند تا به سمت کشاورزی پایدار حرکت کنند و امنیت غذایی کشور به خطر نیفتد.»
او همچنین بیان کرد که پس از تکمیل روند اداری و دریافت مجوزهای لازم، قرارداد با اداره برق منعقد خواهد شد و تأکید کرد که بحث اصلی در این مرحله، احداث نیروگاه خورشیدی از طریق مشارکت مردم در سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی است.
«سینا انعام‌زاده»، دیگر بنیانگذار این استارتاپ، در توضیح فعالیت بیت‌بنه هم گفت «بیت‌بنه به این خاطر شکل گرفت که کشاورز محصولش را کیلویی در هر کجای ایران پیش‌فروش کند. فردی که محصول را پیش‌خرید کرده هم می‌تواند بگوید آیا محصول را می‌خواهد یا پول آن را. درواقع، ما پلتفرمی برای پیش‌فروش محصولات کشاورزی، دامپروری، باغداری و شیلات هستیم و محصولات به‌شکل بُن دیجیتال عرضه می‌شود و کاربران با پیش‌خرید بن محصول مدتی منتظر می‌مانند تا محصول به ثمر برسد و بعد تصمیم می‌گیرند محصول را دریافت کنند یا شما بن محصولتان را از آنها بازخرید کنید تا بتوانند اصل پول و سودشان را دریافت کنند.»
به‌گفته او، این استارتاپ در تلاش است تا از پیش‌فروش محصولات کشاورزی در دوره داشت نقدینگی لازم را برای کشاورز فراهم کند. ما با چندین شرکت معتبر توافق کرده‌ایم که بخشی از هزینه راه‌اندازی نیروگاه برق خورشیدی برای کشاورزان را به‌صورت بن محصول دریافت کنید تا بتوانید با اعتبار محصولی که کاشته‌اید، پنل خورشیدی بگیرید؛ چراکه بُنه‌ها فرمی از کشاورزی برای جمع‌آوری مصرف مشترک بوده است و هدف ما احیای این مدل است.»
نگرانی از عمل نکردن به تعهدات
در حدود ۵۰ کشاورز حاضر در جلسه اما نظرات مختلفی داشتند. آنها گله‌مند از شرایط شکل‌گرفته فعلی بودند که بی‌برقی برایشان به‌وجود آورده. یکی از آنها در میانه جلسه به ناتوانی وزارت نیرو در حل مشکلاتشان اشاره کرد و دیگری خرید پنل خورشیدی و تولید برق را کاری نشدنی دانست. فرد دیگر به سوختن سه پمپ شناور چاه آب و هزینه ۱۵۰ میلیونی سیم‌پیچی پرداخت. خسارت‌هایی که برای هیچ‌کدام دریافتی‌ای نداشتند.
در این میان «گنجی»، از کشاورزان باسابقه منطقه که خود مهندس برق است، با گلایه از وضعیت گفت «یک کشاورز برای سهمیه آب برنامه‌ریزی می‌کند. با قطع هفت-هشت ساعت آب، عملاً یک‌چهارم تولید از بین می‌رود. باغی که سال‌ها با روندی مشخص آب دریافت کرده، الان باید میزان بسیار کمتری دریافت کند و عملاً خشک می‌شود و خسارت اصلی این وضعیت در آینده مشخص می‌شود. در این میان اما بحث پنل‌های خورشیدی بحث جدیدی است و اداره برق به‌نوعی کشاورز را اجبار به این کار کرده و مسئولیت تولید برق را از دوش خود برداشته و به دوش دیگری انداخته است.»
به‌گفته او، اداره برق سیستم درستی تعریف نکرده؛ چراکه براساس این سیستم می‌گوید برق به‌اندازه خودت تولید کن و اگر مازاد داشتی از تو می‌خریم. «کشاورز با برق تعرفه‌ای دخل و خرجش به هم می‌رسد. اگر برق با تعرفه غیردولتی باشد، چطور باید هزینه‌ها را پرداخت کند؟ کشاورز هم مانند تولیدکنندگان دیگر باید باشد. همان‌طورکه درباره صنایع دیگر فراخوان داده و هرکس بخواهد برق تولید کند، می‌تواند در بورس کالا بفروشد، ما هم باید همان‌طور باشیم؛ نه آنکه ما برای مصرف خودمان تولید کنیم و اگر مازادی داشتیم بفروشیم. اگر اداره برق نمی‌تواند تولید کند، ما تولید می‌کنیم؛ اما برق تعرفه‌ای ما سر جای خودش باشد.»
او همچنین به وضعیت غیرشفاف در پنل‌های خورشیدی هم اشاره می‌کند و می‌گوید این پنل‌ها کیفیت متفاوت دارند و در سال‌های آینده ممکن است با گورستان پنل روبه‌رو شویم. «ما باید این پنل‌ها را با ارز آزاد خریداری کنیم و این شرایط برای ما که محصولات استراتژیک برای کشور تولید می‌کنیم، عادلانه نیست. برق ما الان در زمستان از ۱۲ ظهر تا ۸ شب قطع است.»
جعفری دیگر کشاورز حاضر در جلسه به بی‌توجهی به اقلیم منطقه اشاره کرد و گفت «این منطقه بادخیز است و باید از انرژی باد برای تولید برق استفاده کرد، نه پنل خورشیدی. ما حتی نمی‌دانیم این پنل‌های خورشیدی که باید چندمیلیارد پول باید برایشان هزینه کنیم، چقدر دوام می‌آورند.»
یکی از کارشناسان جهادکشاورزی قزوین هم که در این جلسه حاضر بود و نخواست نامش در این گزارش بیاید، با اشاره به وضعیت سخت موجود ضرر بی‌برقی را نهفقط برای کشاورز که برای کل کشور و امنیت غذایی دانست. «در هر بخشی کاهش عملکرد داریم و ضرر هم برای کشاورز است و هم به تولید. بعد از مدتی هم دولت مجبور به واردات می‌شود و مجبور می‌شود با اختصاص ارز زیادی محصول وارد کند. همه اینها به ضرر کشور است.»
به‌گفته او، کشاورزان در حال حاضر ساعت‌های متفاوتی برای بی‌برقی تجربه می‌کنند و این وضعیت برای دامپروری و مرغداری سخت‌تر هم است. «با قطعی طولانی‌تر از دو ساعت در صنعت دامپروری و طیور، عملاً صنعت از کار می‌افتد و تلفات سنگینی خواهند داد. با همکاری اداره برق و جهادکشاورزی قرار است کارهایی انجام بگیرد که ابتدا آگاهی‌سازی است و بعد اجرا. در استان قزوین یکی از شرکت‌های بزرگ برای سه چاه آبش نیروگاه ۲۰۰ کیلوواتی خورشیدی نصب کرده است و می‌گوید از زمانی که این کار را انجام داده، قطعی برق نداشته است. فعلاً هیچ ارگانی کمک نمی‌کند و شاید در سنوات بعدی بانک‌ها برای ارائه تسهیلات وارد کار شوند.»
هیچ خسارتی پرداخت نشد
هفته گذشته «محمد بازرگان»، عضو اتاق اصناف کشاورزی، از خسارت دوبرابری کشاورزان به‌خاطر قطعی برق خبر داده و با انتقاد از سیاست‌های وزارت نیرو در مدیریت خاموشی چاه‌های کشاورزی گفته بود «مسئولان وزارت نیرو بدون اطلاع قبلی، برق چاه‌های کشاورزی را قطع کردند تا بررسی کنند که آیا امکان اعمال خاموشی در ساعات اوج وجود دارد یا نه. این اقدام، خسارات سنگینی به کشاورزان وارد کرد. برای مثال کشاورزی که ۱۰ هکتار زمین دارد، اگر فقط پنج هکتار آن را آبیاری کرده باشد و برق قطع شود، باید آبیاری را از ابتدا آغاز کند. این مسئله نهفقط منجر به برداشت آب بیشتر می‌شود، بلکه هزینه‌های تولید را نیز افزایش می‌دهد».
بازرگان همچنین به بندهای مرتبط با بخش کشاورزی در برنامه هفتم توسعه اشاره کرد و گفت: «طبق این برنامه، درصورتی‌که قطع برق، آب یا گاز منجر به خسارت در بخش تولید شود، دستگاه مربوطه موظف به جبران خسارت است. اما با وجود خسارت‌های فراوان در سال‌های اخیر، نهفقط هیچ خسارتی پرداخت نشده، بلکه حتی دستگاه‌های خاطی نیز مورد بازخواست قرار نگرفته‌اند.»
پیش‌ازاین «عطاالله هاشمی»، رییس بنیاد ملی گندمکاران از عدم اتخاذ سیاست‌های حمایتی محصولات اساسی کشاورزی و مشکلاتی که بی‌برقی برای کشاورزی ایجاد کرده به مهر گفته بود «از سال ۱۳۷۵ و نزدیک به سه دهه است که دولت‌ها به‌دنبال این بودند تا چاه‌های آب کشاورزی به‌جای استفاده از سوخت‌های فسیلی مانند گازوئیل از سوخت جایگزین برق استفاده کنند. افزایش قیمت جهانی گازوئیل هزینه دولت را در تأمین این سوخت برای کشاورزان سنگین می‌کرد. ازاین‌رو، آنها را تشویق به استفاده از ژنراتورهای برق می‌کردند. دولت برای اجرایی شدن این طرح یارانه در نظر گرفت که پس از مدتی قطع شد؛ اما با وجود پرداخت نشدن جایزه تشویقی باز هم کشاورزان با هزینه‌کرد شخصی، چاه‌ها را مجهز به کشیدن آب با برق کردند.»
به‌گفته او، حالا قطعی طولانی برق باعث افت میزان تولید محصولات باغی و زراعی و همچنین خسارت‌هایی نیز به ادوات و ابزار کشاورزی شده و برآوردهای اولیه نشان می‌دهد ۳۵۰ تا ۴۰۰ همت خسارت‌های این بخش است «علاوه‌براین، قطعی برق سبب اختلافات محلی بین کشاورزان می‌شود. زیرا کشاورز مثلاً سه ساعت آب دارد و یک ساعت و ۳۰ دقیقه از آب خود را دریافت می‌کند، اما در ادامه برق قطع می‌شود و آب اولیه هم هدر می‌رود. این درحالی‌است که بهره‌بردار برای مزرعه کارگر گرفته و با وجود قطعی برق باید هزینه کارگر را بپردازد.»
هاشمی در پایان تأکید کرد قراردادی بین وزارت نیرو و کشاورز منعقد شده و چون کشاورز به تعهدات خود عمل کرده است، وزارت نیرو هم بابت عدم عمل به وظایف متعهدشده باید به کشاورزان خسارت بپردازد./ پیام ما
