صادرات محصولات کشاورزی ایران در سراشیبی فرود

دیپلماسی تجاری به کمک صادرات بیاید

اخبار سبز کشاورزی : در بحث صادرات محصولات کشاورزی که یکی از تولیدات صادرات‌محور مهم برای کشور محسوب می‌شوند، زیرساخت‌های انتقال از جمله مهم‌ترین نیازها است. بخشی از کارشناسان و فعالان بازرگانی معتقدند ضعف‌های مربوط به ناوگان حمل‌ونقل، یکی از موانع مهم توسعه صادرات محصولات کشاورزی است. آنها بر این باورند که نبود تجهیزات مناسب سبب شده تا گاهی بخشی از کالا در مسیر انتقال، فاسد شود.

عده‌ای دیگر از فعالان نیز معتقدند مشکل اصلی محدود بودن بازارهای صادراتی ایران در بحث محصولات کشاورزی، ضعف در دیپلماسی تجاری است و باید دولت برای رفع این نقص، وارد عمل شود.

نقش کمرنگ محصولات کشاورزی در آمار صادرات

آمار ارائه‌شده از سوی گمرک ایران نشان می‌دهد روند صادرات کالا در ۵ ماه نخست امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد ۲۱ درصدی داشت و به‌لحاظ ارزشی به ۲۰ میلیارد و ۹۲۴ میلیون دلار رسید. رئیس‌ کل گمرک ایران «پروپان مایع»، «متانول»، «گاز طبیعی مایع‌شده»، «پلی‌اتیلن»، «شمش آهن و فولاد» را جزو اقلام مهم صادراتی ایران در 5 ماه ابتدای امسال عنوان کرد و همان‌طور که دیده می‌شود، محصولات کشاورزی که تا پیش از این جزو کالاهای صادراتی جدی ایران محسوب می‌شدند، در این لیست جایگاه بالایی ندارند.

به‌گزارش خبرگزای صداوسیما، آرزو غنیون، معاون دفتر آمار و پردازش اطلاعات گمرکی گمرک ایران، به تشریح وضعیت صادرات محصولات کشاورزی پرداخت و توضیح داد: میزان صادرات محصولات کشاورزی در 2 ماه نخست امسال، یک میلیون و ۷۵۰ هزار تن کالا به ارزش ۸۰۵ میلیون دلار و نسبت به مدت مشابه سال قبل با کاهش ۱۱ درصدی در وزن و ۱۰ درصدی در ارزش همراه بوده و میزان صادرات این نوع محصولات در مدت مشابه سال قبل بالغ بر یک میلیون و ۹۶۶ هزار تن کالا به ارزش ۸۹۴ میلیون دلار بوده است.

از سویی دیگر، آمار منتشرشده برای میزان تجارت خارجی ایران طی ۵ ماه اخیر، سهم محصولات کشاورزی را در صادرات بالا نشان نمی‌دهد. همین موضوع نشان می‌دهد صادرات محصولات کشاورزی ایران در سراشیبی فرود قرار گرفته است.

نتایج مثبت تلاش بخش خصوصی

هادی حنایی‌جهرمی، عضو اتاق بازرگانی استان فارس و رئیس اتحادیه صادرکنندگان میوه این استان یکی از الزامات اساسی توسعه صادرات محصولات کشاورزی را تجهیزات مناسب ترابری عنوان کرد.

او به تشریح شرایط فعلی تجهیزات و زیرساخت‌های لجستیکی انتقال بار در کشور پرداخت و گفت: برخی افراد معتقدند کمبودهای تجهیزاتی سبب شکل‌گیری موانع در صادرات محصولات کشاورزی ایران شده و به‌دلیل این ضعف‌ها بازارهای صادراتی ایران محدود است.

حنایی گفت: این دست مشکلات لجستیکی، تا سال‌های قبل بسیار زیاد بود و در حال‌حاضر شرایط لجستیکی و فنی برای صادرات بهبود یافته است. تا سال‌های گذشته مشکلات و خلأهایی در رابطه باوجود تجهیزات مناسب حمل‌ونقل تولیدات و محصولات کشاورزی به‌طورگسترده وجود داشت. مهم‌ترین کمبود هم برای کانتینرهای یخچال‌دار بود که باعث خراب شدن محصولات کشاورزی به‌ویژه میوه و تره‌بار می‌شد.

وی تصریح کرد: محصولات دسته میوه‌وتره‌بار، به گرمای بیش از حد هوا حساس هستند. در سال‌های گذشته ضعف‌های جدی برای این تجهیزات در کشور وجود داشت. کمبود این تجهیزات مهم، سبب شده بود تا بخش زیادی از بارهای ایرانی فاسدشده به کشور مقصد برسند، اما در طول چند سال اخیر، بخش خصوصی با همکاری برخی نهادهای دولتی، تلاش کردند تا این مشکلات زیرساختی و فنی را مرتفع کنند. خوشبختانه این تلاش‌ها تا به امروز نتیجه مثبتی داشته و بخشی از نیازهای لجستیکی صادرات محصولات کشاورزی تامین شده‌اند.

تاثیر تجهیزات بر کیفیت محصولات صادراتی

رئیس اتحادیه صادرکنندگان میوه استان فارس در ادامه به تشریح اهمیت وجود تجهیزات فنی مناسب برای حمل‌ونقل محصولات کشاورزی تاکید کرد و گفت: همان‌طور که پیش‌تر عنوان شد، زیرساخت‌ها باربری، از لوازم مهم توسعه صادرات بوده و در کالاهایی مانند تولیدات کشاورزی و میوه و تره‌بار وجود این تجهیزات فنی از ارکان‌های ضروری است.

وی گفت: کانترهای یخچال‌دار، مهم‌ترین زیرساخت فنی برای صادرات محصولات کشاورزی به شمار می‌روند. چراکه مسافت‌های انتقال بار اغلب طولانی بوده و این کانتینرها بارها را از گرما و فاسد شدن حفظ می‌کنند. بیشتر هدف‌های صادراتی ایران در حوزه میوه‌وتره‌بار، کشورهای همسایه مانند عراق یا کشورهای حوزه خلیج‌فارس است. این کشورها بنا بر اقتضای موقعیت جغرافیایی، دارای آب‌وهوای گرم است و باید روش‌های صادرات به این کشورها به‌گونه‌ای باشد که بار بدون هیچ ایراد منتقل شود.

حنایی در ادامه افزود: وجود کانتینرهای یخچال‌دار یک ضرورت برای فعالیت‌های صادراتی ایران محسوب شده و از این‌رو طی سال‌های اخیر صادرکنندگان و تولیدکنندگان تلاش کردند تا کمبودهای مربوط به این مسئله را رفع کنند. در حال حاضر شرایط نسبت به سال‌های گذشته بهبود یافته و امید آن می‌رود در ادامه نیز تمام زیرساخت‌های مربوط به حمل‌و نقل و صادرات بار، تامین شوند. از سویی دیگر، تنها ماشین‌های حمل بار، از زیرساخت‌های مهم برای توسعه صادرات در حوزه محصولات کشاورزی نیستند، بلکه مسائل و موارد دیگری نیز در رابطه با صادرات دخیل است و باید این نکته توجه داشت.

نقش استراتژی‌های تجاری

این فعال بازرگانی در ادامه صحبت‌های خود به وجود برنامه‌های مدون تجاری برای صادرات محصولات و تولیدات داخلی تاکید کرد و گفت: سیاست‌های صادراتی، یکی از مولفه‌های مهمی است که دولت باید برای توسعه صادرات محصولات کشاورزی، به آن توجه داشته باشد. سیاست‌های صادراتی و تجاری شامل موارد مختلفی است که گسترش روابط دیپلماتیک با سایر کشورها را می‌توان یکی از این سیاست‌ها عنوان کرد.

وی گفت: گسترش روابط تجاری تنها به داشتن روابط سیاسی خوب محدود نشده و باید برنامه‌های مدونی را برای کسب سهم از بازار کشورها داشته باشیم. کشورهای همسایه به‌ویژه کشورهای حوزه خلیج‌فارس، همواره از مقاصد مهم صادراتی برای محصولات کشاورزی تولید ایران محسوب می‌شوند، اما به‌دلیل نداشتن استراتژی‌های مناسب برای صادرات، هنوز سهم ما از بازار این کشورها ناچیز است.

حنایی تاکید کرد: در بحث تامین بسترهای انتقالی و حمل‌ونقل، تا حدودی مشکل نداریم، اما کمرنگ بودن روابط دیپلماتیک در حوزه تجارت و همچنین نداشتن برنامه برای توسعه صادرات، سبب شده تا ورود کالاهای ایرانی به کشورهای مقصد با چالش همراه باشد. به‌بیانی دیگر، سیاست‌گذاری‌های ایران در مسائل صادراتی یکی از ضعف‌هایی است که سبب شده تا سهم ایران در بازار کشورهای همسایه محدود باشد.

وی تصریح کرد: مدت زمان توقف کالاهای ایرانی در مرزها و گمرکات کشورهای مقصد زیاد است و دلیل آن را می‌توان نبود تفاهمنامه‌های مشترک تجاری میان ایران و این کشورها معرفی کرد. اگر دولت در این موضوع وارد شده و از نظر دیپلماتیک، شرایط را برای توسعه صادرات بهبود بخشد، به‌نظر می‌رسد بخش عمده‌ای از مشکلات صادراتی به‌ویژه صادرات محصولات کشاورزی و میوه و تره‌بار رفع خواهد شد.

ضعف‌های چندجانبه زیرساختی

برخی کارشناسان و فعالان تجاری معتقدند مشکلات مربوط به تجهیزات و ماشین‌های حمل بار، همچنان جزو مشکلات صادرات ایران محسوب می‌شوند.

یونس ژائله، رئیس اتاق بازرگانی تبریز در این‌باره اظهارنظر کرد و گفت: در ابتدا باید به ظرفیت‌های ایران برای توسعه صادرات اشاره کنیم. ایران به‌دلیل قرارگیری در موقعیت مناسب جغرافیایی، همواره فرصت‌های تجاری زیادی در اختیار دارد. از سویی دیگر، امکان تولید محصولات صادرات‌محور نیز یکی دیگر از ظرفیت‌های کشور است و با توسعه تولید، می‌توانیم فرصت‌های صادراتی مناسبی را خلق کنیم، اما صادرات تنها براساس ویژگی‌ها و ظرفیت‌های موجود توسعه نیافته و باید الزامات و بسترهایی را برای تحقق اهداف تجاری فراهم کرد. یکی از این الزامات، زیرساخت‌های تجهیزاتی و فنی است.

وی در ادامه تصریح کرد: ناوگان حمل‌ونقل ایران در بخش‌های مختلف ریلی، دریایی، هوایی و زمینی ضعف‌های جدی بسیاری داشته و نمی‌توان به‌صورت تک‌بعدی به آن نگاه کرد. این ضعف نه‌تنها در صادرات محصولات کشاورزی تاثیر داشته، بلکه در مسیر سایر فعالیت‌های صادراتی خلل ایجاد کرده است. برخی کارشناسان و بازرگانان معتقدند یکی از دلایلی که سبب شده ایران نتواند در عرصه‌های صادراتی چندان موفق عمل کند، این ضعف‌های زیرساختی است، از این‌رو بدیهی و ضروری است تا برای بهبود و رونق تجارت و فعالیت‌های صادراتی، به‌رفع این ضعف‌های ساختاری توجه ویژه داشته باشیم.

توجه به راه‌های ارتباطی

این فعال بازرگانی در ادامه صحبت‌های خود به اهمیت توسعه همه‌جانبه زیرساخت‌های حمل‌ونقل تاکید کرد و درباره دلایل آن گفت: برای کسب بازارهای مختلف صادراتی، باید زیرساخت‌های حمل‌ونقل در بخش‌های مختلف، ظرفیت لازم و کارآیی مناسب داشته باشند، چرا که انتقال بار به هر کشور و مقصد، لوازم مختص به خود را می‌طلبد و به این دلیل نمی‌توان تنها بر بهبود حمل‌ونقل زمینی یا ریلی تاکید داشت، به‌عنوان مثال، برای انتقال بار به کشورهای شمالی مانند روسیه، باید زیرساخت‌های ریلی ارتقا یابند. برای صادرات به کشورهای حوزه دریای خزر یا خلیج‌فارس، باید حمل‌ونقل دریایی را توسعه دهیم.

ژائله خاطرنشان کرد: حمل‌ونقل دریایی به‌ویژه برای کشورهای خاور دور و کشورهای واقع در شمال افریقا، نقشی مهم و اساسی را ایفا می‌کنند، اما متاسفانه نگاهی مناسب و توسعه‌ای به حمل‌ونقل دریایی تا به امروز نداشته‌ایم و همین موضوع سبب شده تا بسیاری از بازارهای بالقوه صادراتی را از دست دهیم. در راستای تاکید بر اهمیت بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل برای صادرات در شرایطی که امکان حمل‌ونقل اصولی نیست یا کالای ایرانی صادر نمی‌شود یا با کیفیت بسیار پایین به مقصد می‌رسد، در چنین شرایطی، هیچ‌کس خواهان خرید این تولیدات و محصولات نیست، بنابراین لجستیک و حمل‌ونقل، همواره نقشی کلیدی و موثر در توسعه تجارت، به‌ویژه صادرات ایفا می‌کند.

دوسویه شدن تعاملات تجاری

رئیس اتاق بازرگانی تبریز همچنین به نقش تفاهمنامه‌ها و قراردادهای بین‌المللی در توسعه تجارت اشاره کرد. او وجود روابط دوجانبه را یکی از مهم‌ترین ابزارهای بهبود و رونق صادرات ایران عنوان کرد و در این‌باره توضیح داد: باوجود تمام مشکلات زیرساختی که برای صادرات عنوان شد، ایران با برخی کشورها به‌ویژه کشورهای همسایه قراردادهای تجاری مهم و مناسبی دارد، اما بیشتر این قراردادهای بین‌المللی، در راستای افزایش واردات بوده و فرصت‌های صادراتی در این میان تا حدی نادیده گرفته شده‌اند.

به‌گفته ژائله، اگر به آمار تجارت خارجی ایران نگاهی بیندازیم، در اعداد و ارقام به‌طورکامل بالا بودن میزان واردات از تمامی کشورهای طرف توافق هویدا است. رئیس اتاق بازرگانی تبریز افزود: قراردادهای بین‌المللی که میان ایران با سایر کشورها منعقد می‌شوند، باید ظرفیت لازم را داشته باشند تا ایران نیز بتواند محصولات خود را به این کشورها صادر کرده و تنها واردکننده یا به‌عبارتی مصرف‌کننده نباشد، بنابراین از نظر دیپلماسی تجاری نیز باید ابعاد توسعه تجارت در تمامی جنبه‌ها به‌طور رسمی و کامل دیده شود تا بتوانیم از ظرفیت‌های بازارهای جهانی، نهایت بهره‌برداری را داشته باشیم.

سخن پایانی

کارشناسان معتقدند افزایش صادرات کشور می‌تواند به توسعه صنعت کشاورزی و افزایش اشتغال در این حوزه منجر شود. به‌گفته بسیاری از فعالان بازار، توجه به تنظیم بازار داخلی نیز از اهمیت زیادی برخوردار است، ازاین‌رو به‌عقیده کارشناسان مناسب به‌نظر می‌رسد تمام راهکارهای بهبود صادرات محصولات کشاورزی، به‌طور دقیق شناسایی و برنامه‌های جامعی برای رفع چالش‌ها و ترمیم ساختارهای لجستیکی تدوین شود./صمت