توسعه و گسترش سامانه‌های نوین آبیاری

برای اجرای موثر طرح سامانه‌های نوین آبیاری: فشار برداشت آب از منابع زیرزمینی کاسته شود

توسعه و گسترش سامانه‌های نوین آبیاری به دلیل این‌که بعضی مزایا به ارمغان می‌آورد، برای کشور ما یک ضرورت است که از آن جمله می‌توان به صرفه‌جویی در مصرف آب و بالا بردن راندمان آب آبیاری؛ تاثیر بر میزان تولید به‌دلیل افزایش کیفیت و یکنواختی در آبیاری گیاهان مزرعه به‌واسطه این‌که ابزاری در اختیار کشاورز قرار می‌گیرد که آبیاری بهتری در مزرعه انجام گیرد؛ کاهش قیمت تمام‌شده محصول را به دلایلی مانند علف هرز کمتر، هزینه‌های کمتر برای آبیاری و … اشاره کرد.

اما لازم است که تمهیداتی اندیشیده شود تا این طرح به بهترین شکل ممکن اجرا شود؛ چراکه معایبی هم برای اجرای نادرست آن می‌توان متصور بود که آن را از اهداف خود دور می‌کند. ازجمله اینکه تقریبا تمام کارشناسان عقیده دارند که توسعه این سامانه‎ها نباید با توسعه سطح زیرکشت همراه باشد، بلکه باید در همین مقدار کشت آبی فعلی و به منظور بهبود راندمان آبیاری آن انجام شود.

در گفت‌وگو با مهندس حمید علمی، رئیس هیأت‌مدیره انجمن مجریان سامانه‎های نوین آبیاری استان تهران بعضی مسائل پیرامون این طرح را مورد دقت قرار داده‌ایم:

حمید علمی، رئیس هیأت‌مدیره انجمن مجریان سامانه‎های نوین آبیاری استان تهران گفت: طرح سامانه‌های نوین آبیاری دو هدف ریشه‌ای صرفه‌جویی در منابع آب و حفظ حاصلخیزی خاک و جلوگیری از فرسایش آن را دنبال می‌کند و هر نوع سامانه‌ای که طراحی می‌شود، باید متناسب با نوع خاک مزرعه و آب در دسترسی باشد تا بتوان به اهداف آن دست پیدا کرد.

در طراحی سیستم‌‎های آبیاری باید نکات زیادی ازجمله نوع و میزان آب در دسترس، نوع خاک، الگوی کشت منطقه، تناوب زراعی و … در نظر گرفته شود. نکته دیگر این‌که در اجرای سامانه‌های نوین آبیاری، باید فشار برداشت آب را از منابع آب زیرزمینی کم کرد اما متاسفانه در حال‌حاضر عمده فشار و اجرای این طرح، روی منابع آب زیرزمینی است و باید آن را به سمت اجرا در مناطقی که از آب‌های سطحی استفاده می‌شود، سوق دهیم تا بهترین استفاده را از منابع آب سطحی داشته باشیم و با افزایش راندمان استفاده از این آب‌ها، فشار را از روی منابع آب زیرزمینی کم کنیم.

علمی در پاسخ به اینکه یکی از ایرادهایی که به طرح سامانه‌های نوین آبیاری می‌گیرند این است که این سامانه‌ها باعث توسعه سطح زیر کشت شده‌اند و عملا تاثیری در ذخیره آب نداشته‌اند، گفت: به همین دلایل است که عرض می‌کنم باید سامانه‌های نوین آبیاری در مناطقی که از آب‌های زیرزمینی استفاده می‌شود با احتیاط بیشتر اجرا شود و در عوض اجرای آنها را به سمت مناطقی که از آب‌های سطحی استفاده می‌کنند، ببریم و آن هم به شرط این‌که توسعه سطح زیرکشت اتفاق نیفتد و بتوانیم آب ذخیره شده را به سمت آبخوان‌ها هدایت کنیم.

علمی افزود: یک موضوع عمده در حفظ منابع آب، مباحث آبخیزداری و آبخوان‌داری است و در بالادست حوزه باید بتوان آب را به درستی نگهداری کرد و از آن در جهت تقویت سفره‌های زیرزمینی استفاده نمود. مسائل مربوط به بحث آب باید با همدیگر دیده شوند و با رعایت مجموعه‌ای از عوامل و اقدامات به موضوعات آب پرداخت؛ آبخیزداری، آبخوانداری، تعادل دام و مرتع، جنگل‌ها و پوشش گیاهی مخصوصا در اراضی شیب‌دار و … باید همه اینها را مدنظر داشته باشیم (حتی این‌گونه اقدامات در کنترل سیلاب‌ها هم موثر است). در کنار آنها هم بهینه‌سازی طرح‌های آبیاری قرار می‌گیرد.

از طرفی حتی اگر در این زمینه‌ها هم هیچ کاری انجام نمی‌دهیم، حداقل این‌که بین منابع آب موجود و مقدار برداشت آن باید یک تعادل منطقی ایجاد شود و براساس ظرفیت‌های تولیدی هر حوزه، میزان مصرف را طبق یک روند منطقی پیش ببریم.

وی در مورد نظارت برای برداشت آب از منابع زیرزمینی گفت: کنتورهای حجمی که روی چاه‌های آب کشاورزی نصب می‌شود، می‌تواند یکی از راه‌های کنترل میزان مصرف آب‌های زیرزمینی باشد اما متاسفانه وزارت نیرو با این‌که قانون، اهرم اجرا و حتی اعتبارات لازم را هم دارد از آنها استفاده نمی‌کند. طرح «تعادل‌بخشی مصرف آب» یکی از اهدافش این است که روی منابع و مصارف کنترل ایجاد کند. پس لازم است که از بی‌برنامه‌گی جلوگیری شود و توسعه پایدار در حوزه‌های آبریز مدنظر قرار داشته باشد.

این فعال حوزه اجرای سامانه‎های نوین آبیاری گفت: الان مشکلی که در اجرای سیستم‌های نوین آبیاری وجود دارد این است که هزینه‌های اجرایی این طرح‌ها به شدت بالا رفته است و بار سنگین مالی روی دوش کشاورزان قرار می‌دهد؛ کشاورزان توان مالی لازم را ندارند و از طرفی درآمد اندک آنها اجرای این طرح‎ها را برایشان توجیه‌پذیر نمی‌کند و لازم است در این مورد تمهیدات لازم اندیشیده شود تا اجرای چنین طرح‌هایی برای کشاورزان به صرفه‌تر باشد.

حسین کاظمی

کارشناس ارشد کشاورزی