تکاپو برای توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان بخش کشاورزی

بخش دوم و پایانی

در ادامه بخش اول مصاحبه با دکتر مجید ولدان با عنوان «تکاپو برای توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان بخش کشاورزی» بخش دوم این مصاحبه نیز منتشر می‌شود.

به گزارش اخبار سبز کشاورزی، مجید ولدان بیش از 10 سال نقطه تماس وزارت جهاد کشاورزی و سازمان تات با شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور بخش کشاورزی بوده و هم‌اکنون نیز مسئولیت پارک تازه تاسیس علم و فناوری کشاورزی و منابع طبیعی را بر عهده دارد تا از این طریق تجربیات و اندوخته‌های خود را در اختیار بخش کشاورزی و شرکت‌های دانش‎بنیان آن قرار دهد. اینک بخش دوم این مصاحبه را ملاحظه بفرمایید

در مورد شرایط و روند دانش‌بنیانی هم مقداری توضیح دهید.

شرکت‌های دانش‌بنیان در همه بخش‌ها به دو دسته شرکت‌‌های تولیدی و خدماتی تقسیم می‌شوند؛ یعنی شرکت‌ها بر مبنای ایده‌ای که منجر به تولید محصول یا منجر به ارائه خدمات فناورانه می‌شوند، دانش‌بنیان می‌شوند؛ پس لزوما شرکت دانش‌بنیان، تولیدی نیست و می‌تواند خدماتی هم باشد.

اگر یک نفر متقاضی بخواهد برای یک شرکت دانش‌بنیان اقدام کند، گام‌ها و مراحلی که باید طی کند بسیار ساده است اما اول باید یک ایده‌ای در ذهن داشته باشند. گام اول این است که باید بروند روی سایت معاونت علمی و فناوری در فهرست کالاها و خدمات دانش‌بنیان بررسی کنند که آیا این ایده در لیست موارد مورد تائید وجود دارد یا خیر؟! البته این فهرست به‌طور مرتب بازنویسی و به‌روزرسانی می‌شود. اما به هر حال ملاک آن فهرست است.

در گام بعد اگر ایده پیشنهادی در لیست مورد نظر بود، باید برای ثبت شرکت در اداره ثبت شرکت‌ها اقدام نماید.

بعد از این مرحله، در سامانه‌ای که معاونت علمی و فناوری ایجاد کرده است، شرکت فوق داوطلب دانش‌بنیانی می‌شود. در آن سامانه پرونده برای ارزیابی به یک کارگزار ارجاع شده و کارگزار با شرکت متقاضی تماس گرفته و بررسی‌های لازم را انجام می‌دهد تا اطمینان پیدا کند که آن تکنولوژی در سطح بالا قرار دارد و ارزش افزوده بالایی نیز ایجاد می‌کند و از طرفی شرکت و تیم همکارش توانایی لازم برای اجرای ایده را داشته باشند.

ارزیاب نتیجه را به کارگروه تشخیص صلاحیت شرکت‌های دانش‌بنیان ارائه می‌کند که ترکیب آن چنانچه عرض کردم، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و نمایندگان تعدادی از وزارتخانه‌ها هستند و در مورد تصویب یا رد درخواست تصمیم‌گیری می‌کنند.

در این مورد سخت‌گیری لازم انجام می‌شود و طبق آمارها معمولا از هر 6-5 شرکت متقاضی دانش‌بنیانی، فقط یک مورد از آنها تائید می‌گردد؛ چراکه به دلیل حمایت‌های زیادی که از شرکت‌های دانش‌بنیان صورت می‌گیرد، افراد زیادی متقاضی آن هستند.

در مورد حمایت‌هایی که از شرکت‌های دانش‌بنیان می‌شود توضیح دهید.

حمایت‌های گسترده‌ای از این شرکت‌ها انجام می‌شود. از ابتدای دهه 90 حکم شده بود که هر دستگاه و نهادی، هر نوع حمایتی می‌تواند از شرکت‌های دانش‌بنیان انجام دهد و بسیاری از دستگاه‌ها در این راه تلاش کردند.

به طور مثال شهرداری تهران اجازه داده بود که شرکت‌های دانش‌بنیان از منازل مسکونی به‌عنوان دفاتر تجاری خودشان استفاده کنند؛ یا اینکه مقرر شد به هر شرکت دانش‌بنیان یک نیروی امریه سربازی تعلق گیرد؛ وزارت اقتصاد و دارایی، شرکت‌هایی دانش‌بنیان را به مدت 15 سال از پرداخت مالیات معاف کرد؛ گمرک اعلام کرد که شرکت‌های دانش‌بنیان برای واردات مواد مورد نیازشان یا صادرات محصولات نهایی از پرداخت عوارض گمرکی معاف هستند؛ سازمان حفاظت محیط زیست تسهیلاتی ایجاد کرده بود و به این شرکت‌ها اجازه می‌داد که در شعاع ممنوعه شهرهای بزرگ نسبت به احداث کارگاه یا کارخانه اقدام کنند (البته در ازای شرایط ساده‌ای)؛ صدا و سیما اعلام کرده بود که هر شرکت دانش‌بنیانی که بخواهد در هر یک از شبکه‌های صدا و سیما آگهی بدهد، تعرفه آن یک‌سوم مقدار معمول است و تسهیلاتی از این دست که به شرکت‌های دانش‌بنیان تعلق می‌گیرد.

همین حمایت‌ها باعث شد که هجوم گسترده‌ای توسط شرکت‌‎های مختلف برای اخذ عنوان دانش‌بنیان انجام گرفت که البته سخت‌گیری‌هایی برای تائید دانش‌بنیان بودن آنها لازم بود.

معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری این حمایت‌ها را در یک کتابچه‌ای تحت عنوان «110 حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان» چاپ کرده است.

نکته دیگر که باید مدنظر داشته باشیم این است که شرکت‌های دانش‌بنیان هر 2 سال یک بار بررسی می‌شوند تا اگر شرکتی نتواند تعهداتی که برای دانش‌بنیان شدن داده را اجرا کند، صلاحیت آن لغو شود.

البته این نکته را باید اشاره کنم که استفاده از واژه «شرکت دانش‌بنیان» اگر چه مصطلح شده اما چندان صحیح هم نیست؛ چراکه عملا آن چیزی که دانش‌بنیان بودن آن ارزیابی می‌شود «محصول» یا «خدمات» مورد نظر است و ممکن است یک شرکت در کنار این محصولات یا خدمات دانش‌بنیان، محصولات و خدمات دیگری هم ارائه دهد، اما حمایت‌های قانونی فقط معطوف به خدمت یا محصولی است که «دانش‌بنیان» بودن آن تأیید شده باشد، نه همه محصولات آن شرکت!

به فرض مثال یک کارخانه کود، ممکن است 10 نوع کود تولید کند اما فقط 2 نوع از این کودها دانش‌بنیان باشند و می‌توانند از این خدمات ویژه استفاده کنند.

وزارت جهاد کشاورزی حمایت‌های مالی از شرکت‌های دانش‌بنیان را چگونه انجام می‌دهد؟

ماده 5 قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان می‌گوید که صندوقی تحت عنوان صندوق «نوآوری»، با اعتبار 3هزار میلیارد تومان ایجاد ‌شود که این صندوق سال 91 ایجاد و دولت 3هزار میلیارد تومان را به تدریج طی 2 الی 3 سال به آن صندوق واریز کرد. این صندوق به‌عنوان اصلی‌ترین نهاد حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان فعالیت می‌کند.

در کنار این صندوق و در ماده 44 قانون رفع موانع تولید نیز آمده است که دانشگاه‌ها، موسسات و مراکز تحقیقاتی اجازه دارند در تعامل با بخش خصوصی،‌نسبت به ایجاد صندوق‌های پژوهش و فناوری، اقدام نمایند. به‌نحوی که حداکثر سهام دولت‌ها در این صندوق‌‌ها 49درصد و حداقل سهام بخش خصوصی 51درصد باشد که تاکنون 63 صندوق پژوهش و فناوری در سطح کشور ایجاد شده است.

در وزارت جهاد کشاورزی و سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی نیز یک صندوق پژوهش و فناوری در بخش کشاورزی ایجاد شده که این صندوق در کنار صندوق شکوفایی و نوآوری و سایر نهادهای مالی مانند بانک‌ها و غیره از شرکت‌های دانش‌بنیان بخش کشاورزی حمایت می‌کند. به‌طور کلی، حمایت‌ها از شرکت‌های دانش‌بنیان در دو دسته حمایت‌های مالی و غیرمالی هستند.

حمایت‌های مالی شامل تحصیلات کم‌بهره، بدون بهره و… اما حمایت‌های غیرمالی در اختیار گذاشتن زیرساخت‌های لازم برای شرکت‌های دانش‌بنیان است و مهم‌ترین زیرساخت مورد نیاز شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه کشاورزی، زمین است.

وزارت جهادکشاورزی یک پارک علمی و فناوری ایجاد کرده‌و در حال حاضر 28 مرکز رشد کشاورزی و منابع طبیعی ایجاد شده که شرکت‌های دانش‌بنیان وارد این پارک و مراکز رشد می‌شوند، زمین‌های مورد نیاز در اجاره‌درازمدت به آنها واگذار می‌شود تا بتوانند سرمایه‌‎گذاری انجام دهند.

یک مدل مترقی‌تر هم در سازمان تحقیقات در پیش گرفته‌ایم که خیلی خوب جواب داده است. به این شیوه که حاضریم با این شرکت‌ها به‌صورت شراکتی همکاری کنیم و فایده‌اش برای شرکت این است که چون ما در سود و زیان شریک هستیم، (موفق شدن این شرکت یعنی موفق شدن و سود ما) مشاوره‌های علمی و فنی را بیشتر از مورد اول در اختیارش قرار می‌دهیم.

استارتاپ‌ها و کسب‌وکارهای نوپا نیز جزو شرکت‌های دانش‌بنیان محسوب می‌شوند؟

بله، خود شرکت‌های دانش‌بنیان در یک دسته‌بندی به نوع 1 تا 3 دسته‌بندی می‌شوند. نوع 1 شرکت‌هایی که در سطوح بالای تکنولوژی حرکت می‌کنند و تعداد آنها خیلی زیاد نیست. نوع 2 یک سطح پائین‌تر قرار دارند و نوع 3 آنهایی هستند که روی آنها تردید وجود دارد که آیا می‌توانند ایده‌ای که به ذهن‌شان رسیده را به محصول یا خدمت تبدیل کنند یا نه؟ چنین ایده‌هایی ابتدا به‌عنوان کسب و کارهای نوپا، استقرار و حمایت‌هایی از آنها انجام می‌گیرد و بین 9-6 ماه فرصت می‌دهیم، اگر جای حمایت بیشتر داشت، حمایت‌ها را مقداری گسترده‌تر می‌کنیم تا نمونه اولیه کارش را بسازد و نتیجه را بررسی می‌کنیم تا در مورد آن تصمیم بگیریم.

اصطلاحی وجود دارد به نام «دره مرگ تکنولوژی» و آمار‌های جهانی نشان می‌دهد که 85 درصد ایده‌های خام، محکوم به مرگ در دره تکنولوژی هستند و فقط 15درصد آنها موفق می‌شوند. اما از طرف دیگر ارزش افزوده ایده‌ای که بتواند از «دره مرگ عبور کند، معادل 3هزار درصد است و این مسئله برای کسانی که پول دارند و می‌خواهند بدانند که سرمایه‌گذاری در حوزه تکنولوژی‌های نوین منطقی است یا نه؟ این 3هزار درصد ارزش افزوده، سرمایه‌گذاری را توجیه‌پذیر می‌کند.

ماهنامه دام و کشت و صنعت-شماره ۲۶۵-مرداد ۱۴۰۱

حسین کاظمی ـ روزنامه نگار و کارشناس کشاورزی