امکان تولید 13/5 میلیون تن گندم
اخیراً مسئولان وزارت کشاورزی از اجرای طرحی به‌نام پایداری تولید گندم صحبت می‌کنند که قرار است پس از سه سال کشور از نظر تامین گندم به خودکفایی برسد
اخیراً مسئولان وزارت جهاد کشاورزی از اجرای طرحی به‌نام «پایداری تولید گندم» صحبت می‌کنند که قرار است پس از سه سال، کشور از نظر تامین گندم به خودکفایی برسد و پیرو همین طرح قرار است در سال زراعی جاری، 13/5 میلیون تن گندم تولید شود.
اخبار سبز کشاورزی؛ حسین کاظمی: نگاهی گذرا به آمارهای تولید گندم در سال‌های گذشته نشان می‌دهد، دستیابی به این میزان تولید، کاری دشوار و نیاز به برنامه‌ریزی و ایجاد شرایط لازم دارد.
در گفت‌‌وگو با تعدادی از فعالان و کارشناسان به بررسی این موضوع پرداخته‌ایم که شرایط تحقق این طرح برای سال زراعی جاری تا چه اندازه فراهم شده است:
هزینه‌های اجرای طرح الگوی کشت را به کشاورزان نمی‌دهند
دکتر قاسم پیشه‌ور، رئیس اتاق اصناف کشاورزی ایران در این مورد به خبرنگار ما می‌گوید: افزایش تولید گندم، نیاز به زیرساخت‌هایی دارد؛ یکی از زیرساخت‌هایی که وزارت جهاد کشاورزی روی آن تمرکز دارد، «طرح الگوی» کشت است که براساس آن باید هزینه «عدم کشت» به کشاورزان پرداخت شود؛ مثلا اگر بنا بر طرح الگوی کشت، کشاورزان در یک منطقه به‌جای محصولاتی مانند صیفی‌جات و دیگر محصولات، گندم کشت می‌کنند، مابه‌التفاوت درآمدی کشاورزان به آنها پرداخت شود تا به کشت محصولات مورد نظر دولت تمایل پیدا کنند، اما این اتفاق عملا رخ نمی‌دهد.
در «کشت قراردادی» نیز که در تلفیق با الگوی کشت اجرا می‌شود، باید نهاده‌های تولید مانند کود و بذر و… به‌خوبی تامین شود که اتفاق نیفتاده است. در حالی صحبت از افزایش تولید گندم می‌شود که حدود 80-70 درصد از کشاورزان، کودهای یارانه‌ای مورد نیازشان برای کشت را دریافت نکرده و در این میان افزایش قیمت کود نیز رخ داده و کشاورزان توان خرید آن را ندارند.
اعلام دیرهنگام طرح
پیشه‌ور در ادامه گفت: این طرح دیر اعلام شده و باید اقدامات و برنامه‌ریزی‌هایی برای آن صورت می‌گرفت. مجموع عوامل باعث می‌شود که این برنامه عملیاتی نشده و به اهداف خود نرسد. اگر برنامه‌ریزی‌ها درست انجام شود، دستیابی به این میزان تولید امکان‌پذیر است؛ چون در برخی سال‌ها اتفاق افتاده است، اما در شرایط فعلی به نظر نمی‌رسد این امر محقق شود.
رئیس اتاق اصناف کشاورزی ایران عنوان کرد: در حال پیش‌بینی روش‌هایی هستیم که مسیر به گونه‌ای هموار شود تا کشاورزان برای نهاده‌هایی مانند کود و بذر و… دچار سردرگمی نشوند. در همین راستا پیشنهاد کرده‌ایم که امسال کود و بذر را براساس برخی ضوابط بدون دریافت هزینه در اختیار کشاورزان قرار دهند و هزینه آن هنگام خرید محصول کسر شود.
مکانیزاسیون
وی در مورد مباحث مربوط به مکانیزاسیون مورد نیاز طرح نیز گفت: در مبحث ماشین‌‌ها و ادوات نیز هیچ کار خاصی انجام نشده و حتی تراکتور هم که یکی از فاکتورهای مهم است، تاکنون که 8 ماه از سال گذشته هیچ تراکتوری تحویل نداده‌اند و کشاورزان از بازار آزاد آن را تهیه می‌کنند. تعداد زیادی از کشاورزان برای تراکتور ثبتنام کرده‌اند و برخی از آنها 3-2 سال در نوبت تحویل تراکتور بوده‌اند اما تراکتور خود را تحویل نگرفته‌اند.
وی همچنین گفت: قیمت خرید تضمینی گندم نیز متاسفانه همان قیمت پارسال است و آن را افزایش نداده‌اند که ما به این موضوع اعتراض کرده اما ترتیب اثر داده نشده است.
کاهش سطح زیر کشت گندم در سال‌های اخیر
عطا ا… هاشمی، رئیس بنیاد ملی گندمکاران نیز به خبرنگار ما می‌گوید: طبق آمارهایی که چندان هم قابل اعتماد نبوده و نیاز به بازبینی دارند، در سطح کشور نزدیک به دو میلیون هکتار کشت آبی گندم انجام می‌شود که به‌دلیل کمبود منابع آبی هرساله بخشی از آن کاسته شده؛ یعنی آمار دو میلیون هکتار مربوط به دهه هفتاد بوده که به‌دلیل محدودیت‌های آبی بخش زیادی از این اراضی از چرخه کشت خارج و احتمالا در حال حاضر حدود 1/7 میلیون هکتار اراضی آبی زیر کشت گندم می‌رود.
4 میلیون هکتار نیز کشت دیم گندم در کشور وجود دارد که آن هم تابع شرایط آب و هوایی است. یعنی مجموعه ظرفیت‌های کشور در کشت‌های دیم و آبی در این حدود است. کشت دیم کاملا به شرایط آب و هوایی، میزان و پراکنش بارش بستگی دارد. چه بسا مانند چند سال اخیر که بخش زیادی از کشت دیم را از دست دادیم. باز هم این وضعیت تکرار شود.
عوامل تاثیرگذار در تولید گندم
هاشمی توضیح داد: تولید گندم در کشور بستگی به شرایطی مانند: قیمت خرید تضمینی، تامین نهاده‌ها، نوع خرید، پرداخت پول کشاورزان و مسائلی از این دست دارد. در سال‌هایی که قیمت خوبی برای گندم تعیین شده، استقبال کشاورزان هم خوب بوده، اما در سال‌هایی که قیمت مناسب با خواست کشاورزان و میزان هزینه های آنها نباشد، دچار افت در تولید بوده‌ایم.
وی افزود: به این شکل نیست که کسی بگوید ما میخواهیم مثلا امسال 14-13 میلیون تن گندم تولید کنیم و این کار قابل اجرا باشد. مجموعه‌ای از عوامل و شرایط باید دست به دست هم بدهند تا این میزان گندم تولید شود. حال اگر الزامات به‌خوبی فراهم شود، امکان تولید آن وجود دارد.
قیمت خرید گندم
رئیس بنیاد ملی گندمکاران عنوان کرد: سال گذشته قیمت گندم در شورای قیمت‌گذاری 11هزار و 500تومان تعیین شد که قیمت نسبتا خوبی بود. برای سال آینده نیز همین قیمت به علاوه 1500تومان یارانه تولید در نظر گرفته شده و نظر ما بر این است که این 1500 تومان از «یارانه تولید» به «جایزه تولید» تبدیل شود؛ چون در بسیاری از مواقع کشاورزان از یارانه تولید برخوردار نمی‌شوند و امیدواریم که این 1500 تومان به «جایزه تولید» تبدیل و به همه گندمکاران پرداخت شود.
وی گفت: برای افزایش تولید گندم، باید گام‌به‌گام به پیش رفت و هر سال به مرور نقاط ضعف را شناسایی و برطرف نمود، اما به این شکل که یک باره به مقدار 14-13 میلیون تن برسیم، امکان‌پذیر نیست.
منافع کشاورزان باید تامین شود
محمدشفیع ملک‌زاده، قائم مقام و مدیراجرایی اتاق اصناف کشاورزی ایران نیز در این مورد می‌گوید: در کشور ظرفیت‌های لازم برای تولید این میزان گندم و حتی بیشتر از آن وجود دارد. اگر در عمل شرایطی فراهم شود تا کشاورزان امیدوار باشند که بعد از یک فصل زراعی و این همه زحمت و هزینه، محصولشان با قیمت مناسب خریداری می‌شود و هزینه‌های تولید و یک سود متعارف را برایشان تامین می‌کند، توانایی‌های مناسبی برای دستیابی به این هدف در کشور وجود دارد.
ملک‌زاده افزود: وزارت جهاد کشاورزی با برنامه‌هائی که دارد مانند کشت قراردادی و طرح الگوی کشت، برآورد می‌کند که اگر این طرح‌ها اجرا شود، دستیابی به این میزان تولید گندم هم اتفاق می‌افتد، اما متاسفانه تجربه‌های گذشته به ما می‌گوید که بین گفته‌های مسئولان وزارت جهادکشاورزی می‌آید، با آنچه عملا در مزارع اتفاق می‌افتد، فاصله زیادی وجود دارد و حمایت‌های مناسبی از کشاورزان صورت نمی‌گیرد.
مثلا مطابق با کشت قراردادی باید نهاده‌های مورد نیاز در اختیار آنها قرار گیرد و بعد هم به‌صورت تضمینی محصول از آنها خریداری و هزینه‌های انجام شده در زمان خرید محصول از کشاورز کسر شود؛ یعنی کشاورزان برای تامین نهاده‌های مختلف هیچ مشکلی نداشته باشند. اگر طرح به همان شکلی که می‌گویند انجام شود، کشاورزان نیز از آن استقبال کرده و باعث دلگرمی آنها خواهد شد و تولید نیز افزایش پیدا می‌کند، اما مشکل در اجرایی نشدن وعده‌ها است.
ملک‌زاده افزود: مشکل اساسی که وجود دارد این‌که اولا در تعیین قیمت محصولات کشاورزی به دلایل مختلف، قیمت محصولات به‌خوبی تعیین نمی‌شود و منافع کشاورزان را پوشش نمی‌دهد. مثلا در سال گذشته قیمت خرید تضمینی گندم 11500 تومان بوده و برای امسال نیز همین قیمت است، به علاوه مبلغی که به‌عنوان یارانه تولید می‌دهند. وام و تسهیلات بانکی نیز که به کشاورزان می‌دهند اندک و با سختی‌های زیاد است که برای آنها مقرون به صرفه نخواهد بود.
مدیر اجرایی اتاق اصناف کشاورزی ایران گفت: آنچه در سطوح بالای مدیریتی وزارتخانه، تصمیم‌گیری و در مورد آن صحبت می‌شود با آنچه در مزارع اتفاق می‌افتد، با هم تفاوت دارند و عملا کار برای کشاورزان سخت می‌شود که در نتیجه انگیزه‌های لازم برای تولید محصول را نخواهد داشت، اما اگر انگیزه‌های لازم در کشاورزان وجود داشته باشد، امکان دستیابی به این میزان تولید نیز وجود دارد.
ضعف در تامین کودهای پایه
اصغر اکبری‌پور، عضو هیات مدیره تولیدکنندگان کودهای شیمیایی و مدیرعامل هلدینگ «پارس یزد» نیز به خبرنگار ما می‌گوید: نمی‌دانم عدد 13/5 میلیون تن را بر چه مبنایی اعلام کرده‌اند؛ اگر بارندگی‌های خوبی را امسال شاهد باشیم شاید این مقدار تولید اتفاق بیفتد، اما این‌که زیرساختی برای آن فراهم شده باشد، تا جایی که ما اطلاع داریم، اتفاقی رخ نداده است.
عضو هیات مدیره تولیدکنندگان کودهای شیمیایی گفت: در تامین کودهای پایه مشکلاتی وجود دارد و کودهای فسفاته و پتاسه به اندازه کافی به‌دست کشاورزان نرسیده است و قیمت انواع کودهای میکرو و ماکرو به‌شدت افزایش پیدا کرده و کشاورزان توان تامین آنها را ندارند.
ماهنامه دام و کشت و صنعت - شماره ۲۶۹ - آذر ۱۴۰۱
