بازگشت ترامپ و دشواری‌های چین در دیپلماسی سویا

اخبار سبز کشاورزی؛ بیست سال پیش، چین در مواجهه با هجوم چهار غول جهانی غلات، در جنگ غذایی از ایالات متحده شکست خورد و بازار سویای خود را از دست داد و در نتیجه وابستگی شدیدی به سویای آمریکایی پیدا نمود.

طی دهه گذشته، فروش سویای آمریکایی به چین جدا از رقابت های ژئوپلیتیک، تحت تأثیر دوره‌های افزایش تنش‌های تجاری نیز قرار گرفته است؛ اما دانه سویا اغلب در مرکز روابط تجاری بین دو کشور آمریکا و چین قرار داشته، چنانکه خرید مقادیر زیادی از سویای آمریکایی شرط توافق تجاری مهمی بود که در سال 2020 منعقد شد.

خرید سویا توسط چین فصلی است و تقاضا در پاییز افزایش می‌یابد، اما امسال مصادف با انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات متحده و بازگشت ترامپ بود.

بدیهی است که خرید سویای آمریکایی توسط چین قبل از انتخابات نوامبر افزایش یافته و به نظر باید این افزایش را به سیاست‌های انتخاباتی نسبت دهیم.

شواهدی هم وجود دارد که نشان می‌دهد خریداران چینی در حال افزایش ذخایر سویا خود هستند. ضمن اینکه ذخیره‌سازی محصول آمریکایی راحت‌تر از جایگزین برزیلی است.

در حال حاضر، این تنها یک افزایش جزئی است؛ اما ممکن است عوامل متعددی پشت آن وجود داشته باشد مثل تغییرات در قیمت سویا، تغییر در تقاضا یا حتی عدم اطمینان درمورد آنچه سیاست فروش غلات ایالات متحده با رهبری ترامپ در نظر گرفته است.

ایالات متحده 80 درصد تجارت جهانی غلات را کنترل می‌کند

در واقع، ایالات متحده از طریق غول های غلات جهانی ABCD - ADM، BUNGE، Cargill، و LDC فرانسه - و تمکن مالی وال استریت، 80 درصد از تجارت جهانی غلات را کنترل می‌کند.

این شرکت‌ها سیستم‌های لجستیک، ذخیره‌سازی و معاملات آتی پیچیده‌ای را در سراسر جهان ایجاد کرده‌اند و با نفوذ به صنعت غلات سایر کشورها از طریق نفوذ سرمایه، بارها از جنگ غذایی برای بی‌ثبات کردن بسیاری از کشورها و استخراج سودهای بیش از حد در این فرآیند استفاده می‌کنند.

طرح اجمالی شکست 20سال پیش چینی‌ها حاوی درس‌های آموزنده‌ای است. از نگاهی تاریخی زمانی که در دهه 1980، چین و ایالات متحده همکاری دیپلماتیک خود را تقویت نمودند، یک توافقنامه تجارت مواد غذایی دوجانبه امضا کردند و چینی‌ها بازارهای مواد غذایی را برای واردات ایالات متحده باز کردند.

بعدها، برای برآوردن الزامات الحاق به WTO، چین در سال 1999 «توافقنامه همکاری کشاورزی ایالات متحده و چین» را با ایالات متحده امضا کرد و دریچه مبادلات فناوری کشاورزی بین دو کشور را باز کرد.

در نتیجه، موانع بر سر راه کشاورزی ایالات متحده در بازار چین برداشته شده است. این موقعیت تازه، طمع کسب و کارهای کشاورزی چند ملیتی آمریکایی را برانگیخت. علاوه بر این، با حمایت از سویای اصلاح شده ژنتیکی با عملکرد بالا، ایالات متحده به شدت به کشاورزی خود یارانه پرداخت و هزینه کشت سویا را به شدت کاهش داد.

در شدیدترین حالت، هزینه جامع سویای اصلاح شده ژنتیکی ایالات متحده، ازجمله حمل و نقل زمینی و دریایی به چین هنوز نصف سویای داخلی چین بود. در نتیجه، در پوشش به اصطلاح بازار آزاد، سویای آمریکا با مزیت قیمت تمام شده خود، کاملاً بر بازار چین تسلط یافت و زمینه را برای فروپاشی نهایی کل زنجیره صنعت سویا در چین فراهم کرد.

در آگوست 2003، وزارت کشاورزی ایالات متحده به‌طور ناگهانی اعلام کرد که به‌دلیل شرایط آب و هوایی، ذخایر سویای ایالات متحده به پایین ترین سطح تاریخی خود تعدیل خواهد شد و افزایشی در تولید در آن سال وجود نخواهد داشت.

در همین حال، غول‌های مالی وال استریت از فرصت استفاده کردند و دانه‌های سویا را به طور انبوه ذخیره کردند و قیمت را به بالاترین حد تاریخی 532 دلار در هر تن (در مقایسه با قیمت معمول 278 دلار در هر تن) رساندند.

این امر باعث ایجاد وحشت در میان چینی‌ها شد که به‌شدت به واردات سویا از ایالات متحده متکی بودند. با محدودیت کانال‌های عرضه‌شان و ترس از کمبود مواد خام، چینی‌ها گروهی را برای خرید سویای گران‌قیمت از آمریکا تشکیل دادند.

از قضا، کمتر از یک‌ماه پس از عجله شرکت‌های روغن‌پزی چینی برای خرید سویای آمریکا با قیمت گزاف، وزارت کشاورزی ایالات متحده ناگهان افزایش تولید و سطح موجودی سویا را اعلام کرد.

سپس وال استریت حجم عظیمی از دانه‌های سویا را فروخت که باعث کاهش شدید قیمت‌ها شد. برای جلوگیری از زیان ناشی از بار سنگین خرید دانه‌های سویا با قیمت بالا، اکثر شرکت‌های چینی که برای خرید عجله کرده بودند، قراردادهای خود را نکول کردند.

سپس چهار غول غلات از این فرصت استفاده کردند و از شرکت‌های روغن آشپزی چینی شکایت کردند و خواستار غرامت گزاف شدند و کانال های عرضه آنها را مسدود کردند و آنها را از خرید سویای ارزان قیمت از طریق واردات منع کردند.

در نتیجه این زنجیره رویدادها، نزدیک به هزار شرکت روغن پخت و پز چینی ورشکست شدند که منجر به ویرانی گسترده شد.

سرمایه بین‌المللی از این موقعیت برای به دست آوردن این شرکت‌ها استفاده کرد و در نهایت کنترل زنجیره صنعت مرتبط با سویا چین را به دست آورد. حتی امروز، کنترل سرمایه خارجی بر زنجیره صنعت روغن پخت و پز چین قابل توجه است، با بسیاری از نام‌های تجاری رایج در بازار چین که توسط سرمایه چهار غول غلات حمایت می‌شود.

شکست ویرانگر در جنگ سویا در سال 2003 منجر به سقوط تمام شرکت‌های خصوصی روغن پخت و پز چینی شد. تنها شرکت‌های دولتی مانند COFCO و Sinograin به‌دلیل حمایت دولت جان سالم به دربردند.

این شکست منجر به این شد که کل صنعت سویا چین، از کشت بالادستی گرفته تا فرآوری میان‌دستی و تولید پایین دست، تحت کنترل چهار غول غلات قرار گیرد.

مستقیم‌ترین پیامد این بود که سویای اصلاح شده ژنتیکی ایالات متحده بدون مانع وارد بازار چین شد. این امر وابستگی چین به سویاهای وارداتی، به‌ویژه سویاهای وارداتی از ایالات متحده را افزایش داد. این نبرد تأثیر عمیقی بر ساختار صنعت سویا چین داشت.

ایالات متحده همچنان از طریق جنگ‌های تجاری و کمپین‌های رسانه‌ای بر مصرف روغن سویا در چین تأثیر می‌گذارد و هدف آن از بین بردن سهم باقی مانده از بازار COFCO و Sinograin است.

از دست دادن دردناک استقلال در صنعت سویا، چین را مصمم به حفاظت از دیگر محصولات اصلی خود کرد که منجر به تقویت سیستم ذخیره ملی غلات شد.

توانایی چین برای شکست دلالان بین‌المللی در سال 2005 مدیون سینوگرین، سنگ بنای امنیت غذایی این کشور بود. از آن زمان، چهار غول غلات و دلالان خارج از کشور درس مهمی آموختند. برای از بین بردن امنیت غذایی چین، ابتدا باید سینوگرین را از بین ببرند.

در سال 2024، مؤسسه تحقیقاتی محصولات نفتی آکادمی علوم کشاورزی چین، اولین شبیه‌سازی موفقیت‌آمیز ژن مقاوم به زنگ از دانه‌های سویا را در جهان به دست آورد که به چالش جهانی کمبود ژن‌های مقاوم به زنگ در دانه‌های سویا رسیدگی می‌کند.

این پیشرفت نویدبخش پیشگیری طولانی‌مدت از بیماری زنگ سویا است. با پذیرش گسترده فناوری اصلاح مولکولی، تکنیک‌های اصلاح نژاد چین اکنون با روش های ایالات متحده برابری می کند.

پیشرفت‌ها در فناوری‌های کشاورزی مرتبط به طور پیوسته در حال پیشرفت هستند و دانه‌های سویا رقابتی‌تر به سرعت در حال ظهور هستند.

این در نهایت انحصار سویای اصلاح شده ژنتیکی ایالات متحده را از بین می برد. در عین حال، چین به تدریج در حال بازپس گیری زنجیره از دست رفته صنعت سویا است و تلاش می کند بازار جدیدی را برای سویای تولید داخل باز کند.با حمایت سه گانه افزایش تولید، فناوری پیشرفته و زنجیره صنعتی قوی، حاکمیت صنعت سویا چین در حال رشد است. علاوه بر این، طرح کمربند و جاده همچنین به چین کمک می‌کند تا کانال‌های امن‌تری برای واردات مواد غذایی ایجاد کند.

پیش‌بینی می‌شود تولید سویا در چین تا سال های 2024، 2028 و 2033 به ترتیب به 21.5، 29.4 و 35.6 میلیون تن افزایش یابد که نشان دهنده افزایش کلی 50 درصدی است.

مصرف کلی سویا تا سال‌های 2024، 2028 و 2033 به ترتیب 110، 112 و 113 میلیون تن با افزایش سالانه 0.3 درصد پیش بینی شده است.

انتظار می‌رود واردات سویا تا سال‌های 2024 الی 2028 و 2033 به ترتیب به 91، 81 و 79 میلیون تن کاهش یابد که نشان دهنده کاهش کلی 20 درصدی است.

امروزه، سالانه نزدیک به 100 میلیارد دلار دانه سویا در سراسر جهان فروخته می‌شود و کشاورزان برزیلی و آمریکایی بر تولید جهانی تسلط دارند.

از 93.4 میلیارد دلار سویا فروخته شده در سال 2022، نیمی از برزیل و 37 درصد ایالات متحده آمریکا صادر شد، بزرگ‌ترین تولیدکنندگان بعدی - آرژانتین، کانادا، اروگوئه و پاراگوئه - تنها حدود 10 درصد صادرات جهانی را به فروش می‌رسانند.

در همین حال، چین بزرگ‌ترین واردکننده سویا در جهان است که حدود 61.2 میلیارد دلار یا 58 درصد از واردات جهانی در سال 2022 را به خود اختصاص داده است.

دومین خریدار بزرگ، اتحادیه اروپا، تنها 8 درصد واردات دارد. یکی از مشکلاتی که چین با آن مواجه است این است که تقاضای این کشور برای سویا بسیار بیشتر از توانایی این کشور برای تولید کافی در داخل است. از میزان عرضه ۱۴۷ میلیون تنی سویا کشور در سال ۲۰۲۲، حدود ۶۹ درصد آن وارداتی بوده است.

تنها حدود 13 درصد در چین رشد کرده است و بقیه از سال قبل ذخیره شده است. واردات سویا چین به نفع منابع برزیلی است و تقریباً 60 درصد آن از آن کشور و 30 درصد از تقاضای بزرگ سویا در ایالات متحده است که چین از جمله نسبت بالای واردات آن به تولید داخلی، تا سال 2024 ادامه داشت.

تقاضای چین برای سویای آمریکایی همچنان قوی است. به‌طور متوسط، خریداران چینی سالانه بیش از 20 میلیون تن از این محصول را خریداری می کنند. اما این صادرات در طول تنش‌های تجاری آمریکا و چین در سال‌های 2018 تا 2020 آسیب دید.

صادرات سویا و گوشت خوک، با تعرفه های گمرکی مواجه شدند به‌گونه‌ای که در سال 2018، چین 25 درصد تعرفه تلافی جویانه بر صادرات سویای آمریکا وضع کرد این تعرفه باعث شد خریداران چینی به سویای برزیلی علاقه نشان دهند.

معادلات کالاهای اساسی در حوزه کارائیب متزلزل شد. این تعرفه ترجیحات بازار را تغییر داد .در سال 2018، فروش این کالا به چین نصف مقدار معمول آن بود و از رقم 18 میلیارد دلاری سال 2022 به 3 میلیارد دلار کاهش یافت. بخشی از این به کاهش قیمت سویا در آن زمان مربوط می شد، اما ژئوپلیتیک مقصر اصلی بود. ایران با توجه به سقوط قیمت سویا به خرید سویا از آمریکا متمایل شد.

براساس آمارها حدفاصل  ماه آگوست (10 مرداد تا 10 شهریور) سال 2018 میلادی ایران جایگاه نخست خرید سویای آمریکارا به خود اختصاص داده است. در ماه آگوست  414 هزار تن سویای آمریکا ، پنج فروند پاناماکس بارگیری و به ایران حمل شد، این رقم معادل سهم 13.2 درصد از کل صادرات سویای آمریکا در ماه مذکور بود.طی دو سال گذشته به تدریج صادرات سویای ایالات متحده به چین از آن زمان بازگشته است. با این حال، سهم واردات سویا چین از آمریکا به آرامی در حال کاهش است.

سهم ایالات متحده از واردات پکن از 39 درصد در سال 2016 به تنها 13 درصد در سال 2018 کاهش یافت زیرا خریداران چینی به دنبال خرید بیشتر از برزیل بودند و این روند امروز نیز ادامه دارد. تنوع مشابهی برای صادرکنندگان سویا در ایالات متحده در حال انجام است.

بین سال‌های 2013 و 2017، 57 درصد از صادرات سویای ایالات متحده به چین رفت که این سهم در سال 2022 به 51 درصد کاهش یافت. با توجه به تغییر تدریجی خریداران چینی از سویای آمریکایی به سویای برزیلی، کشاورزان آمریکایی در حال گسترش فروش خود به بازارهایی مانند مکزیک، مصر و تایوان هستند.

در طول جنگ تجاری تحت ریاست جمهوری دونالد ترامپ، چین واردات سویای خود را متنوع کرد و خرید از برزیل و آرژانتین را افزایش داد تا وابستگی به سویای آمریکا را کاهش و تاثیر تعرفه های بالاتر را کاهش دهد وضعیت روابط آمریکا و چین از دوره 2018 تا 2020، یعنی اوج تنش‌های تجاری و صادرات سویای آمریکا به چین در آن زمان آسیب دید، اما از آن زمان بهبود یافته است. چین که بیش از 60 درصد از دانه های سویا را در سراسر جهان خریداری می کند، 100 میلیون تن دانه‌های روغنی در سال 2024 مانند سال گذشته خریداری نموده، زیرا  به‌واسطه قیمت های ارزان تر سرمایه گذاری کرده و با وجود کاهش تقاضا از سوی بخش خوراک دام، به ذخایر اضافه می کند.

پیروزی ترامپ، برای ادامه روابط تجاری و مناسبات بازرگانی دانه و کنجاله سویای آمریکا با چین بد خواهد بود. بسیاری از کارخانه های فراوری و پردازش دانه در مورد محدودیت های احتمالی در واردات سویای ایالات متحده نگران هستند.

آیا دیپلماسی سویا این بار به خوبی عمل کرده و زیان‌های جهانی کمتری از بابت محدودیت‌های تعرفه‌ای به بار خواهد آورد؟ باید منتظر ماند.

نویسنده: حسین شیرزاد، تحلیلگر و دکترای توسعه کشاورزی