عطار شاعری است عارف و عارفی است شاعر
عطارشناسی در روز بزرگداشت عطار
در تقویم ایران، روز بیست‌وپنجم فروردین هر سال به نام روز بزرگداشت عطار نیشابوری نام‌گذاری شده است، شاعری که به دلیل پیوند ناگسستنی که بین دین و عرفان و ادبیات ایجاد کرد، یکی از برجسته‌ترین شاعران و مردان نام‌آور تاریخ ادبیات ایران شناخته می‌شود.
به گزارش اخبار سبز کشاورزی، بیست‌وپنجمین روز از فصل بهار هر سال در تقویم ایران به شاعر و عارف نامی ایرانی، شیخ عطار نیشابوری اختصاص دارد، محمد عطار نیشابوری که همه او را با نام عطار می‌شناسند، کودکی عطار با طغیان غزها هم‌دوران بود که اتفاقاتی مانند اسیر شدن سلطان، خرابی شهر، شکنجه‌ها، تجاوزها و وحشتی که اطرافش حاکم بود، تأثیر زیادی بر تفکر و روحیه عطار در کل دوران زندگی او گذاشت.
او که علاقه‌ای به مکتب نشان نمی‌داد، در کنار پدرش داروسازی و داروشناسی را یاد گرفت و پس از مرگ او، شغل عطاری و داروسازی را در دکان عطاری خود پیش گرفت و به درمان بیماران پرداخت و در آن دوران که به اندوخته‌های خود در ادب فارسی و سرودن شعر می‌افزود، هیچ‌گاه مدح پادشاهان را نگفت و سعی در پیدا کردن راه عرفان در داروخانه کرد.
روایت‌های زیادی درباره شروع راه عرفان در زندگی عطار وجود دارد که مشهورترین آن به نقل از جامی است، در این نقل قول درویشی در دکان عطار، درخواست خود را به او بیان کرد اما عطار بی‌توجهی کرد، درویش گفت تو که اینگونه به زندگی دنیوی وابسته‌ای، چگونه می‌خواهی جان بدهی؟ عطار گفت: همان‌گونه که تو جان می‌دهی! درویش در همان لحظه کاسه چوبی خود را زیر سر گذاشت و جان داد، پس از آن عطار متحول شد و راه زهد و عرفان را پیش گرفت، این سالک راه عرفان، در زمان پیمودن این مسیر نیز دست از کلام بی‌آلایشش در شعر و ادب فارسی نکشید و اندیشه‌های عرفانی خود را به نظم روان بیان می‌کرد.
کمال خانی، رئیس اداره میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی نیشابور می‌گوید: فریدالدین ابوحامد محمدبن ابراهیم عطار نیشابوری مشهور به شیخ عطار از عرفا و شاعران بلندآوازه و نامدار ادبیات فارسی ایران است که به سال ۵۴۰ هجری قمری متولد و در جریان حمله سپاهیان مغول به نیشابور در سال ۶۱۸ هجری قمری به شهادت رسید، از مهم‌ترین آثار عرفانی عطار می‌توان به تذکرة‌الاولیاء، منطق‌الطیر، الهی‌نامه، اسرارنامه و مصیبت‌نامه اشاره کرد.
وی ادامه می‌دهد: بنای آرامگاه عطار در دوره تیموریان توسط امیرعلیشیر نوایی بر فراز مقبره عطار بنیان نهاده شد، این بنا به‌صورت هشت ضلعی با بدنه و گنبدی فیروزه‌ای رنگ و کاشی‌کاری معرق در میان باغی دلگشا و مصفا در منطقه تاریخی شادیاخ واقع شده است.
خانی با بیان اینکه در تقویم ایران، روز بیست‌وپنجم فروردین هر سال به نام روز بزرگداشت عطار نیشابوری نام‌گذاری شده است، می‌افزاید: سال جاری، این رویداد در سه روز و با سطحی بالا و مطلوب جهت علاقه‌مندان و گردشگران با ارائه برنامه‌های متنوع فرهنگی و هنری برگزار خواهد شد.
رئیس اداره میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی نیشابور می‌گوید: نیشابور به لحاظ قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم و محور اصلی ورودی زائران امام مهربانی‌ها حضرت رضا (ع) به مشهد مقدس، همه ساله میزبان خیل عظیمی از مسافران بوده و وجود ظرفیت‌های بسیار زیادی در حوزه‌های میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی قرار گرفته است.
خانی در ادامه با اشاره به برخی اقدامات برنامه‌ریزی شده در این روز می‌گوید: برپایی نمایشگاه صنایع دستی در مجموعه فرهنگی، تاریخی عطار، مراسم شبی با عطار، مراسم زنگ عطار با عنوان آفتاب صبح نیشابور، مسابقه ادبی بر بال سیمرغ، مراسم گلباران آرامگاه عطار، نشست علمی و پژوهشی با حضور عطارشناسان و شعرا از جمله برنامه‌هایی است که بناست در روز بیست‌وپنجم فروردین در مقبره این شاعر نامی کشورمان اجرا شود.
آثار عطار دوره‌ای کامل برای بازشناسی مفاهیم الهی و عرفانی هستند
رضا سلیمان نوری، ایران‌شناس و خراسان‌پژوه نیز در خصوص عطار نیشابوری می‌گوید: عطار آثار ادبی بسیاری دارد که اغلب آنها در توضیح مسائل عرفانی و الهی سروده شده است، این آثار سرشار از تمثیل‌های عرفانی و آیات قرآنی و روایات نبوی است و گنجینه‌ای بزرگ از مسائل دینی و اعتقادی هستند که مرورآن‌ها می‌تواند دوره‌ای کامل برای بازشناسی مفاهیم الهی و عرفانی باشد.
وی با بیان اینکه که عطار نیشابوری را به دلیل پیوند ناگسستنی که او بین دین و عرفان و ادبیات ما ایجاد کرد، یکی از برجسته‌ترین شاعران و مردان نام‌آور تاریخ ادبیات ایران می‌دانند، می‌افزاید: این عارف و شاعر بزرگ با اشعاری که بسیار ساده و گیرا سروده شدند، بی‌پیرایه و خالی از هرگونه آرایشی، مفاهیم دینی و عرفانی را منتقل کرده است، اگرچه در ظاهر کلام و سخن عطار استحکام سخن بزرگانی چون سنایی غزنوی حس نمی‌شود اما گفتار ساده وی بسیار به دل نشسته و خواننده را مجذوب می‌کند و بدین ترتیب مفاهیم دینی و عرفانی را به مخاطبان آموزش می‌دهد، این عارف بزرگ با استفاده از تمثیلات بسیار زیبا، داستان‌ها و حکایات مختلف در اشعار خود این آثار را بسیار جذاب، دلنشین و مخاطب‌پذیر کرده است، امری که پس از وی هم مورد استفاده شاعران و عارفان بزرگی چون مولوی و جامی شده تا جایی که آن دو بزرگ، وی را مورد مدح قرار داده‌اند.
ایران‌شناس و خراسان‌پژوه بیان می‌کند: عطار به دلیل خلق آثار متعدد، عرفانی دلنشین و مردم‌پسند که در جای‌جای آنها از آیات و روایات کمک گرفته است، نمادی بزرگ از فرهنگ والای ایرانی اسلامی بوده است و جایگاهی ویژه در تاریخ فرهنگ و ادب ایران دارد.
روشنگری‌های عارفانه آثار عطار را مجزا می‌کند
سلیمان‌نوری بیان کرد: آثار وی هر کدام مخزن و دایرةالمعارفی از ادبیات عرفانی و قرآنی ایران زمین و بازگوکننده آیات و روایات بسیاری است، به‌طور مثال اثر ارزنده مصیبت‌نامه شامل بیش از ۷۵۰۰ بیت و ۳۴۷ حکایت است که عطار آن را در بیان سیر آفاقی انسان نگاشته است.
عطار، روشنگری‌های عارفانه خود را در خلال تمام بخش‌های این مثنوی همچون سایر آثارش از جمله منطق‌الطّیر، با ذکر حکایت‌هایی مطرح کرده است و بدین‌گونه خواننده را در درک مفاهیم شعر خود یاری داده است و وی تأکید می‌کند که این کتاب به زبان حال است نه قال.
وی با اشاره به یکی از کارهای پژوهشی که در این خصوص داشته است، می‌گوید: تحقیقی درباره آیات و روایاتی که مورد استفاده عطار در مصیب‌نامه بود، انجام دادم و پی بردم بیش از ۳۷۰ آیه و روایت مورد استفاده این عارف بزرگ هنگام سرودن مثنوی مورد نظر بوده است، زمانی که این اثر را به استاد ارائه دادم، ایشان بیش از ۲۰ آیه و روایت دیگر هم به این متن تنظیمی افزود و این یعنی که حداقل در هر ۹ بیت یک آیه و روایت مورد اشاره قرار گرفته است.
ایران‌شناس و خراسان‌پژوه ادامه می‌دهد: علاوه بر مصیبت‌نامه عطار حداقل سه اثر مهم و بزرگ دیگر یعنی الهی‌نامه، اسرارنامه و منطق‌الطیر که همه در قالب مثنوی سروده شده، نیز از خود برجای گذاشته است، منطِقُ‌الطَّیِّر یا مقامات‌الطیور منظومه‌ای است که عطار در بحر رمل مسدس محذوف سروده و حدود چهار هزار و ۵۰۰ بیت دارد، منطق‌الطیر از مثنوی‌های تمثیلی عرفان اسلامی بوده و در آن هفت منزل فنا شدن در نزد خدا تحت عنوان هفت وادی یا هفت شهر عشق به ترتیب طلب، عشق، معرفت، استغنا، توحید، حیرت و فقر معرفی شده که سرانجام به فنا می‌انجامد.
عرفان یعنی شناخت حقیقت وجود خود
سلیمان‌نوری می‌گوید: در داستان منطق‌الطّیر، گروهی از مرغان برای جستن و یافتن پادشاهشان سیمرغ، سفری را آغاز می‌کنند، در هر مرحله، گروهی از مرغان از راه بازمی‌مانند و به بهانه‌هایی پا پس می‌کشند، تا اینکه پس از عبور از هفت مرحله، از گروه انبوهی از پرندگان تنها «سی مرغ» باقی می‌مانند و با نگریستن در آینه حق درمی‌یابند که سیمرغ در وجود خود آن‌هاست. در نهایت با این خودشناسی، مرغان جذب جذبه خداوند می‌شوند و حقیقت را در وجود خویش پیدا می‌کنند.
وی تشریح می‌کند: اسرارنامه نیز مثنوی مشتمل بر ۳۳۰۰ بیت در ۲۲ مقاله است که در آن به موضوعات گوناگون تصوف پرداخته شده است، عطار در این مثنوی فلسفه مشایی و عقل استدلالی را نکوهش می‌کند و در عین حال نکات فلسفی متعددی را از دیدگاه عرفانی بیان می‌کند، وی معتقد است جهانی که ما با حواس خود ادراک می‌کنیم موهوم است، به عبارت دیگر ما فقط ظاهر اشیا را می‌بینیم و درک می‌کنیم نه حقیقت و باطن آنها را و اگر حقیقت اشیا را می‌دیدیم درمی‌یافتیم که اصل همه آنها یک چیز است، وی از مقاله نهم به بعد این مثنوی درباره معاد و احوال آخرت سخن می‌گوید و سعی می‌کند یاد مرگ و مردن را در خواننده زنده کند و از این‌رو این کتاب به لحاظ القای مرگ آگاهی در میان کتاب‌های عرفانی کم‌نظیر است.
ایران‌شناس و خراسان‌پژوه ادامه می‌دهد: الهی‌نامه دیگر سروده مشهور عطار نیشابوری و از شاهکارهای ادب پارسی به‌شمار می‌رود که بر وزن مثنوی «خسرو و شیرین» نظامی گنجوی سروده شده است، عطار، در این اثر به بازگویی مقاصد اهل تصوف و عرفان می‌پردازد و البته در آن به جای استدلال از تمثیل بهره می‌گیرد، الهی‌نامه همچون منطق‌الطیر برای راهنمایی سالکانِ طریق معرفت، در ۶۵۱۱ بیت و اواخر عمر عطار سروده شده است، او در این مثنوی پس از وصف پیامبر و یارانش، مسائل عرفانی را در قالب پاسخ‌های پدری کهنسال، به درخواست‌های شش فرزندش، که هر کدام چیزی مانند دختر پریان، جادو، جام جم، آب حیات، انگشتری سلیمان و کیمیا، از وی طلب کرده‌اند، بیان کرده است./ایمنا
