فرش ایرانی در راه المپیک

اخبار سبز کشاورزی؛ چند روزی از آغاز رسمی المپیک ۲۰۲۴ در فرانسه می‌گذرد. در کنار انتقادها به طراحی لباس کاروان ایران در این رویداد که می‌توانست نمایشی از میراث فرهنگی ایران برای جهانیان باشد، اتفاقات خوبی هم رقم خورده؛ از جمله نمایش نقاشی عصر صفوی ایران در افتتاحیه و همچنین راهی‌شدن فرش تبریز به این رویداد ورزشی.

مراسم افتتاحیه المپیک ۲۰۲۴ پاریس با حضور حدود ۶ هزار و ۸۰۰ ورزشکار از سراسر جهان، برای اولین‌بار به‌جای ورزشگاه، بر روی رودخانه «سن» در مرکز پاریس برگزار شد و ورزشکاران با بیش از ۱۰۰ قایق، در مسیر ۶ کیلومتری رودخانه رژه رفتند.

در زمان این رژه، چند تصویر از هزاران پرتره موجود در موزه «لوور» پاریس بر بستر رود سن جای گرفته بود که تا زیر چشم در آب بودند؛ گویی این چشم‌ها دارند ورزشکاران شرکت‌کننده و البته تماشاگران را نظاره می‌کنند.

در میان این تصاویر، یک نگارگری از ایران هم جا خوش کرده بود؛ نگاره «شاه‌عباس و جوان» که در بخش هنر اسلامی موزه لوور نگهداری می‌شود و «محمدقاسم مصور تبریزی» یا «سراجای نقاش»، نگارگر، شاعر، خطاط و موسیقیدان دوره صفوی هم‌دوره‌ای‌ «رضا عباسی»، آن را کشیده است.

او نخستین نقاشی است که در عهد صفویه، متأثر از نقاشی اروپایی نگارگری کرده است.

درباره «شاه عباس و جوان»

«محمد قاسم تبریزی» از نقاشان برجسته مکتب «اصفهان» است که باتوجه‌به وجوه تشابه کارهای او و رضا عباسی ‌می‌توان چنین فرض کرد، استاد یا همکار رضا عباسی بوده و احتمالاً در دیوارنگاره‌های «چهل‌ستون» و «عالی‌قاپو» مشارکت فعال داشته است.

او بیش از همه با تابلوی «شاه‌عباس و جوان» شناخته می‌شود که باتوجه‌به این نقاشی، می‌توان تصور کرد از دایره نزدیک‌ترین افراد به شاه بود.

محمدقاسم دومین نقاشی است که در عهد صفویه پس از استاد «سلطان محمد»، مینیاتور را با پرداز توأم کرد و پس از او این روش تا زمان قاجاریه متروک شد. این نقاش چیره‌دست که بر خلاف رضا عباسی شانس شهرت نداشت، در نقش چشم و ابرو و دهان و زلف و کلاه شیوه خاصی دارا بود که بسیار شبیه کارهای نقاشی کاخ چهل‌ستون و عالی‌قاپوست.

در زمان رژه افتتاحیه المپیک، چند تصویر از هزاران پرتره موجود در موزه «لوور» پاریس بر بستر رود «سن» جای گرفته بود که تا زیر چشم در آب بودند؛ گویی این چشم‌ها دارند ورزشکاران شرکت‌کننده و البته تماشاگران را نظاره می‌کنند. در میان این تصاویر، یک نگارگری از ایران هم جا خوش کرده بود؛ نگاره «شاه‌عباس و جوان».

این نگاره را محمدقاسم برای یکی از امیران یا وزرا ساخته و ضمن ارسال نمونه کار خود، نامه‌ای نیز نگاشته و نامه را به‌دست تصویر نقاشی شده داده است. مضمون نامه چنین است: «هو خانی عظیم‌الشأنی مد ظلمه‌الباقی بنده داعی محمدقاسم مصور از جمله بندگان دعاگوست امید که واهب متعال ذات شریف نواب مستطاب مقدس‌القاب آن خداوندی را از جمیع مکروهات در حفظ خود بدارد. چون این کمینه خود را جوان از داعیان قدیمی می‌داند به‌ارسال تصویری که رافع عریضه است، خود را فرا یاد خاطر ملازمان رسانده، ملتمس آنست این داعی را از جمله بندگان دانسته بسر افراز نامه و رجوع خدمتی که باعث افتخار است ممتاز می‌فرموده باشند والسلام.»

فرش تبریز راهی المپیک شد

یکی دیگر از مظاهر میراث فرهنگی و هنری ایران در المپیک پاریس را می‌توان فرش تبریز دانست؛ فرشی که راهی پاریس شد تا پس از پرچم‌داری در جام جهانی سال‌های ۱۹۹۸ فرانسه، ۲۰۰۲ کره جنوبی و ژاپن، ۲۰۰۶ آلمان، ۲۰۱۰ آفریقای جنوبی، ۲۰۱۴ برزیل، ۲۰۱۸ روسیه، ۲۰۲۲ قطر، المپیک سال‌های ۲۰۱۶ ریو و ۲۰۲۰ توکیو، هنر دست تبریز را به جهانیان نشان بدهد.

قدمت هنر صنعت فرش‌بافی در تبریز هم مانند نگارگری «شاه‌عباس و جوان»، به دوران صفویه بازمی‌گردد. در نیمه دوم قرن پانزده و در دوران صفوی، فرش از حالتی روستایی به هنر پیشرفته درباری تبدیل شد. یکی دیگر از تحولات مهم در فرش این دوره، طرح‌هایی بود که هنرمندان دربار تبریز و هرات ایجاد کردند. درحال‌حاضر هم تبریز به‌عنوان کانون عمده عرضه فرش‌های شهری‌باف آذربایجان شناخته می‌شود و کانون بزرگ تولیدکنندگان نامور و صاحب‌نامی شده است و سال ۱۳۹۴ بود که طبق اعلام رسمی شورای جهانی صنایع‌دستی (wcc)، پس از بررسی‌های تخصصی صورت‌گرفته و حضور کارشناسان بین‌المللی در ایران، شهرهای تبریز و اصفهان به‌عنوان شهرهای جهانی صنایع‌دستی و فرش به ثبت جهانی رسیدند.

 حالا هم المپیک ۲۰۲۴ فرصتی دیگر برای فرش تبریز است تا بار دیگر، پس از پرچم‌داری در المپیک و جام جهانی سال‌های اخیر، هنر دست تبریز و فرهنگ ایرانی را به جهانیان نشان بدهد.

اهدای فرش دست‌باف تبریز در جریان جام جهانی و المپیک کشور‌های جهان، یک رویداد و کنش فرهنگی است که سعی دارد از فرصت‌های جهانی برای معرفی فرهنگ ایرانی استفاده کند.

فرش تبریز از جام جهانی فوتبال ۱۹۹۸ فرانسه و با اهدای اولین تخته‌فرش به «زین‌الدین زیدان»  بازیکن مسلمان و ارزنده فوتبال جهان، در جامعه جهانی بر سر زبان‌ها افتاد و در جام جهانی ۲۰۰۲ کره جنوبی نیز که کشورمان موفق به صعود نشده بود، فرش نفیس تبریز، جای خالی ایران را در این مسابقات پر کرد و این روند در دوره‌های بعدی جام جهانی در آلمان، آفریقای جنوبی و برزیل نیز ادامه یافت.

 «حمید ارشدی» طراح جوان فرش‌های المپیک ۲۰۲۴ در این باره به «تسنیم» گفت: «شش نفر از استادکاران فرش تبریز، در شش ماه اخیر بافت تابلوفرش‌های المپیک ۲۰۲۴ را بر عهده داشته‌اند. هفت فرش المپیک ۲۰۲۴ در تبریز با حمایت پیشکسوتان فرش بافته شده و به‌عنوان پرچم‌دار شاخص فرهنگ ایرانی در جامعه جهانی حضور خواهند داشت.»

  او با اشاره به سابقه ۲۰ ساله خود در طراحی نقشه‌های فرش گفت: «طراحی نقشه فرش‌های جام جهانی ۲۰۲۲ قطر را نیز برعهده داشتم که توسط استادکاران فرش تبریز در جامعه جهانی به نمایش درآمد. نماد کمیته ملی المپیک جمهوری اسلامی ایران که نشانگر نقش پرچم ایران است، در این تابلوفرش‌ها طراحی و بافته شده و شاخه‌های زیتون و کبوتران صلح درحال پرواز به نشانه صلح، از نماد‌های به‌کاربرده‌شده در این تابلوفرش‌ها هستند.»

 به‌گفته ارشدی، تابلوفرش‌های المپیک ۲۰۲۴ در ابعاد ۶۰×۹۰ سانتی‌متر با رج‌شمار ۵۵ طراحی شده و با همت استادکاران فرش در تبریز بافته شده‌اند. نخ‌های به‌کاربرده‌شده در این تابلوفرش‌ها، از جنس ابریشم و مرینوس بوده و هر تابلوفرش با ۲۵۰ هزار گره ترکی بافته شده است.  این تابلوفرش‌ها با تفاهم و هماهنگی کمیته ملی المپیک جمهوری اسلامی ایران به کمیته جهانی المپیک لوزان سوئیس، کمیته المپیک فرانسه، کمیته المپیک ایران و کمیته المپیک ژاپن اهدا خواهد شد.

فرش‌هایی که در المپیک ۲۰۲۰ توکیو و جام جهانی ۲۰۲۲ رونمایی شدند، هنر دست استادکاران فرش تبریز بودند که با تصاویری از «حرم مطهر رضوی» و «جهان‌پهلوان غلام‌رضا تختی»، راهی المپیک شدند.

***

گرچه نگارگری و فرش تبریز نام ایران را در المپیک ۲۰۲۴ زنده کرده‌اند، اما همچنان انتقادها به طراحی لباس کاروان ایران پابرجاست؛ طراحی‌ای که می‌توانست فرصتی برای بی‌شمار هنرهای دوخت ایرانی باشد تا جلوه‌ای دیگر از صنایع‌دستی ایران را به نمایش بگذارند./پیام ما