جنجال حفاری در قطعه ۲۵۲ بهشت زهرا/ کشف آثار تاریخی یا شایعه‌سازی؟
در روزهای گذشته تصاویری از حصارکشی در بخشی از قطعه ۲۵۲ بهشت زهرا در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد که متن همراه آن خبر از کشفیاتی در محدوده محصورشده می‌داد
اخبار سبز کشاورزی؛ در روزهای گذشته تصاویری از حصارکشی در بخشی از قطعه ۲۵۲ بهشت زهرا در تهران در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد که متن همراه آن، خبر از کشفیاتی در محدوده محصورشده می‌داد. شایعه‌ای که درصورت مواجهه نادرست مسئولان و اطلاع‌رسانی نادرست، می‌تواند تبعات خسارت‌باری به‌دنبال داشته باشد.
هرچند دستگاه‌های مربوطه از سازمان بهشت زهرا و شهرداری تا شورای شهر آن را تکذیب کردند، اما اداره‌کل میراث‌فرهنگی تهران اظهارنظر دقیق در مورد این حفاری را به بعد از بررسی‌های دقیق موکول کرد و برخی کارشناسان در گفت‌وگو با رسانه‌ها احتمال وجود آثار در این محدوده را دور از ذهن ندانستند.
هرچند اطلاع‌رسانی در مورد این خبر باید با حساسیت‌هایی همراه باشد، اما به‌نظر می‌رسد نهادهای مربوطه هم پختگی و دقت لازم را در مورد واکنش به چنین خبری مدنظر قرار نداده‌اند؛ بدون اینکه توجه داشته باشند که بی‌احتیاطی در چنین مواردی در کنار بی‌اعتمادی عمومی به اخبار رسمی، می‌تواند منجر به بروز چه اتفاقاتی در آینده شود.
علاوه‌براین، مسئولان شهری با تکذیب قاطعانه خبر، راه را برای انجام کاوش‌های علمی و ورود وزارت و پژوهشگاه میراث‌فرهنگی در این منطقه می‌بندند. درحالی‌که باتوجهبه اظهارات کارشناسانی که در جنوب تهران کاوش و مطالعات باستان‌شناسی انجام داده‌اند، احتمال وجود لایه‌های تاریخی در این محدوده محتمل و نیازمند بررسی و مطالعات دقیق است.
شایعه هفته گذشته تهران که مبدأ آن قطعه ۲۵۲ بهشت زهرا بود، خود را به جلسه دیروز شورای شهر رساند و همچنین بهانه تشکیل جلسه‌ای در سازمان بهشت زهرا با حضور معاون میراث‌فرهنگی استان تهران شد. همه‌چیز از انتشار تصویر حصارکشی در محدوده یکی از قطعات بهشت زهرا شروع شد و فرد ناشناسی که مدعی شده بود در جریان گودبرداری در این محدوده آثار تاریخی کشف شده است.
باتوجهبه پیشینه این منطقه و محدوده اطراف آن برخی کارشناسان این احتمال را با قاطعیت رد نکردند و با تکیه بر کاوش‌های انجام‌شده در جریان احداث بخشی از فرودگاه بین‌المللی امام در جنوب تهران و مطالعات انجام‌شده در سال‌های گذشته، این احتمال را مطرح کردند که وجود آثار تاریخی در این منطقه چندان دور از ذهن نیست، اما باید مطالعات دقیق و اصولی در این زمینه انجام شود.
سازمان بهشت زهرا اما با قاطعیت این موضوع را تکذیب و اعلام کرد گودبرداری با حضور نمایندگانی از نهادهای مربوطه انجام شده و اثری کشف نشده است.
موضوعی که «مهدی چمران» هم دیروز در جلسه شورای شهر آن را تکرار کرد و گفت: «حفاری باید با حضور کارشناسان میراث‌فرهنگی و بنیاد مستضعفان صورت گیرد. شهردار تهران از رئیس بنیاد مستضعفان و دیگر نهادها دعوت به همکاری کرد. حفاری نیز صورت گرفت، اما چیزی پیدا نشد.»
پیش از چمران «عبدالمطهر محمدخانی»، سخنگوی شهرداری تهران، نیز با تکذیب قاطعانه خبر گفته بود: «هیچ شیء تاریخی در بهشت زهرا کشف نشده و هیچ‌گونه عتیقه‌ای در کار نیست.»
اما موضوع جایی عجیب‌تر می‌شود که سازمان بهشت زهرا در متن تکذیبیه خود درباره این خبر آورده است: «با آغاز عملیات عمرانی در مجاورت قطعه برای احداث منبع ذخیره آب و ایستگاه خدمات عمومی، افراد مختلفی ادعاهایی مبنی‌بر وجود طلا در عمق زمین مذکور مطرح نمودند. بعد از مراجعات متعدد و تواتر خبر، مراتب به نهادهای ذی‌صلاح اطلاع داده شد تا ادامه عملیات عمرانی گودبرداری محل پروژه با حضور و نظارت نمایندگان دستگاه‌های امنیتی، قضایی، انتظامی و تخصصی مربوطه انجام شود.»
اما نخستین واکنش وزارت میراث‌فرهنگی اظهارات «محسن سعادتی»، معاون میراث فرهنگی استان تهران، چندروز بعد از وایرال شدن تصاویر مربوط به محدوده محصورشده در قطعه ۲۵۲ است.
در همین رابطه روز شنبه، ۱۶ فروردین‌ماه، سعادتی به خبرگزاری تسنیم گفت: «موضوع حفاری در قطعه ۲۵۲ پس از رسانه‌ای شدن، از سوی اداره‌کل میراث‌فرهنگی استان تهران در دست بررسی قرار گرفته است و در حال حاضر هنوز امکان اعلام نظر قطعی وجود ندارد. مسئله در حال حاضر از طریق دادگاه در حال پیگیری و بررسی است و نتیجه نهایی براساس مستندات موجود و گزارش‌های قانونی اعلام خواهد شد.»
سعادتی همچنین از بررسی موضوع گفت و احتمال کشف آثار را با قطعیت تکذیب نکرد: «شفاف‌سازی در این زمینه در آینده نزدیک انجام خواهد شد و جزئیات بیشتر پس از اتمام بررسی‌ها به اطلاع عموم خواهد رسید»
اگر در بهشت زهرا آثار تاریخی و باستانی پیدا شود، به‌دلیل گسترش فرهنگ سفال خاکستری رنگ عصر آهن در آن محدوده به سایتی از این آثار یا حتی قدیمی‌تر دست پیدا می‌کنند. شاید هم به گورستانی در آن محدوده رسیده باشند؛ نه‌تنها در بهشت زهرا بلکه در جاهایی مانند پرندک هم این احتمال وجود دارد
اظهارات همراه با احتیاط سعادتی و قاطعیت سازمان بهشت زهرا و شورای شهر در واکنش به این خبر، ابهامات مربوط به این خبر (شایعه) را بیشتر می‌کند، به‌ویژه اینکه هنوز از سوی معاونت میراث‌فرهنگی کشور نیز واکنشی در این زمینه منتشر نشده است و همچنان مسئولان این وزارتخانه پاسخگو نیستند.
اما باید توجه داشت که ضمن اینکه قطعیت متولیان امر در تکذیب این خبر، راه را برای کاوش‌های باستان‌شناسی در این منطقه و بررسی تاریخ منطقه نیز می‌بندد؛ درحالی‌که درصورت وجود نشانه‌هایی از دوره‌های مختلف تاریخی -به‌گفته کارشناسان احتمال وجود آثار عصر آهن در این منطقه وجود دارد- می‌تواند بخشی از پازل تاریخی پایتخت را نیز کامل کند.
اظهارات «جعفر مهرکیان»، باستان‌شناس، در این رابطه قابل‌تأمل است و ضرورت حساسیت بیشتر برای اطلاع‌رسانی و اظهارنظر درباره اتفاقی که در قطعه ۲۵۲ افتاده را متذکر می‌شود.
او در گفت‌وگو با میراث‌باشی گفته است: «ما که نمی‌دانیم اصلاً در بهشت زهرا چه اتفاقی افتاده که روی آن متمرکز شویم، اما اگر در بهشت زهرا آثار تاریخی و باستانی پیدا شود، به‌دلیل گسترش فرهنگ سفال خاکستری رنگ عصر آهن در آن محدوده به سایتی از این آثار یا حتی قدیمی‌تر دست پیدا می‌کنند. شاید هم به گورستانی در آن محدوده رسیده باشند؛ نه‌تنها در بهشت زهرا بلکه در جاهایی مانند پرندک هم این احتمال وجود دارد. اگر دکتر اسماعیل جلودار و تیمش در خیابان مولوی اسکلت زن هفت‌هزارساله را پیدا کردند، هم‌عرض آن ما در فرودگاه امام آثار عصر آهن، ماقبل عصر آهن مانند هزاره پنجم تا سوم پیش از میلاد را به‌دست آوردیم.»
به‌گفته او: «در نزدیکی سایت ترمینال سلام فرودگاه امام که مختص حجاج و در نزدیکی رباط کریم است، تپه معمورین مربوط به هزاره ششم تا هزاره اول قبل از میلاد قرار دارد. در زمان ساخت این ترمینال متأسفانه هیچ برنامه کاوش باستان‌شناسی وجود نداشت و این ترمینال بر روی آثار باستانی ساخته شد و هنگام ساخت مقداری آثار از یک گور عصر آهن یافت شد که ما هیچ خبری از آن نداریم. باتوجهبه آثار کشف‌شده در محل فرودگاه امام و کهریزک که هر دو به بهشت زهرا نزدیک هستند، می‌توانیم توقع داشته باشیم در محدوده بهشت زهرا آثار عصر آهن و حتی قدیمی‌تر، کشف شود.»
هنوز وزارت میراث‌فرهنگی درباره اتفاقات قطعه ۲۵۲ اظهارنظر شفافی نکرده است، اما روشن است که کشف حتی نشانه‌ای کوچک از تاریخ این منطقه -فارغ از ارزش مادی آن، چون برخی مدعی کشف آثار زرین شدند- در جریان این حفاری باید با حساسیت و دقت و شفافیت اطلاع‌رسانی شود.
