ایران در جایگاه سوم تولید عسل دنیا

استمرار پیوستگی زنبور عسل با انسان

این که از چه زمانی انسان به ویژگی‌ها، توانایی‌ها و خواص زنبور عسل پی برده است بر کسی معلوم نیست، اما حداقل از 5 هزار سال قبل، انسان از محصولات تولید شده توسط زنبورعسل استفاده کرده است. در آثار به دست آمده از 3500 سال قبل در مصر باستان معلوم گردیده که مصریان از عسل در درمان زخم‌ها و عوارض پوستی، بیماری‌های دستگاه گوارش و برطرف کردن عفونت‌ها استفاده کرده‌اند. در کوزه‌های به جا مانده از دوره فراعنه مصر آثاری از عسل مشاهده گردیده که نشان می‌دهد در آن زمان، عسل را ذخیره و به تدریج مصرف می‌کرده‌اند. اطباء قدیم ایران از قبیل بوعلی سینا از عسل برای ترمیم زخم‌ها و عفونت‌های پوستی استفاده کرده‌اند. در کرامت زنبور عسل در سوره‌های نحل و محمد(ص) از قدرت شفابخشی عسل یاد شده و در سایر ادیان نیز از عسل و خواص آن یاد گردیده است.

ساخت کندو و بهره‌گیری صنعتی از زنبور عسل

این استمرار پیوستگی زنبور عسل با انسان طی هزاران سال هیچگاه دچار وقفه نگردیده و همچنان ادامه دارد و امروزه با پیشرفت دانش بشری در تولید و مصرف هر چه بهتر این ماده معجزه‌گر، در تمام دنیا به اشکال مختلف از زنبور و مواد تولید شده توسط آن بهره‌برداری می‌شود.
انسان علاوه بر استفاده از عسل به دست آمده از کندوهای طبیعی زنبورها، برای استفاده هر چه بهتر و بیشتر از عسل زنبورها، سعی نمود تا مکانی مشابه آنچه زنبورها در آن زندگی می‌کنند، بسازد.
اساسا زنبورها در شکاف صخره‌ها، تنه درختان و مکان‌های درز مانند و کوچک زندگی کرده و می‌کنند و بنابراین انسان با برداشتی از این مکان‌ها سعی نمود تا محل‌های مشابهی برای در اختیار گرفتن زنبورها تهیه نماید. در ابتدا کندوهایی با استفاده از تنه درخت‌ها و سپس ساخت سبدهایی مشابه کندوهای اصلی و در مراحل بعدی از گل و یا کوزه‌های سفالی، برای زنبورها عسل کندو ساخت.
در سال 1850 فردی به نام (انگستروت) کندویی با قاب‌ها و شان‌های متحرک ساخت و دریافت که اگر قسمتی از شان‌های طبیعی را در چنین کندویی قرار دهد، زنبورها می‌توانند بین شان‌ها حرکت کرده و زندگی کنند. آنچه امروزه به عنوان کندو برای پرورش زنبورعسل به کاربرده می‌شود، در واقع همان کندوی ساخته شده توسط لانگستروت است. چند سال بعد سه اختراع دیگر در رابطه با پرورش زنبور، کار زنبورداری را به روش کنونی در آورد و آن ساخت برگه موم، دستگاه یا محفظه تولید دود(دودی) و دستگاه استخراج عسل از شان‌ها یا اکستراکتور(EXTRACTOR) بود. این چهار اختراع که در زمان کوتاهی از یکدیگر به پرورش‌دهندگان زنبور عرضه شد، تحول عظیمی در زنبورداری به وجود آورد که همچنان ادامه دارد.

رتبه های کشورهای جهان در تولید عسل

از میان 130 کشور تولیدکننده عسل در جهان، سه کشور چین، ترکیه و ایران در بالاترین جایگاه قرار دارند. در سال 2019، چین با در اختیار داشتن حدود 12 درصد از بازار صادرات عسل جایگاه نخست صادراتی را داشت و پس از آن نیوزلند علیرغم قرار داشتن در جایگاه بیست و دوم … اما 5/11 درصد از بازار صادرات عسل را به خود اختصاص داد. کشورهای آرژانتین، آلمان، اکراین و هند رده‌های بعدی را در اختیار داشتند.
ایران با وجود آن که در جایگاه سوم از نظر تولید عسل قرار دارد اما در صادرات عسل در رتبه 73 است که علت آن کاهش 5/97 درصدی صادرات عسل در سال 2019 نسبت به سال 2018 بوده است.

موانع تولید پیش روی فعالان

مسئله‌ای آزاردهنده که تولیدکنندگان و صادرکنندگان عسل را با مشکلات بسیاری مواجه کرده است. بی‌توجهی مسئولان به صنعت زنبورداری، قاچاق عسل و ملکه زنبور، بی‌کیفیت نشان دادن ملکه زنبور برای ایجاد زمینه واردات عسل و کثرت عسل تقلبی در بازار مصرف است که زنبورداران با آنها مواجه هستند.

مهندس مهدی رجول دزفولی