تهیه خوراک دام از پسماندها

اخبار سبز کشاورزی؛ مسعود مَمَشْلی | پسماند کارخانه‌های روغن‌کشی، آب میوه، رب، قند و شکر، آب‌جو و همچنین کشتارگاه‌های دام و طیور به کمک مراتع و زمین‌های زیرکشت علوفه آمده‌اند تا فشار کمتری به محیط زیست تحمیل شود. این‌گونه محصولات از «زباله» و ضایعات به «فرآورده‌های جانبی» تغییر نام و هویت داده‌اند، اما آیا می‌توان به این تغییرات امیدوار بود؟

تولید و مصرف نامتعارف و ناپایدار غذا مخاطرات و آسیب‌های زیادی را در پی دارد. تغییرات آب و هوایی مانند خشکسالی‌ها در کشورهای آمریکای شمالی و جنوبی به‌عنوان قطب تولید نهاده‌های دامی سویا و کلزا؛ از دست دادن تنوع زیستی و تغییرات زیست محیطی در پی تخریب جنگل‌ها و اراضی طبیعی در کشورهای مختلف، از برزیل تا اندونزی؛ از دست رفتن منابع آبی در سرتاسر جهان، از دریاچه‌ی ارومیه تا کلرادوی آمریکا؛ از بین رفتن جمعیت آبزیان و خالی شدن دریاها، از دریای عمان تا اقیانوس آرام، تنها بخش کوچکی از مشکلات بی‌شمار تولید غذای پایدار در جهان را تشکیل می‌دهد.

علاوه بر این موارد، باید وقوع جنگ‌های نظامی، سیاسی و اقتصادی را در نظر گرفت که همگی باعث ایجاد تلاطم در روند تولید و عرضه و قیمت‌گذاری خوراک دام و انسان می‌شوند و در ادامه تامین غذای پایدار برای انسان را محدودتر می‌کند.

تمامی این موارد بیانگر این است که ما باید با دقت از تمامی منابع و تولیدات خود مراقبت کنیم. با این حال در عمل چه اتفاقی در حال رخ دادن است؟

به گزارش فائو ، در پهنه‌ی ایران سالانه بیش از ۱۰۰ میلیون تن موادغذایی تولید می‌شود که نزدیک به ۱۷ میلیون تن آن به عنوان ضایعات از چرخه‌ی مصرف خارج می‌شود که این میزان قادر به رفع گرسنگی حدود ۱۵ میلیون نفر در سال است. از مقدار باقی‌مانده فوق بعد از تولید و عرضه به بازار مصرف، با رکوردی ۵۰ درصدی تبدیل به ضایعات و زباله‌های تر شده که علاوه بر دور ریز میلیارد دلاری خود، باعث تحمیل مشکلاتی به کشور می‌شود.

ایجاد سیستم جمع‌آوری زباله‌ی گسترده، ایجاد توده‌های جمعیت موش‌ها و پدیده‌ی گله‌های بی‌شمار سگ‌های ولگرد، ایجاد مراکز جمع‌آوری و دفن زباله در حاشیه‌ی شهرها که منبع تولید بوی نامطبوع، ایجاد شیرابه‌های آلوده‌کننده‌ی خاک و آب‌های سطحی و عمقی و کانون‌های عفونی در محیط زیست از کمترین اثرات تولید بیش از حد و بی‌توجهی به زباله‌ها در جامعه است.

برای حل این موضوع، باید چندین سال و هزاران میلیارد تومان در بخش‌های آموزش همگانی، تغییر الگوی کشت، ادوات کشاورزی، صنایع فرآوری، تبدیلی و بسته‌بندی و سیستم حمل و نقل و البته تغییرات بنیادین در دیدگاه، قوانین و سیاست‌گذاری‌های ملی و جهانی صرف کرد.

حشرات گره گشا

اما این معضل دنیای جدید، راهکاری قدیمی را از میلیون‌ها سال قبل در دل خود داشته است و آن استفاده از حشرات است. حشرات گندخوار با قدرت بسیار بالای دستگاه گوارش خود، با بالاترین سرعت و پایین‌ترین توقع قادر به تبدیل ضایعات و زباله‌های‌تر به پروتئین، چربی و کود با کیفیت هستند.

این نوع از حشرات، زباله‌های خانگی و ضایعات بدون استفاده‌ی کشاورزی و غذایی را در هر شکل و حجمی که باشد، با استفاده از قدرت رشد و اشتهای سیری‌ناپذیر خود به مواد غذایی قابل استفاده برای انسان و دام تبدیل می‌کنند. به عنوان مثال لارو مگس سرباز سیاه از زمان تولد تا زمان شفیره شدن، افزایش وزنی حدود ۲۰۰۰ برابری را تجربه می‌کند و در این مسیر به ازای تولید هر یک کیلو لارو سه کیلو زباله پردازش می‌شود که نرخ تبدیل ۳۰ درصدی را نشان‌می‌دهد.

دستگاه گوارش این حشره قادر به هضم و از بین بردن باکتری‌های خطرناکی مانند سالمونلا و کلستریدیوم است، بدین ترتیب بدون نگرانی می‌توان ضایعات کشتارگاهی و حتی مدفوع انسان و دام را برای پردازش در اختیار این حشرات قرار داد و محصولی عاری از مواد بیماری‌زا تحویل گرفت.

مگس سرباز سیاه، به طور طبیعی دشمن سایر حشرات موذی و حیوانات جونده و مزاحم در طبیعت است و با استفاده از آنها در توده‌های زباله شهری و کشاورزی، می‌توان جمعیت حشرات و حیوانات ناقل بیماری و عفونت در طبیعت را کنترل و گامی در جهت افزایش سطح ایمنی و بهداشت در حاشیه مناطق مسکونی برداشت.

۹۰ درصد گازهای سمی متان و آمونیاک موجود در جو زمین، حاصل فعالیت باکتری‌ها در مراکز جمع‌آوری زباله و فاضلاب است که منشا انواع بیماری‌های تنفسی یا انتشار بوی بد و از بین رفتن آسایش و سلامت ساکنین شهرها و مناطق مسکونی است.

با استفاده از حشرات، می‌توان از تولید و ورود این‌گونه گازها به طبیعت جلوگیری کرد. مگس سرباز سیاه، به عنوان نماینده حشرات گنده‌خوار، برای تبدیل زباله به پروتئین قابل مصرف برای انسان و دام، نیازی به آب و انرژی ندارد؛ تکنولوژی خاصی در روند تولید نیاز ندارد؛ نیروی کار متخصص و تعداد کارگر اندکی طلب می‌کند؛ فضای پرورشی بسیار ناچیزی را می‌خواهد و کل فرایند رشد و پرورشی آن تنها نزدیک به 6 هفته زمان می‌برد.

این حشرات گندخوار از لحاظ غنای پروتئین، چربی، مواد معدنی و ویتامین‌ها توان جایگزینی با پودر ماهی و سویا را دارند و جلوی خالی‌سازی دریاها را می‌گیرند و میلیون‌ها هکتار از اراضی کشاورزی دنیا را برای کشت محصولات دیگر آزاد می‌کنند.

با روی آوردن به تغذیه و تولید حشرات از زباله‌های خانگی و کشاورزی، دیگر نگران موارد یاد شده نخواهیم بود و تهدید زیست محیطی پسماندهای شهری و کشاورزی به فرصتی برای تامین امنیت غذایی هر چه بیشتر برای انسان تبدیل خواهد شد.

مسعود مَمَشْلی- دامپزشک