مدیریت پرورش گوسفند

به گزارش اخبار سبز کشاورزی؛ علف، کاه، یونجه خشک و به‌طور کلی غذاهای پرحجم و مواد علوفه‌ای را در علف‌خور و کنجاله و آرد جو و سایر مواد کنستانتره یا غذاهای فشرده را در آخور می‌ریزند.

وسایل غذاخوری ممکن است به شکل ثابت یا متحرک و به‌صورت یک‌طرفی و یا دوطرفی باشند. نوع ثابت را می‌توان از مصالح ساختمانی در داخل آغل و در کنار دیوارهای اصلی یا میانی آغل تعبیه نمود.

دیوارهای میانی، فضای داخل آغل و جایگاه را به چند محوطه کوچک‌تر تقسیم می‌کند و با تعبیه این دیوارها می‌توان درون یک آغل، آغل‌های کوچک‌تری برای نگهداری طبقات مختلف گله به‌وجود آورد.

ارتفاع دیوارهای میانی معمولاً حدود 2/1 متر است. در عمل آخور را در پایین و علف‌خور را که معمولا نرده‌ای است در بالای این دیوارها تعبیه می‌کنند. ارتفاع آخور ثابت از کف آغل، برحسب سن و جثه گوسفند متفاوت است. اما معمولاً این ارتفاع بین 20 تا 40 سانتی‌متر است.

در بالای آخور، علف‌خور کار گذاشته می‌شود که معمولاً نرده‌ای به شکل مورب و با فاصله 10 سانتی‌متر از آخور قرار می‌گیرد. علف‌خور ممکن است از چوب یا فلز تهیه و ساخته شود.

جدول زیر ابعاد مربوط به کف و دیوار آغل و نیز اندازه‌های مربوط به علف‌خور و آخور را نشان می‌دهد.

نور و تهویه آغل

نور و تهویه آغل به کمک پنجره‌ها تأمین می‌شود. در مناطق آفتابی بهتر است درب آغل رو به جنوب و پنجره‌های تهویه به طرف شمال باز شوند تا هم عمل تهویه بهتر صورت پذیرد و هم در فصل تابستان، گوسفند از حرارت زیاد آفتاب محفوظ بماند.

گرچه بعضی دامداران معتقدند که نور زیاد در آغل گوسفند مورد لزوم نیست اما باید توجه داشت که استفاده از نور آفتاب برای ضدعفونی و بهداشت جایگاه و نیز سلامت گوسفندان بسیار حیاتی و ضروری است.

شدت نور باید آنقدر باشد که روزها نیاز به نور مصنوعی در داخل آغل نباشد اما در صورت لزوم برای تأمین نور مصنوعی از برق می‌توان استفاده کرد. معمولاً پنجره‌های دیوار جنوبی جایگاه در مجاور درب آغل بیشتر برای تابش آفتاب و پنجره‌های شمال برای تهویه است.

نسبت مساحت پنجره‌ها به کف جایگاه باید بین 05/0 تا 07/0 باشد. پنجره‌ها بهتر است بزرگ و نزدیک به سقف قرار گیرند و برای جلوگیری از ورود حشرات بهتر است توری فلزی در جلوی پنجره‌ها و درب آغل تعبیه و نصب شود.

برای تهویه جایگاه علاوه بر پنجره‌ها می‌توان از «ونتیلاتور» یا دستگاه تهویه نیز استفاده کرد. در فصل تابستان چون به هوای بیشتری نیاز است باید سعی شود درب آغل باز بماند تا گوسفندان بتوانند از هوای آزاد استفاده کنند. به هر حال در تهویه جایگاه باید دقت کافی مبذول داشت و توجه نمود که گوسفندان داخل آغل به‌‌ویژه بره‌ها هیچ‌گاه در معرض جریان شدید هوا قرار نگیرند.

جایگاه باز

جایگاه باز عبارت است از یک ساختمان مسقف که از چهار طرف باز است ولی در نمونه مدرن آن دیوارهای جانبی را از عدل‌های کاه و کف آن را به صورت نرده‌ای می‌سازند.

این نوع جایگاه در بیشتر کشور‌ها برای میش‌های داشتی استفاده می‌گردد. مساحت لازم برای هر میش بالغ حدود یک تا یک و نیم مترمربع است و آخور و آبشخور نیز به میزان لازم برحسب تعداد گله تأمین می‌گردد.

در روش سنتی گوسفندان و محصور ساختن آن با دسته‌ای از خارهای بیابان یا بوته‌ها یا با بسته‌های علوفه و یا انواع حصارها - سنگ‌‎چین، خشت و گل و آجر - نمونه‌ای از پرورش گوسفندان به روش باز می‌باشد.

جایگاه نیمه‌باز

عبارت است از یک ساختمان ساده که از سه طرف محصور شده و دارای یک سقف می‌باشد و از یک طرف کاملاً باز است و حیاطی در کنار دارد که گوسفندان در شرایط نامساعد جوی یا برای استراحت در قسمت مسقف به سر می‌برند.

این جایگاه را با هر نوع مصالح ساختمانی می‌توان ساخت. کف جایگاه را از نوع نرده‌ای یا انواع دیگر می‌توان ساخت درصورتی که کف غیرنرده‌ای باشد، استفاده از بستر ضخیم و خشک و تهویه کافی در جایگاه لازم و ضروری خواهد بود.

در شرایط ایران جایگاه نیمه‎باز را بر اساس دو محوطه مسقف و باز و به‌صورت زیر می‌توان احداث نمود:

محوطه مسقف یا محل استراحت

سایبانی است که گوسفندان در هنگام استراحت یا در موقع برخورد با شرایط نامساعد طبیعی از آن استفاده می‌کنند. تهویه کافی و بستر خشک در این نوع جایگاه از نظر تأمین سلامت و بهداشت گوسفندان لازم و ضروری است.

نظافت جایگاه از لحاظ خارج نمودن بستر و فضولات در سال یکی دوبار انجام می‌شود. برای احداث این نوع جایگاه چنانچه اشاره شد از هر نوع مصالح ساختمانی، بسته به شرایط محل، امکانات دامدار می‌توان استفاده نمود معمولاً جایگاه کم عرض و طویل بیشتر مورد نظر است چون از یک طرف، جریان آزاد هوا بیشتر وارد محوطه مسقف می‌شود و از سوی دیگر، احداث جایگاه ارزان‌تر تمام می‌شود.

برای پوشش کف محوطه مسقف می‌توان از آجرفرش یا از سیمان و سنگ استفاده کرد اما در مناطق مرطوب بهتر است پوشش بتنی به‌کار برد. محوطه مسقف معمولاً برای هر رأس گوسفند یک و نیم مترمربع فضا در نظر گرفته می‌شود. به‌عنوان مثال برای یک گله 100 رأسی 150 مترمربع فضا لازم است دیواره‌های محوطه مسقف باید دست کم تا ارتفاع 2/1 متر با مصالح ساختمانی محکم بنا شود تا در برابر فشار بستر مقاومت کند و تجهیزات موجود در آن نیز به اطراف پراکنده نشود.

به‎علاوه طرف باز محوطه مسقف باید در جهت مخالف یا پشت به باد باشد. بنابراین بهتر است پیش از احداث این محوطه به چگونگی جهت باد در تمام فصول توجه داشت. آخور و آبشخور گوسفند را می‌توان در محوطه باز تعبیه کرد؛ زیرا گوسفندان برای تأمین غذا و آب خود بیشتر در محوطه باز به سر می‌برند این امر موجب کاهش آلودگی بستر با فضولات در محوطه مسقف و ممانعت از باتلاقی شدن آن نیز می‌شود. به‌علاوه بستر نیز خشک می‌ماند و از نسبت مصرف مواد برای تهیه بستر کم می‌گردد.

باید توجه داشت که در شروع کارها به اندازه کافی بستر روی کف ریخته شود نوع و مقدار بستر برحسب شرایط محیط و امکانات دامدار متفاوت است اما معمولا در یک مزرعه نوبنیاد، دامدار از مصرف کلش و کاه به‌عنوان بستر استفاده می‌کند. در عین حال باید دانست که خاک اره و نظیر آن برای بستر گوسفند مناسب نیست؛ زیرا این مورد در بین تارهای پشم جای می‌گیرد و ممکن است موجب ناراحتی‌های پوستی در گوسفند شود. مقدار بستر در ابتدا ممکن است حدود 20 سانتیمتر باشد و به تدریج اضافه شود اما در آغاز گرمای هوا باید فوراً بستر را جمع کرد.

برای سقف محوطه‌ها، ایرانیت یا ورقه‌های فلزی - شیروانی - را می‌توان به‌کار برد. برای استفاده از نور بیشتر که کمک به سلامتی گوسفند و خشک نگه داشتن بستر می‌کند ممکن است پنجره‌هایی از جنس شیشه یا پلاستیک در سقف‌های آجری و سفالی و غیره تعبیه نمود.

محوطه باز یا محل گردش گوسفندان باید به قدر کافی پهن و وسیع باشد. در این محوطه معمولاً برای هر رأس گوسفند حدود 3 تا 4 مترمربع فضا در نظر گرفته می‌شود و به‌عنوان مثال برای یک گله 100 رأسی 300 تا 400 مترمربع فضا لازم است.

به عبارت دیگر با احتساب محوطه مسقف، چنین گله‌ای حدود 450 تا 550 مترمربع، فضای جایگاه نیمه‌باز لازم دارد. کف محوطه باز به‌صورت ساده یا خاکی در نظر گرفته می‌شود اما بهتر است از پوشش سیمانی یا از سنگ فرش استفاده کرد. به هر حال باید توجه داشت هر نوع پوششی که به‌کار برده می‌شود به‌گونه‌ای باشد که سطح کف لغزنده نباشد.

در شرایط صنعتی و در بعضی کشورهای مترقی برای صرفه‌جویی در وقت و هزینه، جهت جمع‌آوری و نگهدرای گوسفندان از محوطه باز و حصاربندی برای پشم‌چینی و بعضی عملیات بهداشتی استفاده می‌شود.

محوطه جمع‌آوری و اجرای عملیات فنی و بهداشتی در فضای باز را در مجاور اتاق یا سالن پشم‌چینی نیز می‌توان تعبیه کرد. علاوه بر حصاربندی بهاربند که قبلاً به آن اشاره شده، بسیاری از دامداران به‌ویژه دامداران روستایی که فعالیت آن‌ها به‌صورت تلفیقی از زراعت و دامداری است مزارع و واحدهای گوسفندداری خود را به‌صورت محوطه‌های حصاربندی شده ترتیب می‌دهند.

این نوع حصاربندی‌ها در بعضی نقاط ایران به‌‌ویژه در مناطق گیلان و مازندران معمول است.

قسمت‌های لازم دیگر  - ضمائم جایگاه - در ساختمان جایگاه‌های بسته و باز علاوه بر قسمت‌هایی که ذکر شد. تجهیزات یا اتاق‌هایی را نیز برای تعدادی از عملیات لازم باید در نظر گرفت از جمله عملیات عبارتنداز:

اتاق توزین دام، پشم‌چینی، بسته‌بندی پشم، ذخیره علوفه، توزین و نگهداری مواد کنسانتره یا خوراک روزانه، محل تهیه غذای روزانه، نگهداری کود، نگهداری گوسفند مریض، مبارزه با انگل‌های خارجی، حمام دام، اتاق شیردوشی، اتاق کارگر و دفتر به‌منظور نگهداری دارو و وسایل و اوراق پیشینه و رکورد گله.

در احداث انبار یا ساختمان‌های چوبی قابل احتراق باید توجه به‌خصوص کرد و حتی‌المقدور این انبارها و ساختمان‌ها را دورتر از ساختمان‌های اصلی در واحد دامداری بنا ساخت.

در صورت عدم استفاده از چوب، انبارها و محل ذخیره خوراک و علوفه را باید نزدیک جایگاه احداث کرد و محل جمع‌آوری و نگهداری کود را دورتر به‌گونه‌ای باید ساخت که جریان باد، عفونت احتمالی را از اطراف ساختمان دور کند.

اگر چه ساختمان ضمائم نام برده برحسب نوع و اندازه گله، شرایط محل، تعداد ضمائم مورد نظر، امکانات اقتصادی و سلیقه دامدار متفاوت است اما نقشه جایگاه و ضمائم آن را باید با دقت زیادی طرح و تنظیم کرد و پس از تخمین جزئیات هزینه لازم، به احداث آن‌ها اقدام نمود.

در این بحث به دلیل اهمیت حفظ سلامت و تأمین تولیدات گوسفند، فقط به بررسی مشخصات و شرایط لازم برای ساختمان و لوازم مبارزه با انگل‌های خارجی می‌پردازیم.