نژادهای ژنومیک دام سبک

اخبار سبز کشاورزی؛ برخی از دام‌های سبک توانایی پرورش در مکان‌های بسته و نیمه‌بسته را دارند و نیاز چندانی به چرای دائم در فضای آزاد ندارند و علاوه‌بر آن به‌علت خصوصیت چندقلوزایی قادرند نیاز به دام بیشتر را بر طرف نمایند.

در راستای این روند «به‌منظور بهره‌برداری از تجربیات و تکنولوژی‌های به‌نژادی، اندیشه وارد کردن دام‌های سبک با خصوصیات موردنظر از سایر کشورها در دستور کار قرار گرفت و در اولین مرحله در حدود یک هزار راس دام سبک در سال 1394 به‌منظور تولید مواد ژنومیک و ایجاد دامداری‌های صنعتی وارد کشور شد که شامل 2 نژاد بز شیری(آلپاین و سانن) و 3 نژاد گوسفند بود که با نظارت مرکز اصلاح‌نژاد دام وزارت جهادکشاورزی به این کار پرداخته شد.

وارد کردن این دسته از دام‌های سبک با چند هدف صورت گرفت. اول آن که به‌دلیل مشکل تامین علوفه و غذای دام که متاسفانه تاکنون اقداماتی جدی در راه رفع آن به‌عمل نیامده و تقریباً در منظر و دیدگاه مسئولان قرار ندارند، چنین دام‌هایی باید بتوانند با مقدار غذای کمتر، ضریب تبدیل بالاتری داشته و شیر و گوشت بیشتری تولید نمایند. به‌عنوان مثال یک گوسفند آواسی در ازای مصرف 5/2 کیلوگرم ماده‌خشک یا علوفه، یک کیلوگرم شیر می‌دهد در حالی که نژادهای بومی به‌ازای همان مقدار علوفه فقط 400 گرم شیر می‌دهند. به بیان دیگر یک نژاد اصلاح شده، 2 تا 5/2 برابر نژادهای بومی شیر تولید می‌کند.

60 میلیون راس دام‌سبک کشور سالانه در حدود 500 هزار تن شیر تولید می‌کنند، در حالی که یک میلیون راس دام نژاد اصلاح‌شده توان تولید 800 هزار تن شیر دارند که در صورت جایگزین کردن و اصلاح‌نژاد با روش دو رگ‌گیری می‌توان با دام کمتر، شیر بیشتری تولید کرد.

چنین روندی در تولید گوشت نیز صادق است، چرا که بسیاری از نژادهای خارجی توانایی وزن‌گیری بالایی دارند. به‌عنوان مثال بره‌های گوسفند رومانوف روزانه تا 260 گرم توان وزن‌گیری دارند و در 3 ماهگی بالغ شده و آماده جفت‌گیری می‌شوند.

دوم، خصوصیت چندقلوزایی است که در بسیاری از گوسفندهای خارجی وجود دارد و می‌توانند با تولیدمثل بیشتر تعداد دام‌های سبک را به سرعت افزایش دهند. تقریبا تمام این نوع از گوسفندها نژادهای اروپایی (انگلیسی، فرانسوی، سوئیسی، روسی و ...) هستند که می‌توان با شرایط استاندارد آنها را وارد و پرورش داد.

چند نمونه از این دام‌های سبک عبارتند از:

نژاد دورست(Dorset): با اندازه متوسط بدنی مقدار شیر و گوشت بالایی دارد و سرعت رشد خوب و درصد دوقلوزایی آن نیز بالا است.

نژاد دورپر(Dorper): که ریشه آفریقایی دارد و مناسب پرورش در مناطق آب‌وهوای خشک مانند ایران است. گوشت و پشم خوبی تولید می‌کند و بره‌های آن در 3 تا 4 ماهگی به حدود 35 کیلوگرم می‌رسند و تمام فصول سال توان جفت‌گیری دارد.

نژاد همپشایر: با اندازه متوسط و رشد سریع که شیر و گوشت بالایی تولید می‌کند.

گوسفند رومانف: که در رده اول چندقلوزایی در دام‌های سبک جهان قرار دارد. گوشت و پشم بالایی تولید می‌کند و مناسب پرورش در مناطق سرد ایران مانند آذربایجان است.

نژاد سافولک: نژادی گوشتی که از نظر چندقلوزایی در رده دوم گوسفندها در جهان قرار دارد.

گوسفند آصف نژاد اسپانیایی: که شیردهی 6 برابری نسبت به گوسفندهای بومی دارند.

بزها: به‌طور کلی نژادهای مختلف بز به‌دلیل توانایی در سازگاری با محیط، قانع بودن در مواد غذایی، مقاوم در مقابل برخی از بیماری‌ها و همچنین چندقلوزایی، یکی از دام‌های سبک موردنظر دامداران در مناطق سخت اقلیمی هستند.

جمعیت بزها در کشور حدود 20 میلیون راس است که به‌صورت پراکنده در نقاط مختلف پرورش و تکثیر می‌شوند و بخشی از نیاز به شیر و گوشت را تامین می‌کنند. برخی نژادهای ایرانی نظیر بز نجدی، بز عدنی، بز تالی در این دسته قرار دارند.

در سال‌های گذشته تعدادی بزن سانن و آلپاین به‌همراه گوسفند رومانوف به دلیل داشتن خصوصیات تولید شیر بالا و چندقلوزایی، بر اساس قراردادی که با کشور فرانسه به عمل آمد، وارد کشور شدند و در اختیار هلدینگ کوثر قرار گرفتند.

بز مورسیا: از بهترین نژاد بز شیری در کشور اسپانیا است که با هماهنگی لازم وارد و به مراکز تکثیر حمل شد. اما به‌علت برقراری تحریم‌ها روند واردات این دام‌ها متوقف گردید و متاسفانه پس از آن تاریخ اطلاعی از چگونگی پرورش و یا دو رگ‌گیری و اصلاح‌نژاد توسط این دام‌ها در دست نیست.