پایداری صنعت طیور ایران با ادغام عمودی زنجیره ارزش

اخبار سبز کشاورزی؛ تامین غذای با کیفیت بالا برای جمعیت رو به افزایش جهان با منابع طبیعی محدود‌، چالشی برای صنعت طیور و دامپروری است‌. پیش بینی شده است که جمعیت جهان در سال 2050 به بیش از 2/9 میلیارد نفر خواهد رسید‌، و کل تقاضای جهانی غذا بین سال های 2010 تا 2050 بین 35 تا 56 درصد افزایش خواهد یافت.  به همین دلیل، بهبود کارایی تولید پروتئین به روشی پایدار بسیار مهم است.

تولید جوجه های گوشتی در دهه های گذشته پیشرفت های چشمگیری داشته است. از سال 1985 تا 2010، وزن بدن و ضریب تبدیل خوراک جوجه‌های گوشتی در 35 روز به ترتیب از 1.4 به 2.4 کیلوگرم و 2.3 به 1.5 رسید که به نوآوری در پرورش، تغذیه، واکسیناسیون، پیشگیری و کنترل و مدیریت محیط زیست و ایمنی زیستی نسبت داده می‌شود‌. کشاورزی دقیق، انتخاب ژنتیکی، و تصمیم گیری مبتنی بر داده، پرورش طیور را متحول کرده است.

این تغییرات ساختاری جنبه پویایی از صنعت طیور را برجسته می کند که باید دائماً با چالش های نوظهور سازگار شود. چنین چالش هایی شامل ژنتیک، پایداری، در دسترس بودن مواد تشکیل دهنده، بازار و زنجیره تامین، در دسترس بودن نیروی کار و اتوماسیون فرآیند است. علاوه بر این، آنها شامل تغییراتی در انتظارات و ادراکات مصرف کننده برای تولید یک منبع پروتئین ایمن، مقرون به صرفه و پایدار هستند.

البته انتظارات مصرف کنندگان در مورد مصرف مواد غذایی در طول سال ها به طور قابل توجهی تغییر کرده است. این تغییرات با افزایش آگاهی سلامت، نگرانی در مورد کیفیت و ایمنی محصول‌، ادراک اخلاقی، دوستی با محیط زیست، رفاه حیوانات‌، آگاهی اجتماعی و کاهش قیمت همراه بوده است. در دنیایی که به طور فزاینده ای از سلامت آگاه است، مرغ همچنان یک انتخاب محبوب است‌. لاغر، همه کاره و سازگار با غذاهای مختلف است. با کاهش تورم و بهبود دستمزدها، مصرف کنندگان همچنان مقرون به صرفه بودن را در اولویت قرار می دهند و این امر‌، مرغ را به گزینه ای جذاب به عنوان پروتئین ترجیحی تبدیل می کنند.

کنش رهبران تولید طیور

ایالات متحده آمریکا با 17 درصد تولید جهانی، و بالترین درجه ادغام در زنجیره ها بزرگترین تولیدکننده گوشت طیور در جهان است و پس از آن چین و برزیل قرار دارند. چین با 38 درصد از تولید جهانی تخم مرغ، بزرگترین تولیدکننده تخم مرغ در جهان است و پس از آن آمریکا (7 درصد) و هند (7 درصد) قرار دارند.آسیا با بیش از 64 درصد تولید جهانی، بزرگترین منطقه تولید کننده تخم مرغ است. برای پاسخگویی به تقاضای رو به رشد، تولید جهانی گوشت طیور از 9 به 133 میلیون تن بین سال‌های 1961 تا 2020 افزایش یافت و تولید تخم مرغ از 15 به 93 میلیون تن افزایش یافت. در سال 2024، گوشت طیور تقریباً 42 درصد از تولید جهانی گوشت را تشکیل می داد. در سه دهه گذشته تولید جهانی تخم مرغ 150 درصد افزایش یافته است.

بیشتر این رشد در آسیا بوده است، جایی که تولید تقریباً چهار برابر شده است. تولید طیور به دلیل چرخه عمر کوتاهتر و راندمان غذایی در مقایسه با سایر گونه های دام‌، همچنان نقش فزاینده ای در ارائه پروتئین حیوانی ایمن، مغذی و مقرون به صرفه برای جمعیت رو به رشد جهانی. تولید طیور از سال 2000 با نرخ خطی حدود 2.8 درصد در سال به رشد خود ادامه داده است‌.

از سال 2001 تا 2020، تولید گوشت طیور از 14 به 20 میلیون تن افزایش یافت، در حالی که تولید تخم مرغ از 7.2 به 9.3 میلیون دوجین تخم مرغ در ایالات متحده افزایش یافت. طی دو دهه گذشته، طیور به پرمصرف ترین کالای دامی در جهان تبدیل شده است، به ویژه در بازارهای در حال توسعه و نوظهور که چشم انداز تولید نسبتاً محدود بوده است. با افزایش تقاضا برای محصولات طیور در این بازارها طی دوره 2001 تا 2021، واردات جهانی افزایش یافت.

انتظار می رود طی 10 سال آینده انواع طیور بزرگترین کالای وارداتی دامی جهان از نظر حجم باقی بماند. طرفه اینکه برای پاسخگویی به تقاضای فزاینده، تعدادی از کشورها تولید مرغ داخلی را افزایش دادند. حال؛ برزیل، ایالات متحده، اتحادیه اروپا و تایلند به عنوان صادرکنندگان عمده طیور ظاهر شدند. برزیل پیشروترین صادرکننده مرغ در جهان است و پیش بینی می شود تا سال 2031 در جایگاه اول باقی بماند.

با این حال، انتظار می رود ایالات متحده در طول دهه آینده سهم خود را از بازار از دست بدهد(پیش بینی می شود سهم ایالات متحده از صادرات طیور جهان از 26 درصد در سال 2021 به 24 درصد در سال 2031 کاهش یابد ). از سال 2001 تا 2021، واردات جهانی طیور به طور متوسط 4 درصد در سال افزایش یافت و به 14.2 میلیون تن در سال 2021 رسید. وزارت کشاورزی آمریکا پیش بینی می کند واردات مرغ تا سال 2031 به 17.5 میلیون تن برسد و برزیل همچنان بزرگترین صادرکننده مرغ در جهان باقی بماند.

دلایل افزایش تقاضای جهانی طیور

افزایش تقاضا برای محصولات طیور و افزایش واردات طیور ناشی از آن را می توان به عوامل مختلفی نسبت داد. یکی از مؤلفه‌های اصلی، افزایش سرانه تولید ناخالص داخلی واقعی (GDP) در اقتصادهای نوظهور و در حال توسعه است. تولید ناخالص داخلی واقعی، تولید ناخالص داخلی است که برای تورم تعدیل شده است، و تولید ناخالص داخلی واقعی سرانه یک شاخص معرف برای درآمد است.

با افزایش درآمد، مصرف کنندگان پروتئین های حیوانی بیشتری خریداری کرده اند. طیور، به ویژه مرغ، یک راه حل کارآمد برای الگوهای در حال تکامل در مصرف ارائه می دهد. عوامل دیگری که بر رشد واردات طیور تأثیر می‌گذارند شامل روندهای جمعیتی و شهرنشینی در بسیاری از اقتصادهای در حال توسعه و بازارهای نوظهور مانند خاورمینه، آسیای جنوب شرقی و جنوب صحرای آفریقا است. از آنجایی که مناطق شهری در این مناطق از نظر جمعیت متراکم تر می شوند، طیور منبع پروتئینی مقرون به صرفه ای را در اختیار مصرف کنندگان قرار می دهد که نسبت به سایر گوشت ها راحت تر در دسترس است.

بخش طیور در بسیاری از نقاط جهان به رشد و صنعتی شدن خود ادامه می دهد. افزایش جمعیت، قدرت خرید بیشتر و شهرنشینی محرک های قوی رشد بوده است.پیشرفت‌ها در پرورش باعث پیدایش پرندگانی شده است که اهداف تخصصی را برآورده می‌کنند و به طور فزاینده‌ای مولد هستند، اما نیاز به مدیریت و تخصص دارند. توسعه و انتقال فناوری‌های خوراک، کشتار و فرآوری ایمنی و کارایی را افزایش داده است، اما به جای تولیدکنندگان در مقیاس کوچک، به نفع واحدهای مقیاس بزرگ است.

این تحولات باعث شده است که صنعت طیور و صنعت خوراک مرتبط با آن به سرعت افزایش یابد، نزدیک به منابع ورودی یا بازارهای نهایی متمرکز شوند و به صورت عمودی یکپارچه شوند. یکی از عناصر تغییر ساختاری حرکت به سمت کشاورزی قراردادی در مرحله پرورش تولید جوجه‌های گوشتی بوده است که به کشاورزان با گله‌های متوسط اجازه می‌دهد با سرمایه‌گذاری اولیه نسبتاً کم به فناوری پیشرفته دسترسی پیدا کنند.

یک تقسیم روشن بین سیستم‌های تولید صنعتی بزرگ و متوسط که به زنجیره‌های ارزش یکپارچه تغذیه می‌شوند و سیستم‌های تولید گسترده که از معیشت حمایت می‌کنند و بازارهای محلی یا خاص را تامین می‌کنند، در حال توسعه است. نقش اصلی اولی تامین غذای ارزان و ایمن برای جمعیت های دور از منبع تامین است، در حالی که دومی به عنوان یک شبکه ایمنی معیشتی، اغلب به عنوان بخشی از مجموعه متنوعی از منابع درآمد عمل می کند. بنظر می رسد سیستم‌های مرغداری در مقیاس کوچک، روستایی و خانواده‌محور همچنان نقش مهمی در حفظ معیشت در کشورهای در حال توسعه، عرضه محصولات طیور در مناطق روستایی و ارائه حمایت‌های مهم از کشاورزان زن دارند.

تا زمانی که فقر روستایی وجود داشته باشد، تولید طیور در مقیاس کوچک همچنان فرصت‌هایی را برای درآمدزایی و غذاهای با کیفیت حیوانی ارائه می‌کند. امروزه در جریان اصلی صنعت طیور بین المللی؛ یک تغییر ساختاری عمده در صنعت طیور در بسیاری از نقاط جهان رخ داده است.

به طور خاص، صنعت مرغداری تجاری در جهان توسعه یافته و در بسیاری از کشورهای در حال توسعه به سمت عملیات عمودی یکپارچه مرغ گوشتی در مقیاس بزرگ حرکت کرده است که عملیات رشد را به صورت قراردادی به کشاورزان کوچکتر واگذار می کند. امروزه، صنایع مرغداری تجاری در بیشتر کشورها به سمت چنین عملیات عمودی یکپارچه در مقیاس بزرگ حرکت می کنند. این عملیات با سطح بالایی از کنترل عمودی (مالکیت) یا هماهنگی بین تامین کنندگان نهاده های تولید، پرورش دهندگان طیور، پردازنده های طیور و بازاریابان مشخص می شود.

با این حال، درجه خاص یکپارچگی در بین کشورها و شرکت ها متفاوت است. در اکثر موارد، عملیات تلفیقی طیور شامل اکثر یا همه بخش‌های زیر می‌شود: گله‌های پرورشی، جوجه‌کشی، آسیاب خوراک، واحدهای تولید، مونتاژ پرندگان زنده یا تخم‌مرغ، کارخانه‌های کشتار یا بسته‌بندی طیور، واحدهای فرآوری بیشتر، وسایل نقلیه تحویل و مراکز توزیع.‌. کارخانه‌های خوراک و بخش‌های فرآوری بیشتر همیشه در ادغام گنجانده نمی‌شوند، اگرچه آنها بخشی ضروری از سیستم تولید هستند. در برخی کشورها، این صنعت خوراک بود که مسئول ادغام اولیه صنعت طیور بود. در کشورهای دیگر، یا شرکت پرورش یا هچری ها مسئول ادغام بودند.

در کشورهای دیگر، ادغام بر اساس بازار بالقوه برای پردازش بیشتر و فست فود بود، زیرا پردازنده ها به دنبال ارزش افزودن به تجارت خود و نزدیک شدن به مشتری نهایی بودند. به نظر می رسد حرکت به سمت یکپارچگی عمودی نشان دهنده ثبات اقتصاد و رشد بازار شهری است.

رشد صنعت طیور هم استراتژی و تاکتیک بقا

بنابراین؛ رشد صنعت طیور فقط یک استراتژی نیست، یک نیاز اولیه برای بقا در صنعت طیور است. امروزه صنعت طیور ایران در مقطعی حیاتی قرار دارد و به عنوان یکی از بزرگترین بخش های کشاورزی در کشور، پایداری و رشد آن پیامدهای گسترده ای نه فقط برای اقتصادملی‌، دارد، بلکه برای میلیون ها مصرف کننده که به پروتئین مقرون به صرفه ای که ارائه می کند متکی هستند، حائز اهمیت است.

در قلب آینده این صنعت یک مفهوم ساده و در عین حال قدرتمند نهفته است "زنجیره یکپارچه" بهتر است. از نگاه من ادغام عمودی صرفاً یک استراتژی تجاری نیست. بلکه بخشی از ستون فقرات یک بخش مرغداری شکوفا، رقابتی و  گرایش به منافع مصرف کننده را تشکیل میدهد. در سطح جهانی نیز، موفق ترین صنایع طیور آنهایی هستند که ادغام عمودی را پذیرفته اند.

این مدل که کل زنجیره تولید را از پرورش دهندگان، کارخانه های خوراک دام، مزارع و جوجه کشی به کارخانه های فرآوری متصل می کند، برای دستیابی به صرفه جویی در مقیاس، حفظ کیفیت و پایین  نگاه داشتن قیمت ضروری است. علی‌رغم نگرانی‌ها مبنی بر اینکه این تمرکز ممکن است ضد رقابت باشد، واقعیت این است که ادغام عمودی این شرکت‌ها را قادر می‌سازد تا مرغ را بسیار کارآمدتر و با هزینه بسیار کمتری تولید کنند.

این کارایی مستقیماً به نفع مصرف کنندگان است که از محصولات مقرون به صرفه تری استفاده نموده و صنعت طیور در برابر واردات بین المللی رقابتی باقی بماند. همانطور که بازارهای جهانی همچنان در حال تکامل هستند، توانایی تولید مرغ ارزان تر فقط یک مزیت نیست، بلکه یک ضرورت است.

البته قابل درک است که نگرانی هایی در مورد انحصارها و انحصارات، به ویژه در صنایع ضروری مانند تولید مواد غذایی وجود دارد. با این حال، در زمینه صنعت مرغداری داخلی، این تصور که تمرکز بازار رقابت را خفه می کند و مانع از بازیگران کوچکتر می شود تا حد زیادی یک افسانه است.

در حقیقت، تهدید واقعی برای رقابت و قیمت های مصرف کننده ناشی از برهم  خوردن اقتصاد مقیاس است که ادغام عمودی امکان پذیر می کند. از هم پاشیدن تولیدکنندگان بزرگ یا جلوگیری از رشد آنها رقابت را تقویت نمی کند بلکه هزینه ها را به طور چشمگیری افزایش می دهد.

بازیگران کوچک‌تری که فاقد منابع و مقیاس هستند، برای پایین نگه داشتن قیمت‌ها تلاش می‌کنند و در نهایت به همان مصرف‌کنندگانی آسیب می‌رسانند که این نگرانی‌ها قصد محافظت از آنها را دارند. بی تردید، با افزایش تقاضا برای طیور،  اندازه بازار صنعت باید بر این اساس افزایش یابد. حجم های بزرگتر باعث جذب هزینه می شود که به نوبه خود مرغ را برای مصرف کنندگان مقرون به صرفه نگه می دارد. این امر به ویژه در بازاری که انتقال تمام هزینه های تولید به مصرف کنندگان امکان پذیر نیست اهمیت دارد.

همیشه در نحوه انتقال هزینه ها به قیمت ها تأخیر وجود دارد و حجم را ضروری می کند. هر چه مرغ بیشتر تولید شود، ارزان تر می شود و چرخه مقرون به صرفه بودن و رقابت پذیری را تقویت می کند. برای صنعت طیور ایران، مسیر رو به جلو روشن است: به رشد خود ادامه دهید، به ادغام ادامه دهید، و به افزایش مقیاس ادامه دهید. ادغام عمودی مانعی برای رقابت نیست - این موتور محرکه و پیش رانی است که آن را به حرکت در می آورد.  چون برای داشتن کوچک به بزرگ نیاز است. در واقع، این یکپارچه‌سازهای بزرگ هستند که خوراک بهداشتی و جوجه‌های یک روزه را تامین می‌کنند و به بازیگران کوچک‌تر امکان می‌دهند به بازار غیررسمی و روستایی خدمات ارائه دهند.  واحدهای زنجیره بزرگتر نه تنها برای پایداری صنعت، بلکه به نفع مصرف کنندگانی که به محصولات مرغداری مقرون به صرفه و با کیفیت بالا متکی هستند.

نگاهی به چشم انداز صنعت طیور ایران

هر چه قدر واقعی تر به آینده بنگریم، حمایت از رشد و ادغام رهبران صنعت طیور در سرمایه داری طیور ایران ضروری است. تنها با انجام این کار از طریق تزریق سرمایه و تسهیلات بانکی،  بیمه مطمئن، تامین اجنماعی کارگران طیور، تامین و آموزش مستمر متخصصین،کمک به بین المللی شدن زنجیرهها، حمایتهای سیاسی و ارتقای تکنولوژیکی و بازارسازی و آزادسازی قیمتها می توانیم اطمینان حاصل کنیم که صنعت طیور ایران قوی، رقابتی و قادر به پاسخگویی به خواسته های فردا باقی می ماند.

همانطور که صنعت طیور به تکامل و ادغام عمودی خود ادامه می دهد، می توان انتظار داشت که شاهد ادغام بیشتر فناوری در جنبه های مختلف تولید طیور باشیم. یکی از پیش‌بینی‌شده‌ترین روندها، گسترش برنامه‌های IoT (اینترنت اشیا) است که نظارت دقیق‌تر و به‌موقع بر شرایط مزرعه را امکان‌پذیر می‌سازد. توسعه مدل‌های پیشرفته‌تر هوش مصنوعی، فرآیندهای تصمیم‌گیری را بیشتر بهبود می‌بخشد و منجر به کارایی و بهره‌وری بیشتر می‌شود.

چشم انداز هیجان انگیز دیگر پتانسیل فناوری بلاک چین برای بهبود قابلیت ردیابی و شفافیت در زنجیره تامین طیور است. این فناوری می تواند مصرف کنندگان را قادر سازد تا به اطلاعات دقیق در مورد منشاء، درمان و کیفیت محصولات طیور مصرفی خود دسترسی داشته باشند و در نتیجه اعتماد و مسئولیت پذیری بیشتری را در صنعت تقویت کنند.

در نهایت، تحقیق و توسعه مداوم در منابع پروتئینی جایگزین و مواد تشکیل دهنده خوراک وعده کاهش اثرات زیست محیطی تولید طیور و حصول اطمینان از برآورده شدن نیازهای غذایی طیور را می دهد. در نتیجه، نوآوری های تکنولوژیک نقشی اساسی در تبدیل تولید طیور به صنعتی کارآمدتر، پایدارتر و انعطاف پذیرتر ایفا می کنند. از آنجایی که این فناوری ها به تکامل و بلوغ خود ادامه می‌دهند، آینده پرورش طیور امیدوارکننده به نظر می‌رسد و مزایای قابل توجهی برای تولیدکنندگان، مصرف کنندگان و کره زمین خواهد داشت. سفر صنعت طیور به سمت پذیرش فناوری نشان می‌دهد که چگونه نوآوری می‌تواند تغییرات مثبتی را را برای سایر بخش‌های کشاورزی ایجاد کند.