آب را قطره‌ای مصرف کنیم

اخبار سبز کشاورزی : زمانِ نهرهای پر از آب و به هدر رفتن هزاران مترمکعب برای آبیاری یک کشت و غرقابی کردن، گذشته است چرا که با مقادیر کمی نیز می‌توان آن را به یک محصول تبدیل نمود.

تغییرات اقلیمی و خشکسالی‌های درازمدت، دریغ کردن آسمان از باریدن، هدر دادن منابع آب‌های زیرزمینی، روش‌های آبیاری سنتی و تلف‌کننده منابع آب و بسیاری عوامل دیگر، ضرورت و اجبار در بازنگری روش‌های آبیاری را به‌وجود آورده و جهان ناچار از سرمایه‌گذاری در سیستم‌های پیشرفته برای تهیه غذا برای انسان‌هایی است که روزانه چشم به جهان می‌گشایند.

آنچه در جهان اتفاق می‌افتد نشانگر به خطر افتادن بقای حیات در آینده‌ای نه‌چندان دور است و ضرورت دارد بخش کشاورزی با تولید غذای کافی با آب و خاک کمتر باید به سمت پایداری بیشتری برود.

اگر پیش‌بینی در مورد افزایش جمعیت به واقعیت بپیوندد، در 30 سال آینده باید بتوانیم ده میلیارد انسان را تغذیه کنیم. گرچه همگی چالش‌های مربوط به آب و اراضی آبی را می‌شناسیم، اما آب و خاک اضافی برای تولید غذا در آینده نداریم.

شاید بتوانیم با نابود کرد جنگل‌ها زمین‌های لازم را به‌وجود آوریم اما با اثرات زیانبار تغییرات آب و هوایی چه خواهیم کرد؟!

راه نجات بهره‌گیری از دو عامل اراده انسان و تکنولوژی

ابداع روش‌های جدید آبیاری به گونه‌ای که مقادیر مشخصی از آب و عناصر غذایی را در زمان دقیق در اختیار گیاهان قرار دهد، امری ضروری است.

دو عامل اراده انسان و تکنولوژی می‌توانند در این راه به کمک تولیدکننده محصولات کشاورزی بیایند و در پایداری و بهره‌وری کشاورزی یاری‌رسان باشند. در سال 2021، افزون‌بر 100 کشور در حدود 1/1 میلیارد دلار برای تجهیز مزارع به سیستم‌های جدید آبیاری، سرمایه‌گذاری کرده‌اند که در بیش از 40 کشور، یارانه‌هایی به کشاورزی نیز داده شده است، اما هنوز فقط 5درصد از اراضی کشاورزی به این نوع سیستم‌های آبیاری مجهز شده‌اند.

امروزه، کشاورزی به شکل پایداری به اجرا درنمی‌آید و بیشترین میزان آب در روش‌های سنتی و بدون بهره‌وری لازم، به‌هدر می‌رود. در روزگاران گذشته کشاورزان عادت داشتند که با دعا و نیایش از آسمان باران طلب کنند، اما امروزه می‌‌توانند با بررسی‌های هواشناسی از زمان دقیق بارندگی‌ها آگاه شوند.

محصول بیشتر با سطح زیرکشت کمتر

بدیهی است که گذر از روش‌های آبیاری سنتی به قطره‌ای می‌تواند در مقادیر عظیمی از آب صرفه‌جویی نماید. به‌عنوان مثال افزون‌بر 40درصد از آب‌شیرین جهان برای کشت برنج مصرف می‌شود و 50درصد اراضی زیرکشت غلات است که با روش‌های جدید می‌توان تا 70درصد از این مقدار را کاهش داد.

مبارزه با علف‌های هرز با آبیاری دقیق کنترل‌شده

موضوع دیگر، استفاده بیش از میزان متعارف از عوامل مراقبت و نگهداری محصول نظیر علف‌کش‌ها است که به انسان‌ها و تمام سیاره زمین آسیب وارد می‌کنند، اما آبیاری دقیق و کنترل‌شده، استفاده از علف‌کش‌ها را به حداقل رسانده و هزینه‌های کمتری به کشاورزان تحمیل می‌کند. مسئله دیگر کشت‌های تک‌محصولی به روش یکنواخت و سال‌های متمادی است که خاک فرسوده شده دیگر توان باروری را نخواهد داشت و ضرورتا باید به سراغ اراضی جدید رفت.

آبیاری قطره‌ای یکی از چندین استراتژی و تکنولوژی‌هایی است که می‌تواند شرایط افزایش محصول را از یک قطعه زمین ثابت به وجود آورد.

در سال‌های گذشته کشاورزان برزیلیِ متکی به باران و یا سیلاب‌های فصلی برای آبیاری مزارع خود بودند و برای تولید محصول بیشتر ناچار از خرید یا اجاره زمین اضافی می‌شدند، اما اکنون متوجه شده‌اند که با سرمایه‌گذاری در تکنولوژی‌های جدید آبیاری می‌توانند از همان زمین با کاهش مصرف آب و کود، محصول مورد نیاز خود را به دست آورند.

شرکت‌های تولیدکننده تکنولوژی‌های آبیاری پیشرفته، در سرتاسر جهان پیوسته در حال ابداع روش‌ها و ابزارهای جدید هستند و در ایران نیز کارخانه‌های متعددی توانایی تولید را داشته و با ایجاد مهندسی معکوس این فناوری‌ها را پیاده کنند. اما ورای تمامی این امکانات، واقعیت تلخ آن است که 450 میلیون کشاورز خرده‌پا در جهان قادر به پرداخت هزینه‌های این تکنولوژی‌ها نیستند و در این جا است که دولت‌ها باید پای به میدان بگذارند.

از سوی دیگر شرکت‌‎های تولیدکننده این تکنولوژی باید بدانند که در صورت ارزان‌کردن این سیستم‌های آبیاری قادر به فروش بیشتر بوده و از این راه سود کافی را کسب می‌کنند.

آبیاری جمعی

یک شرکت تولیدکننده سیستم‌های آبیاری با همکاری حکومت‌های محلی در هندوستان اقدام به اجرای یک نمونه موفق به نام«آبیاری جمعی» یا Community Irrigation کرده است که با تهیه زیرساخت‌های آبی لازم و سیستم آبیاری در مزرعه یک پروژه بزرگ را به اجرا در آورده است.

هنرستان‌ها، پیشقراولان توسعه آبیاری پیشرفته

اجرای سیستم‌های آبیاری در مراکز و مزارع وابسته به دولت‌ها می‌تواند الگوی مناسبی برای توسعه این روش‌ها باشد. اکنون افزون‌بر 150 هنرستان کشاورزی وابسته به وزارتخانه‌های آموزش‌وپرورش و جهادکشاورزی وجود دارند که پیاده کردن روش‌های پیشرفته آبیاری می‌تواند زمینه‌ساز تبلیغ و توسعه آن‌‎ها باشد و به‌ویژه در مناطقی که مشکل کم آبی به صورت جدی کشاورزان منطقه را دچار محدودیت نموده، امکان اجرایی شدن پیدا کند.

بنابر شرایط دشوار کم‌آبی در کشور و ضرورت تامین و خودکفایی در مواد غذایی باید به سمت استفاده بهینه از قطره‌های آب برویم.

ماهنامه دام و کشت و صنعت- شماره ۲۶۳-اردیبهشت ۱۴۰۱