سيزدهم تير ماه روز ملي مهار بيماريهاي مشترک  بين حيوان و انسان

مهار تهدید همگانی

در ششم ژوئيه 1885 ميلادي، لويي پاستور براي نخستين بار پسربچه اي را با روش واكسيناسيون ابداعي خود، از ابتلا به هاري و در واقع از مرگ حتمي نجات داد. گويا در سال 1383 بوده كه با توجه به اهميت فزاينده مبارزه با اين قبيل بيماري ها، با تصويب دبيرخانه شوراي فرهنگ عمومي كشورمان، سيزدهم تيرماه هر سال به عنوان روز ملي مبارزه با بيماري هاي قابل انتقال بين حيوان و انسان، نام گذاري شد.

بر اساس تعريف سازمان جهاني بهداشت، هر بيماري‌ يا عفونتي كه به طور طبيعي بين حيوانات مهره‌دار و انسان انتقال مي ‌يابد، بيماري‌ قابل انتقال بين انسان و حيوان (زئونوز) ناميده مي ‌شود.

به دليل نزديكي زندگي انسان با حيوانات در مناطق شهري و روستايي و استفاده از فرآورده هاي دامي، تمام انسان ها در معرض خطر ابتلا به بيماري هاي مشترك بين انسان و حيوان هستند.

انسان سالم نقش اساسی و پایه ای در سلامت جامعه بشری دارد؛ موضوعی که پایه گذار تمام پیشرفت ها و تمدنهای بشری بوده است. بیماری های قابل انتقال میان انسان و حیوان، فصل مشترک 2 حرفه پزشکی و دامپزشکی است که از نظر حفظ سلامت و بهداشت جوامع انسانی و دامی دارای اهمیت بسزایی است. نام این دسته از بیماری ها نمایانگر مسوولیت مشترک و خطیری است که به طور مشترک به عهده پزشکان و دامپزشکان در زمینه پیشگیری، تشخیص و درمان این گونه بیماری هاست. این بیماری ها علاوه بر وارد آوردن خسارات سنگیـن اقتصـادی بـه دلیـل از میان رفتن دامهای بیمار، سلامتی انسان را نیز تهدید می کنند. برای مبارزه و کنترل این بیماری ها، سازمان های مختلفی دخالت دارند. به جز وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان دامپزشکی باید به وزارت جهاد کشاورزی، وزارت کشور و سازمان حفاظت محیط زیست نیز اشاره کرد. جز با همکاری و هماهنگی این نهادها، نمی توان امیدی به مبارزه با این نوع بیماری ها داشت.

سازمان دامپزشكي به عنوان خط مقدم جبهه مبارزه با بيماري هاي قابل انتقال بين حيوان و انسان اقدامات فراواني را انجام داده اند، اما بديهي است كه براي رسيدن به شرايط ايده آل راه طولاني در پيش است. رسيدن به يك جامعه سالم و عاري از هرگونه بيماري علاوه بر برنامه ريزي منطقه اي و جهاني نيازمند همكاري و تعامل بين بخشي تمام بخش هاي دولتي، خصوصي و سازمان هاي مرتبط است.

خطر بیماری های قابل انتقال میان حیوان و انسان در ایران با وجود کشورهای آلوده در همسایگی ما که برخی از آنها از ثبات سیاسی لازم هم برای برخورداری از نظام سلامت مناسب محرومند، بیشتر است. جدا از وضعیت عمومی سلامت در کشورهای همسایه، قاچاق دام از مرزهای کشورهای همسایه نیز موجب افزایش بیماری سیاه زخم در برخی مناطق مرزی کشور شده است.

با وجود پيشرفتها و تحولات تكنولوژي ، اقتصادي و اجتماعي درقرن حاضر ،‌هنوز عوامل بيماري زا با مخازن حيواني كه موجب بروز بسياري از بيماريهاي عفوني مي گردد، جوامع بشري را به صورت جدي تهديد مي كنند . بیماری های قابل انتقال میان حیوان و انسان در اصل از گروه باکتری ها، ویروس ها، قارچها و انگلها هستند.

بيماري هايي مثل هاري، بروسلوز، سياه زخم، سالك، كيست هيداتيد، سل و بيماري هاي نوظهوري مانند جنون گاوي، تب كريمه-كنگو، آنفلوانزاي فوق حاد پرندگان و امثال آن شرايط تهديدآميزي را فراهم كرده است و پيشگيري، مبارزه و درمان آن ها به عنوان فصل مشترك پزشكي و دامپزشكي، سالانه هزينه هاي هنگفتي را به جوامع تحميل مي كند.

مهم ترين چالش هاي پيشگيري و كنترل بيماري هاي مشترك و قابل سرايت از حيوانات به انسان می توان به مواردي همانند شيوه دامداري سنتي، رواج استفاده از لبنيات محلي غيرپاستوريزه و نيز كمبود نيرو و بودجه پژوهشي و عملياتي اشاره نمود. از سوي ديگر، نابساماني نظام بهداشتي و خدمات دامپزشكي در كشورهاي همجوار باعث شده است تلاش دست اندركاران كشورمان در زمينه مهار بيماري هاي مشترك با موفقيت كامل همراه نباشد.

موارد زير تأكيدي است بر اهميت بيماريهاي قابل انتقال بين حيوان و انسان :

1 - از ميان 1709 عامل بيماري زا ، 832 عامل (49 درصد ) از حيوانات به انسان منتقل مي شود .

2 - از ميان 156 بيماري نوپديد شناخته شده در انسان ،‌ 114 مورد آنان (73%) از حيوانات به انسان منتقل مي شود.

3 - منشأ بيماريهاي قابل انتقال بين حيوان و انسان ، می تواند حيات وحش باشد كه كنترل بيماري در حيات وحش بسيار مشكل است .

4- اثرات سوء‌بين المللي و ضرر و زيان اقتصادي قابل توجه : به عنوان مثال جنون گاوي درانگلستان موجب معدوم شدن بيش از 4 ميليون رأس گاو گرديد.

5 - وجود مخازن متعدد در حيوانات و وجود بند پايان ناقل براي برخي از آنها كنترل اين بيماريها را مشكل مي سازد.

6 - توانايي انتقال تعدادي از اين بيمارها از انسان به انسان (مثل سالمونلا ،‌CCHF و… ) و يا از انسان به حيوان (تب دره ريفت ، ‌تب خونريزي دهنده ويروسي و … ).

7 - احتمال باز پديد شدن ( طاعون ،‌بيماريهاي ريكتزيايي ،‌ مشمشمه و …. )

8 - مقاوم شدن برخي از عوامل بيماري زا قابل انتقال بين حيوان و انسان به آنتي بيوتيكها (سالمونلا و …)

9- كنترل اين بيماري ها مستلزم كنترل آنها در حيوانات است كه فعاليت ساير سازمانها جهت كنترل آنها را طلب مي كند ( سازمان دامپزشكي ،‌حفاظت محيط زيست ، وزارت كشور ،‌نيروي انتظامي ، شهرداري و … )

10 - احتمال انتقال در مراكز درماني و بيمارستانها ( هاري - تب خونريزي دهنده ويروسي و … )

11 - مرگ و مير قابل توجه در برخي بيمايهاي قابل انتقال بين حيوان و انسان ، (هاري ،‌جنون گاوي ، پنوموني و مننژيت سياه زخمي ،‌هرپس ميموني ،‌مننژيت طاعوني و … )

12 - ايجاد رعب و وحشت در گروه پزشكي و جامعه (هاري ،‌طاعون ،‌CCHF ابولاو… )

13 - استفاده از عوامل قابل انتقال بين حيوان و انسان در بيوترويسم (سياه زخم ،‌تب هاي خونريزي دهنده ويروسي ،‌ طاعون و …)

مهار بيماريهاي قابل انتقال بين انسان وحيوان تنها با همدلي و همكار ي مستمر و هر چه بيشتر و دقيق تر ادارات ، سازمانها و ارگانهاي ذيربط در بخشهاي مختلف توسعه و كسب آگاهي عموم مردم ومسئولين از راه هاي انتقال و راه هاي پيشگيري اين بيماريها امكان پذير است.

دکتر علیرضا رفیعی‌پور

رییس سابق سازمان دامپزشکی