ضرورت کاهش ضایعات کشاورزی از مزرعه تا سفره

به گزارش اخبار سبز کشاورزی، محصولات کشاورزی به عنوان اصلی ترین منبع تأمین غذا، از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند و براساس سند چشم انداز، وظیفه سنگین امنیت غذایی برعهده بخش کشاورزی است.

موضوع بحث برانگیز روند افزایشی ضایعات محصولات کشاورزی، یکی از چالش‌های جدی اکثر کشورها به ویژه کشورهای درحال توسعه است چرا که هر ساله مقدار بسیار زیادی از محصولات زراعی و باغی که نقش مهمی در تأمین نیاز غذایی و سلامت انسان دارند، در مراحل گوناگون به ویژه پس از برداشت دچار افت کیفیت می‌گردد.

30 درصد محصولات کشاورزی تولیدی در ایران ضایع می شوند

بر پایه آمارهای موجود به طور متوسط 30 درصد از محصولات کشاورزی تولیدی در ایران ضایع می شوند و افزایش ضایعات کشاورزی خسارات اقتصادی فراوانی نیز به همراه دارد که می‌توان از مهمترین آنها به هدر دادن منابع محدود (آب و خاک)، پایین آوردن کیفیت و ارزش محصول، هدر دادن نهاده‌های یارانه‌ای، افزایش نیاز به واردات، کاهش درآمد و تهدید موقعیت شغلی تولیدکننده (کشاورز) اشاره کرد.

گوجه فرنگی و پیاز از جمله محصولاتی هستند که در سبد خانوارها نقش بسیار مهمی داشته و همواره بیشترین خرید خانواده ها را به خود اختصاص می دهند اما هر ساله به دلیل تغییر فصل با افزایش قیمت محصولات پرتقاضای گوجه و پیاز در کشور و به تبع آن استان لرستان هستیم.

موضوع افزایش قیمت برخی محصولات پرتقاضا همچون گوجه فرنگی، پیاز و حتی سیب زمینی برای اغلب لرستانی‌ها که بیشترین خرید روزانه خانوار آنها به این محصولات اختصاص دارد موضوع تازه‌ای نیست و در هر تغییر فصل اغلب خانواده‌ها با این موضوع درگیر می‌شوند و داستان کمبود یا کاهش تولید این محصولات کشاورزی تکرار می‌شود که البته علت این سناریو را باید در ضایعات بالای این محصولات در نبود زیرساخت‌های مناسب جهت نگهداری آنها جست و جو کرد.

نبود زیرساخت‌های مناسب جهت نگهداری محصولات

عدم ایجاد زیرساخت‌های مناسب جهت نگهداری محصولاتی که در صورت عرضه نشدن به موقع با گندیدگی و خرابی مواجه می‌شوند باعث ضررهای هنگفتی به کشاورزان و باغداران شده است و چنانچه وضعیت به همین شکل باقی بماند کماکان بخش کشاورزی متضرر از نبود زیرساخت‌ها خواهد بود.

کاهش ضایعات با تولید محصولات گلخانه‌ای

حسین خدیش عضو کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی لرستان با تاکید بر اینکه ما قبل از تولید باید به فکر کنترل ضایعات باشیم، اظهار داشت: متاسفانه ما در تمام زمینه های کشاورزی، زراعت، باغبانی و دامی این مشکل را داریم و از بدو تولید تا زمان مصرف با مشکل ضایعات مواجه هستیم.

وی با اشاره به محصولات صیفی و سبزی، افزود: طبق میانگین متوسط آمارهای سال 99 تا 1400 در زمینه گوجه فرنگی، پیاز، فلفل، خیار، سیب زمینی حدود 580 هزار تا 600 هزار تن تولید در لرستان داشتیم.

خدیش با اشاره به بخش گلخانه ها، عنوان کرد: در بخش گلخانه ها تولید چندین برابر مزارع باز است و ضایعات هم در بخش گلخانه با توجه به مدیریت آنها توسط افراد باسوادکه در ابعاد کوچک و با حجم بالا مدیریت می شوند این ضایعات بسیار کمتر است اما به طور متوسط در این محصولات 30 درصد ضایعات داریم که با احتساب تولید 600 هزار تنی رقمی در حدود 180 هزار تن ضایعات داریم که رقم بسیار قابل تاملی است که اگر در عدد فروش آنها به کیلوگرم ضرب شود رقم بسیار سرسام آوری است.

عضو کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی لرستان با اشاره به عوامل موثر در ضایعات، تصریح کرد: کمبود زیرساخت ها یکی از مهمترین مشکلات بخش کشاورزی است چرا که همه محصولات کشاورزی به صورت تازه خوری مصرف نمی شوند و قسمتی از آنها باید فرآوری و نگهداری شود که در این راستا ضروری است زیرساخت‌های لازم و صنایع تبدیلی مورد نیاز را داشته باشیم تا به ضایعات 180 هزار تنی نرسیم.

نقش غیرقابل انکار دانش تولید و مصرف در کاهش ضایعات

وی با تاکید بر لزوم تقویت ساختارها، افزود: دانش کشاورزی در بحث تولید محصولات نقش بسیار مهمی دارد، وقتی دانش تولید و دانش مصرف را داشته باشیم هم در حین تولید ضایعات کمتری خواهیم داشت و هم در حین مصرف اما متاسفانه نوع تولید ما فرق می کند.

خدیش با تاکید بر لزوم صادرات بسیاری از تولیداتی که در استان قابلیت مصرف ندارند، تصریح کرد: نمونه موفق این موضوع را شرکت کشت و صنعت صفای فجر استان توانسته است عملی کند و با تولیدات استاندارد و در حد بین المللی محصولات خود را به کشورهای دیگر صادر می‌کند و یا شرکت پگاه نیز توانسته است نمونه موفقی از این دست تولیدکننده ها باشد.

وی ادامه داد: ضایعات می تواند از ابتدای کشت به وجود بیاید، در نوع بذری که انتخاب می کنیم، در نوع تولید و بسته بندی، مبارزه با آفات و بیماری ها عدم رعایت استانداردها می تواند منجر به ایجاد ضایعات شود بنابراین نقش تولید سالم در درآمدهای اقتصادی بسیار موثر است.

عضو کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی لرستان با تاکید بر اینکه کشاورزان باید آگاهی و دانش تولید داشته باشند، عنوان کرد: کشاورزی سنتی که در استان ما هم وجود دارد متاسفانه بیشتر از تولید به ضایعات منجر می شود.

نقش دلالان و واسطه ها در افزایش قیمت

وی افزود: وقتی که کمبود در بازار وجود داشته باشد قیمت محصولاتی مثل پیاز، گوجه فرنگی و سیب زمینی هم بالا می رود در حالی که اگر تولید به اندازه کافی داشته باشیم و در دسترس قرار بگیرد قطعاً تولیدکننده هم حاضر نیست محصول خود را با افزایش قیمت به بازار بدهد.

خدیش با اشاره به نقش دلال ها و واسطه ها در افزایش قیمت محصولات، گفت: متاسفانه بسیاری از تولیدکنندگان محصولی را که تولید می کنند و به واسطه ها می فروشند وقتی به بازار مراجعه می کنند و آن قیمتها را می بینند بسیار تعجب می کنند چرا که دلال ها و واسطه ها در افزایش قیمتها بسیار موثر هستند.

وی با اشاره به نکات فنی بحث تولید، خاطرنشان کرد: آیا نکات فنی را از مزرعه تا بازار رعایت می کنیم،آیا از بذرهایی که مقاوم هستند و تا به بازار می رسند گندیده نمی شوند استفاده می کنیم و آیا محصولاتی که تبدیل به ضایعات شده اند شرایط فرآوری آنها را فراهم کرده ایم.

عضو کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی لرستان با بیان اینکه ما آب، زمین، سرمایه و نیروی انسانی داریم، تصریح کرد: در استان لرستان سالانه حدود 80 هزار تن خیار، گوجه فرنگی حدود 40 هزار تن، انواع فلفل دلمه ای 107 هزار تن، حدود 71 هزار تن پیاز و بیش از 280 هزار تن سیب زمینی تولید می کنیم ولی همه اینها به طور میانگین حدود 30 درصد ضایعات دارند و تبدیل به مواد دور ریختنی می شوند در حالی که سرمایه تولید و مصرف بسیاری صرف آنها شده است.

داشتن انبارها و کانکس های فنی پیش نیاز صادرات

وی با اشاره به نقش پررنگ ضایعات، بیان کرد: از ابتدای تولید که زمین برای کشت آماده می شود ضایعات داریم تا وقتی که محصولات به درون خانه‌ها برای مصرف می‌رسد.

خدیش با اشاره به ضایعات محصولات صادر شده در مرزهای کشور، عنوان کرد: ما باید انبارها، کانکس ها و بسته بندی های فنی داشته باشیم، امروزه با توجه به گستردگی رسانه ها و در دسترس بودن بستر اینترنت می توان با سرچی کوتاه با انواع بسته بندی محصولات برای صادرات و افزایش پیاداری تا رسیدن به دست مصرف کننده آشنا شد.

وی افزود: اگر برنامه های فنی را در مورد تولید، بسته بندی و حمل و نقل و تحویل رعایت نکنیم همه آن محصولات دچار ضایعات می شوند و گاها مشاهده شده که محصولات صادر شده به دلیل رعایت نکردن نکات فنی دچار ضایعات شده و همانجا در مرزها دور ریخته شده اند.

خدیش با تاکید بر لزوم رعایت سلامت تولید، گفت: امروزه کشاورزان ما در تولد باید از سموم ارگانیک و گیاهی استفاده کنند، سموم شیمیایی و آفت کش ها محصولات را دچار ضایعات می کند، امروزه در صادرات محصولات اول از نظر سلامت و کیفیت بررسی می شوند.

افزایش ضایعات و ضربه به اقتصاد کشور

وی با تاکید بر لزوم استفاده از کودهای ارگانیک در تولید محصولات، عنوان کرد: این امر باعث پایداری بیشتر محصول و بازاریابی بهتر آن می شود و حتی قیمت آن هم بیشتر و سلامت جامعه هم در قبال آن تامین خواهد شد و ضایعات کمتری هم خواهیم داشت.

سعید باجلان مدیر صنایع تبدیلی و تکمیلی سازمان جهادکشاورزی لرستان نیز با بیان اینکه ضایعات به مقادیری از یک کالای خاص و کالای مشتق شده از آن گفته می شود که وارد چرخه مصرف نمی شود، اظهار داشت: میزان ضایعات به دلیل کاهش تولید قابل استفاده، افزایش نیاز به واردات و هدر دادن نهاده های مورد استفاده در تولید به اقتصاد لطمه وارد می کند.

وی افزود: یکی از معضلات و تهدیدهای پیش روی تحقق امنیت غذایی در جوامع بشری، وجود مقدارنامتعارف ضایعات محصولات کشاورزی است.

باجلان بیان کرد: سالانه در جهان حدود چند میلیارد تن مواد غذایی تولید می گردد که از این مقدار بیش از نیمی از آن تحت شرایط و روش های نامناسب برداشت، حمل و نقل، ذخیره سازی، توزیع و مصرف تبدیل به ضایعات گردیده و از دسترس مصرف کننده خارج می شود.

خروج 50 درصدی محصولات تولیدی به صورت ضایعات

مدیر صنایع تبدیلی و تکمیلی سازمان جهادکشاورزی لرستان با اشاره به ضایعات بالای محصولاتی همچون گوجه فرنگی و پیاز، عنوان کرد: بر اساس گزارش فائو، حدود 50 درصد محصولات تولید شده در جهان در مراحل تولید و مصرف به صورت ضایعات از چرخه مصرف خارج می شود که گوجه فرنگی و پیاز نیز از آن دسته محصولاتی هستند که اگر پس از برداشت در شرایط صحیحی نگهداری نشوند بخش اعظم آنها تبدیل به ضایعات شده و از چرخه مصرف خارج و طبیعتا با از بین رفتن درصد بالایی از این محصول، مقدار آن در بازار کاهش و تقاضا برای آن افزایش نی یابد که این امر منجر به افزایش قیمت این محصولات در بازار می گردد.

وی سیاست‌های کاهش هزینه مبادله، به کارگیری قیمت تضمینی و بازاریابی و کیفیت بسته بندی را از عوامل تاثیر گذار در کاهش ضایعات بخش کشاورزی عنوان کرد و افزود: بر اساس بررسی‌های جامع به عمل آمده عمده مسائل و محدودیت‌های مؤثر بر ایجاد و افزایش ضایعات مسایل مربوط و دخیل در مرحله کاشت، داشت، برداشت و مرحله پس از برداشت محصولات به میزان متفاوت در افزایش ضایعات می‌توانند نقش مستقیمی ایفا نمایند.

باجلان با بیان اینکه بر اساس مطالعات صورت گرفته، حدود 90 درصد کل ضایعات برآورد شده برای 60 محصول باغی و زراعی مورد مطالعه، مربوط به 20 نوع محصول است که گوجه فرنگی و پیاز از جمله آنهاست، تصریح کرد: نبود زیرساخت‌های مناسب قطعاً بر افزایش ضایعات و صادرات محصولات گوجه فرنگی و پیاز به کشورهای همسایه در مرزها نقش مهمی دارد و انبارها و کانکس های استاندارد می تواند تا حدود زیادی در کنترل ضایعات این محصولات موثر باشد.

وی با اشاره به اینکه ضایعات کشاورزی و هدر رفت مواد غذایی در ایران بنابر برآورد‌های به عمل آمده حدود 30 درصد در سال تخمین زده می‌شود که این مقدار حدود 3 درصد از کل ضایعات تولیدات کشاورزی و دور ریز مواد غذایی در جهان است، گفت: با نگاهی دقیق‌تر به جایگاه انبارداری می‌توان فهمید که در چرخه تولید تا مصرف نتیجه بسیار مثبتی را در بر خواهد داشت.

هرساله مقدار بسیار زیادی از محصولات زراعی و باغی در مراحل گوناگون داشت، کاشت و پس از برداشت تبدیل به ضایعات می شود که با توجه به نقش مهم کاهش ضایعات در کنترل قیمت محصولات مورد تقاضای موجود در بازار از جمله پیاز، گوجه فرنگی و سیب زمینی و نقش مهم آن در صادرات این محصولات و ارزآوری، ضروری است که با افزایش دانش کشاورزان از مراحل تولید تا توزیع و مصرف با ایجاد زیرساخت های مناسب و انبارهای استاندارد، به کمک اقتصاد کشور آمده و با تعادل در عرضه و تقاضا از افزایش سرسام آور گاه و بیگاه قیمت این محصولات جلوگیری و با مدیریت صحیح بازار از کمبود این محصولات جلوگیری نماییم./ تسنیم