راهکارهای مهم خوداتکایی در تولید گندم

اخبار سبز کشاورزی؛ سابقه کشت گندم در ایران در حفاری‌های منطقه دشت عباس در نزدیک شهر موسیان استان ایلام در تپه علی‌کوش قدمت گندم را 8000 سال تخمین زده‌اند؛ به همین جهت گندم مهم‌ترین محصول کشاورزی ایران بوده و از قدیمی‌ترین گیاهان زراعی مورد استفاده انسان محسوب می‌شود که به گسترده‌ترین وجه کشت و به بیشترین مقدار نیز تولید می‌شود.

زراعت گندم در ترکیب کشت محصولات زراعی سهمی قریب به 50 درصد سطح اراضی زراعی کشور را دربرمی‌گیرد. سهم گندم در امنیت غذایی و سبد مواد غذایی در عرضه سرانه پروتئین 44درصد و در عرضه سرانه انرژی سهم 40درصدی دارد و نقش بارزی در امنیت غذایی و ثبات اجتمایی دارد.

اتخاذ سیاست مناسب حمایتی و به کارگیری تجارب برنامه‌های اجرایی طرح افزایش ضریب خود اتکایی گندم در دهه 90، فراهم نمودن موجبات توسعه و اجرای اقدامات فنی موثر بر بهره‌وری و افزایش عملکرد که به اهم آن اشاره می‌گردد در حفظ، تقویت و پایداری تولید گندم و تامین نیاز داخلی بدون فشار به منابع پایه قابل دست‌یابی خواهد بود؛ این راهکارها عبارت است از:

1- تعیین قیمت مناسب مطابق قیمت تمام شده واردات گندم و سایر تمهیدات برای حفظ توان تولید ملی با توجه به هزینه‌های بالای تولید محصولات کشاورزی که با نرخ ارز آزاد در بازار هزینه‌ها صورت می‌گیرد؛ قیمت خرید تضمینی که ضامن حفظ حقوق کشاورز باشد و قابلیت رقابت کشت گندم را در مقایسه با کشت محصولات اقتصادی‌تر تضمین کند، ضروری است؛ در غیر این صورت سطح کشت گندم آبی که حدود ۶۵ تا ۷۰ درصد تولید از آن به دست می‌آید، به طور جدی دچار چالش خواهد شد.

2- اجرای کامل برنامه تولید بذر مطابق رویکرد اتخاذی و حمایت یارانه ای در استفاده از بذور گواهی شده استاندارد تولیدی توسط زارعین، فراهم آوردن شرایط فعالیت تقویت شرکت های بخش خصوصی درزمینه تحقیقات و معرفی ارقام جدید گندم و مراقبت از رویکرد اتخاذ شده در برنامه بذر برای گندم آبی ۶۵ درصد و در گندم دیم ۴۵ درصد مزارع سالانه تحت پوشش کشت از بذر گواهی شده قرار گیرند.

با تدوین برنامه دهساله و بازنگری بروز رسانی برنامه قبلی تا سال ۱۴۱۰ به تفکیک رقم از هسته‌ها شروع شود و گروهی مجرب برنامه تولید بذر را در فرایند تولید علاوه‌بر کنترل و نظارت رسمی و قانون موسسه کنترل و هدایت نمایند بسیار حائز اهمیت خواهد بود.

3- اتخاذ سیاست های مناسب بمنظور پوشش شکاف کم مصرفی کود در سه سال اخیر منتهی به 1401 در مصرف بهینه کودهای شیمیائی که مهمترین چالش کشاورزی ایران و کاهش عملکرد محصولات می باشد. کم مصرفی و یا هیچ مصرفی در پاره ای از اراضی علی الخصوص مزارع دیم کودهای حاوی عناصر فسفاته و پتاسه به صورت عام در زراعت گندم و به ویژه در گندم دیم رخ داده است برای رفع آن اقدام عملی جدی دقیق و اثر بخش صورت گیرد.

4- در راستای برنامه جاری بذر، استمرار و تقویت ورود بخش خصوصی در معرفی ارقام جدید و کار مشترک با شرکت‌های توسعه یافته خارجی در زمینه تولید بذر ضروری است با استمرار پروژه مشترک موسسه اصلاح بذر با کشور فرانسه تقویت شود و به سازگاری خصوصی ارقام اهمیت داده شود، در نحوه واگذاری ارقام به بخش خصوصی و الزام نهال و بذر واگذاری استانی رقم حتما حتما توجه شود؛ در غیر این‌موسسات تحقیقاتی دیم کشور و موسسه تحقیقات اصلاح و انتظار توسعه کشت ارقام جدید و اثربخشی در تولید را دور از انتظار خواهد بود.

5ـ تامین، توزیع یکنواخت و هدفمند تجهیزات کاشت مستقیم در همه مناطق دیم، اجرای کشت مستقیم روی پشته، توسعه کشت روی پشته در اراضی آبی و کف کاردر اراضی نواحی شور به نحوی که همه روستاها امکانات کشت از طریق شرکت‌های خدمت دهنده و رانندگان حرفه‌ای در دسترس کشاورزان باشند؛ لازم است که در این امور دقت شود تا اثربخشی و تحول مورد نظر اتفاق بیفتد.

6- برنامه آموزشی کارشناسان به‌ویژه کشاورزان و خدمات‌دهندگان ترتیب داده و مطابق فرایند تولید انجام شود و فیلد تریپ خارجی و داخلی برای کارشناسان و کشاورزان در سطح گسترده در طرح پیش بینی شود.

7- پشتیبانی‌ها، تهیه و تدارک سموم کیفی و کاربرد صحیح آن از نظر زمان، کیفیت آب، نحوه و دز مصرف، چگونگی پاشش با ابزار مناسب و سمپاش، ترکیب سموم پهن برگ کش و کشیده برگ و مهم‌تر تامین منابع اعتباری ساده و در دسترس خرید با کم‌ترین تشریفات اداری و دریافت آن در هنگام تحویل محصول از کشاورز به اجرای صحیح کنترل عوامل خسارت‌زا موجب حفظ محصول و بهره‌وری خواهد شد.

8- آبیاری با توجه به محدودیت منابع آبی کشور و رقابت بین محصولات و موقعیت اقتصادی و قیمتی ضعیف‌تر گندم در مقایسه با دیگر محصولات اقتصادی برای زارع اولویت تخصیص آب به گندم نخواهد بود. تجارب قبلی تاکنون مبین آن بوده است؛ لذا برای این امر توسعه آبیاری تیپ در گندم حداقل ۵۰۰ هزار هکتار گندم آبی از رویکردهای تولید گندم در نظر گرفته شود که دست‌یابی به متوسط عملکرد ۸ تن در هکتار در مساحت ۵۰۰ هزار هکتار کشت گندم میسور می‌باشد.

معاونت آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی به طور ویژه متعهد وملزم به اجرای این مهم شود و منابع آن نیز برای حمایت از زارعین بهره ور در مصرف آب (واتر پرودکتیویتی بیش از یک و نیم کیلوگرم) تامین گردد و برای اراضی با درجه شوری آب و خاک استفاده از کف کار و اصلاح دستگاه‌های موجود که قابلیت کشت مستقیم را درکف داشته باشد مفید و اثر بخش خواهد بود. علاوه بر آن اجرای ریپر و ساب سویلر در کشت مستقیم در دیمزارها غرب و شمال غرب و… و کشت روی پشته در اراضی آبی از فاکتورهای موثر در پایداری وبهره وری و بهبود عملکرد گندم خواهد بود.

9- ناوگان برداشت با اینکه اقدامات خوبی در حوزه افزایش قوه اسب بخار و ادوات و تامین تراکتور و کمباین برداشت با ایجاد خط اعتباری ویژه مکانیزاسیون از سال 1392 تاکنون صورت گرفت؛ اما در حوزه تامین کمباین به علت ناکافی بودن تولید داخلی و طول عمر بالای کمباین ها و مستهلک بودن به هیچ وجه کافی نبوده و کمباین‌های تامین شده بخش کمی از نیاز را پوشش داده است برای جلوگیری از ضایعات هنگام برداشت ناشی از کمبود کمباین کیفی اقدامات ملی و اساسی را می‌بایست در همکاری وزارت جهاد کشاورزی وزارت صنعت و معدن و تجارت می بایست به عنوان مسئِولیت ملی ترتیب دهد و نیاز کشاورزان را از تولید داخل و واردات کمباین مدرن تامین گردد بدیهی است مقادیر تولید سازندگان داخلی در کوته مدت رافع نیاز کشاورزان نخواهند بود.

آمارهای موجود و محاسبات صورت گرفته‌در زمینه ضایعات هنگام برداشت گندم بسیار نگران کننده است سالانه فقط در گندم حدود 600 هزارتن ضایعات هنگام برداشت وجود دارد جلوگیری از تلفات محصول گندم نان مصرفی قریب به ۲۵ روز ۸۵ میلیون جمعیت کشور خواهد بود ضایعات برداشت محصولات جو، کلزا، آفتابگردان و سویا و… را باید به این میزان ضایعات اضافه نمود.

لذا ضمن هدر رفت منابع هنگفت اعتبار ملی و درامد کشاورزان و همچنین مقادیر آب مصرفی برای تولید محصول صرف می شود ضرر زیادی برای تولید کننده بدنبال دارد.

تامین اعتبار اجرائی برای طرح افزایش و پایداری تولید گندم بمنظور عملیاتی شدن پروژه های ذکر شده شرایط تولید گندم مطابق نیاز مصرف داخلی از طریق عملکرد و بهبود بهره وری بدون افزایش سطح کشت با دو میلیون سطح کشت آبی و سه و هشت دهم تا چهار میلیون کشت دیم مجموعا شش میلیون هکتار کشت گندم با اهتمام کشاورزان و کارشناسان و همه بخش های ملی دخیل در امر تولید ملی گندم قطعا و قطعا دور از دسترس نخواهد بود.

اسماعیل اسفندیاری‌پور