منابع آب در شمال مدیون جنگل‌های هیرکانی

مادرِ منابع آب در شمال ایران (جنگل‌های کهن هیرکانی) حوضه‌های آبخیز جنگلی هستند و ما این بستر را باید بیش از پیش محافظت و نگاه خود به این جنگل‌ها که منبع تولید و ذخیره آب هستند تغییر دهیم.

اخبار سبز کشاورزی ؛ محمد اسماعیل اسدی، پژوهشگر بین المللی آب و‌ خاک ‌و ‌محیط زیست | در حال حاضر سازمان خواربار و كشاورزی ملل متحد (فائو) به آب‌شناسی جنگل تاكید بسیاری دارد و ما باید نگاهی بوم‌سازگانی (اکوسیستم محور) از نظر آب به حوضه‌های جنگل‌های هیرکانی داشته باشیم.

بیشتر بخوانید: پژوهشگر ایرانی در بین ۵۱ دانشمند برتر کشاورزی دنیا

جنگل‌ها و رُستنی‌ها عامل تولید بخار آب هم هستند و بخشی از بخار و منشأ ابر، از تبخیر و تعرق گیاهان به وجود می‌آید.

بنابراین حوضه‌های آبخیز جنگلی، منابع رایگان تولید آب است و هرچه این جنگل‌ها انبوه‌تر و متراكم‌تر و سالم‌تر باشد و لاشبرگ خاك بیشتر و خاك عمیق‌تر باشد ما آب بیشتری خواهیم داشت و در یك كلام، حفاظت از جنگل ضامن تداوم تأمین آب و منابع آبی در شمال كشور است.

ذخیره چهار میلیارد مترمكعب آب در خاك جنگل‌های هیركانی

یك هكتار جنگل در حدود 500 تا 2 هزار مترمكعب آب در سال ذخیره می‌كند؛ یعنی جنگل‌های هیركانی كه نزدیك به 2 میلیون هكتار مساحت دارد، سالانه قادر است حدود چهار میلیارد مترمكعب آب در خاك خود ذخیره ‌كند.

یك میلی‌متر بارندگی در یك هكتار برابر با 10 مترمكعب آب است؛ اگر در همان یك هكتار جنگل 500 میلی‌متر بارندگی در سال رخ دهد، میزان آب تولید شده در حدود پنج هزار مترمكعب است.

بیشتر بخوانید: سرمایه‌گذاری روی زمین با کشت بی‌خاک‌ورزی

یك سوم باران در خاك جنگل ذخیره می‌شود

دو تا سه هزار متر مكعب از این آب صرف رَواناب و باران‌رُبایی (interception) و تبخیر و جذب گیاه می‌شود و حدود یك‌هزار و 500 تا دوهزار مترمكعب به خورد خاك جنگل و سفره‌های آب زیرزمینی می‌رود؛ یعنی در كل حدود یك سوم باران در خاك جنگل ذخیره می‌شود.

در هر حوضه آبریز یا آبخیز (Drainage basin, Watershed) از بلندترین نقاط آبی كه به واحد آب‌شناختی منتهی می‌شود، عوامل مهمی در واپایش (كنترل) و تثبیت آب وجود دارد كه مهم‌ترین آنها پوشش گیاهی است.

هر چه جنگل‌ها و مراتع ما پوشش غنی‌تری داشته باشد این قابلیت را دارند كه آب بیشتری را نفوذ دهند و خود پوشش گیاهی مانع سیلاب می‌شود؛ زیرا سیل زمانی به وجود می‌آید كه آب به‌سرعت از حوضه آبریز خارج شود. بنابراین هرچه پوشش گیاهی، انبوه‌تر و غنی‌تر و تنوع زیستی بیشتر باشد، حفظ آب بیشتر است، زیرا تثبیت آب در سرحوضه‌ها مهم است.

لاشبرگ‌های كف جنگل مانند اسفنج عمل می‌كنند و سبب نگهداری آب می‌شوند و علاوه‌بر این، آب را به لایه‌های پایینی خاك نفوذ می‌دهند.

هنر ما در مدیریت آب باید این طور باشد كه آب تا حد امكان به لایه‌های درونی خاك هدایت شود و به‌عبارت ساده‌تر، آب را به تله بیندازیم. آب جاری در جنگل‌ها را که ناشی از رواناب بارندگی‌هاست تلفات محسوب نکنیم و حافظ طبیعت باشیم.