سیب‌زمینی و امنیت غذایی

تقریباً شش ماه است که به‌طور پیوسته سیب‌زمینی تازه در دسترس مصرف‌کنندگان آن قرار دارد و از هنگام برداشت این محصول از مناطق جنوبی کشور تا آخرین برداشت‌ها در استان‌های سردسیر و مناسب کشت این گیاهان در شمال، مانند استان‌های اردبیل، آذربایجان، همدان، کردستان و … این روند ادامه و به شکل‌های مختلف بر سر سفره فقرا و اغنیا وجود دارد.

اخبار سبز کشاورزی؛ پس از گندم، ذرت و برنج، سیب‌زمینی چهارمین گیاه تامین‌کننده غذا با تولید حدود 450 میلیون تن در جهان است و ایران نیز با نوساناتی بین 4/5 تا 5/5 میلیون تن، جایگاه قابل‌قبولی در میان تولیدکنندگان سیب‌زمینی دارد.

آنچه این گیاه را در سرتاسر دنیا مورد قبول و توجه انسان‌ها و به‌ویژه کشاورزان قرار داده تنوع ژنتیکی آن است که 300 گونه مختلف را در بر می‌گیرد که بعضی از آنها مصارف خاص دارند.

در شرایطی که تغییرات اقلیمی تمام جنبه‌های زندگی انسانی و کشاورزی را تحت‌تاثیر قرار داده‌اند، محققان در پی یافتن انواعی از گیاهان با ژنوم جدید هستند که پاسخگوی وضعیت کنونی تغییرات آب و هوایی و نیازهای غذایی جمعیت رو به رشد کره‌زمین باشند که سیب‌زمینی یکی از این گیاهان است.

مهم‌ترین این فعالیت‌ها در جهت اطمینان از روند تولید پایدار غذا در تمام جهان و جستجو به‌منظور بهبود تولید سیب‌زمینی‌های با کیفیت غذایی بالاتر است.

لازمه چنین اقداماتی ایجاد سیب‌زمینی‌هایی با ساختار ژنتیکی متفاوت و جدید است که می‌تواند کمک قابل‌توجهی به تولید گونه‌هایی دیگر از سیب‌زمینی بنماید.

در این تحقیقات، 60 گونه جدید به‌دست آمده و مجموعه‌ای گسترده از اطلاعات مرتبط با سیب‌زمینی جمع‌آوری شده است. تصور آن که سیب‌زمینی‌هایی با ویژگی‌های مقاوم به خشکی، بیماری‌ها و سرمازدگی در اختیار کشاورزان قرار گیرد بسیار هیجان‌آور است که دلیل آن جایگاه این گیاه در تامین غذای انسان‌ها پس از گندم و برنج است.

سیب‌زمینی‌های وحشی که اکثراً در نقاط کوهستانی کشور پرو، به‌عنوان زادگاه ظهور این گیاه، روئیده می‌شوند؛ اطلاعات قابل‌توجهی در مورد توانایی‌های خود در مقابل تغییرات اقلیمی، بدی آب و هوا ارتقای کیفیت مواد غذایی و بهبود شرایط امنیت غذایی، به دست می‌دهند.

برای خلق یک سیب‌زمینی با چنین ویژگی‌هایی، محققان نیازمند دسترسی به بانک‌های ژن سیب‌زمینی در کشورهای کانادا، آمریکا و پرو بودند. بنابر گفته محققان این بسته ژنی می‌تواند پاسخگوی بسیاری از پرسش‌ها در مورد تحول مورد نظر در تولید سیب‌زمینی‌های جدید باشد.

دانشمندان امیدوارند که بتوانند به محصولی دست‌یابند که بتواند به شکل بهتری با بیماری‌های این گیاه مبارزه کرده و در مقابل عوارضی از قبیل بارندگی‌های زیاد، یخ‌زدگی در ماه‌های سرد زمستان و یا خشکسالی مقاومت نمایند.

نکته بسیار مهم آن است که گونه‌های وحشی سیب‌زمینی می‌توانند اطلاعات زیادی در مورد ساختار ژنتیکی و توانایی تطابق با شرایط بد آب و هوایی به ما بدهند که بیان همین صفات و انتقال آن‌ها به سیب‌زمینی‌های کنونی قادر به ایجاد تحولی عظیم در ثبات امنیت‌غذایی خواهند شد.

محققان بر این باورند که سیب‌زمینی‌هایی که از حدود ده هزار سال قبل توسط بومیان ساکن در کوه‌های کشور پرو مورد بهره‌برداری قرار می‌گرفتند، می‌توانند به این پرسش‌ها پاسخ دهند، ضمن آن که به‌عنوان یک منبع ارزشمند با ویژگی‌های ژنتیکی به‌منظور تولید سیب‌زمینی‌هایی کاملاً متفاوت، به کار گرفته شوند.

نجات جهان از گرسنگی

آشکار نمودن ساختار ژنتیکی چنین «اَبر سیب‌زمینی» می‌تواند جهشی بزرگ در جستجو و کاوش‌ها در یافتن یک سیب‌زمینی مقاوم به شرایط بد آب و هوایی در جهان بوده و جرقه‌ای از امید را در تولید پایدار موادغذایی در عرصه گسترده چالش‌های جهانی، بتاباند.

سیب‌زمینی‌ها بنابر چند دلیل که از همه مهم‌تر، ویژگی غذایی آن‌ها است؛ برای انسان از اهمیت زیادی برخوردارند. اول آن که برخلاف نظر برخی از آدمیان، سیب‌زمینی‌ها منبع عظیمی از کربوهیدرات بوده که تولیدکننده انرژی برای فعالیت‌های بدنی است.

داشتن انواعی از فیبرها نیز به سلامت دستگاه گوارش کمک بسیاری می‌کند. همچنین، سیب‌زمینی‌ها دارای انواعی از ریزمغذی‌ها ازقبیل ویتامین C و پتاسیم است؛ که در حفظ سلامتی اهمیت بسیاری دارند. سیب‌زمینی‌های رنگی دارای آنتی‌اکسیدانت زیادی بودکه برای بدن ضرورت دارند.

علاوه‌بر تمام ارزش‌های غذایی فوق، امکان کشت آن‌ها در مناطق آب و هوایی متفاوت و نگهداری و انبارکردن آنها برای مدت‌های طولانی و مصرف تدریجی از ویژگی‌های این محصول است. بنابراین تولید یک سیب‌زمینی با صفات برتر می‌تواند نقش مهمی در امنیت غذایی کره زمین داشته باشد.

ماهنامه دام و کشت و صنعت-شماره ۲۸۰-آبان ۱۴۰۲