کشت بدون شخم در اراضی با خاک سنگین

اخبار سبز کشاورزی؛ به دلیل شدت‌یافتن روند فرسایش در خاک‌های زراعی، به علت انجام عملیات خاک‌ورزی شدید و از دست‌رفتن کربن موجود در آن‌ها(که عاملی مهم در رشد گیاهان است) کارشناسان توصیه می‌کنند که در کشت ردیفی محصولات، در قسمت‌هایی که هیچ‌گونه کِشتی در آن‌ها انجام نمی‌شود از اجرای عملیات غیرضروری و برهم زدن کامل خاک خودداری گردد.

روش پیشنهادی برای این منظور، همان کشت بدون شخم است.

اما در خاک‌های سنگین، اجرای این روش کشت، کشاورزان را با چالش‌هایی رو به رو می‌کند که به‌اجبار باید با اندکی صبر و به‌کار بردن روش‌هایی برای ترمیم و سبک‌کردن خاک، بر این مشکل غلبه کرد. در این‌جا از تجربه‌های کشاورزانی یاد می‌شود که خاک مزارع آن‌ها از نوع سنگین بوده؛ اما آن را ترمیم کرده‌اند.

کاهش تدریجی عملیات خاک‌ورزی

توقف روند فرسایش در یک مزرعه ذرت و سویا و گرایش به سمت خاک‌ورزی و کشت بدون شخم در چند سال، موجب پیدایش لایه‌هایی از خاک‌های تیره در این اراضی می‌گردد که در وزش باد و جابه‌جا شدن بقایای گیاهی خود را نشان داده است. هدف اصلی که درنهایت به کشت بدون شخم انجامید؛ حذف فرسایش خاک بود.

یکی از کشاورزانی که به این مهم دست‌یافته است؛ می‌گوید: در روزهایی از بهار و زمستان که بادها وزیدن می‌گرفت؛ توده‌هایی از گرد و خاک به هوا برمی‌خاست و آب‌های سطحی در مزارع خیلی سریع تبخیر می‌شد. عارضه دیگر چنین مزارع در حال فرسایش، کاهش مواد ارگانیک و حاصلخیزی خاک بود. بیشترین لایه حاصلخیز خاک در پنج سانتی‌متری از سطح خاک قرار دارد که در صورت بروز فرسایش، به‌تدریج لایه پایینی به سمت بالا می‌آید؛ که احتمالاً فاقد موادغذایی لازم برای رشد گیاهان است.

برای این کار در ابتدا جای کشت‌های بهاره و پاییزه را با یکدیگر عوض کرده و در هنگام کشت از انجام شخم عمیق باید خودداری کرد و فقط خاک سطح زمین را اندکی سست نمود. با این کار ضمن صرفه‌جویی در زمان، کار با تراکتور و مصرف‌کردن سوخت، در هزینه‌های کارگری نیز کاهش به‌وجود می‌آید.

اگر بقایای کشت ذرت نیز روی زمین باقی بماند و به زیر خاک منتقل نشود، با حذف شخم پاییزه معلوم می‌شود که اجرا نکردن شخم، هیچ تاثیری در جوانه‌زنی دانه‌ها ندارد، بنابراین باید از انجام آن خودداری شود. کشت‌های ذرت و سویا فقط روی نوارهایی از خاک در اعماق کم خاک‌ورزی انجام و سایر سطوح بین ردیف‌ها، دست‌نخورده باقی ماند. ردیف‌های کشت در هنگام اجرای عملیات تمیز شده و بذرکار با قدرت هیدرولیک، بذر را در عمق دلخواه قرار می‌داد که با اطمینان کامل هر بذری در محل اصلی خود قرار می‌گرفت.

در زمان برداشت محصول نیز مشخص شد که هیچ تفاوتی بین بخش‌های مزرعه، اعم‌از نواری یا کشت با روش خاک‌ورزی کامل زمین وجود ندارد و این‌گونه خاک‌ورزی کامل زمین(که موجب شدت دادن فرسایش می‌شد) متوقف گردید.

بقایای گیاهی روی زمین، باقی مانده و پوششی مناسب برای جلوگیری از فرسایش و همزمان ساخت یک لایه آلی را ایجاد می‌کند.

کشت گیاهان پوششی

کشت چاودار به‌عنوان یک گیاه پوششی در چند دوره و به روش تناوب بین محصولات اصلی، سرعت‌گذار به سمت کشت بدون‌شخم را افزایش داد، اگرچه می‌توان از گیاهان دیگری نظیر شبدر، یونجه و ... نیز، استفاده کرد.

هر یک از گیاهان پوششی، خواص ویژه خود را داشته و می‌توان حتی به شیوه مخلوط از آنها بهره برد. برای آن‌هایی که در کنار کشاورزی به دامداری نیز اشتغال دارند، کشت گیاهان پوششی می‌تواند اهداف دوگانه داشته باشد، چرا که ضمن استقرار و تثبیت خاک، موجبات افزایش موادآلی و نفوذپذیری آن را به‌وجود آورده، خاک را سبک می‌کند. به یقین محصول اصلی، در زمینی که دارای گیاهان پوششی است؛ رشد بهتری خواهد داشت. چرا که ریشه‌ها به‌سهولت و راحتی در خاک نفوذ کرده و به آب و مواد غذایی دسترسی خواهند داشت.

کشت گیاه پوششی پس از برداشت غلاتی نظیر گندم، موجب حفظ رطوبت پاییزه در خاک شده و فرصت خوبی برای رشد این دسته از گیاهان است.

رعایت تناوب

افزودن و وارد کردن برخی از گیاهان به جدول تناوب کشت، فرصت‌هایی برای کشت گیاهان پوششی به‌وجود می‌آورد. ضمن رعایت کشت گیاهانی چون گندم، ذرت، سویا به‌عنوان محصولات اصلی، می‌توان از گیاهانی چون جو، یولاف، آفتابگردان، ارزن و یونجه با کارکرد گیاهان پوششی استفاده کرد.

بازسازی خاک و ساختار آن ازجمله مزایای کشت بدون خاک‌ورزی، به‌ویژه در خاک‌های سنگین است، چرا که خاک زنده، نیازمند آب و هوا است که معمولاً خاک‌های سنگین از این دو محروم هستند. با بازسازی ساختمان خاک، مشکلات کمتری برای ماشین‌ها و ادوات کشاورزی به‌وجود می‌آید.

در کشت بدون خاک‌ورزی، دیگر نیاز چندانی به برخی از ادوات نخواهد بود که از نظر اقتصادی و صرفه‌جویی در هزینه‌ها به‌نفع کشاورزان است، فقط کافی است تا شرایط قرار دادن بذر در محل و عمق مناسب فراهم شود. نکته‌ای که در مورد اصلاح خاک‌های سنگین وجود دارد، پذیرفتن زمان کافی است، چرا که نتایج درازمدتی در پی خواهد داشت.

خلاصه عملیات اصلاح اراضی سنگین

• کاهش خاک‌ورزی به روش مرسوم؛  • مجهز کردن بذرکارها به ادوات لازم برای کشت ردیفی و داشتن هیدرولیک قوی؛

• استفاده از مشاوره افراد کارشناس؛  • پخش یکنواخت بقایای گیاهی روی خاک مزرعه؛

• کشت گیاهان پوششی برای بهبود نفوذپذیری آب و هوا به خاک؛  • رعایت تناوب زراعی و چرای دام از گیاهان پوششی؛

• داشتن صبر و حوصله کافی برای مشاهده نتیجه‌های کشت بدون خاک‌ورزی.