روش‌های ساده در شناخت خاک باغ
چگونه می‌توان پی برد که کشت سبزی، پرورش گل یا درخت میوه به چه خاکی نیاز دارد؟
به گزارش اخبار سبز کشاورزی؛ اولین اقدام، نمونه‌برداری از خاک مناطق مختلف زمین به‌صورت تصادفی و فرستادن آن‌ها به آزمایشگاه است. اقدامی بسیار ساده که نتایج مهمی در برخواهد داشت.
در آزمایشگاه پس از آزمایش‌های متعدد و تجزیه و تحلیل اطلاعات به دست آمده از بافت خاک، مقدار موادمغذی در آن، املاح، میزان مواد آلی، نیازهای کودی و... راهنمایی‌های لازم در انتخاب یک محصول زراعی یا باغی ارائه می‌شود.
کارشناسان و اساتید دانشگاهی با کمک کشاورزان ایالت اورِگان، آمریکا، به راه‌کارهای ساده‌ای به‌منظور شناخت خاک باغ رسیده‌اند که در این جا از زوایه کاربردی به آن‌ها نگاهی می‌اندازیم. هرچه جزئیات بیشتر در نظر گرفته شوند، نتایج دقیق‌تر خواهند بود.
1- ساختار و ضخامت خاک
زمانی که خاک نه خیلی خشک و نه خیلی مرطوب است، توسط وسیله‌ای به نام «آگِر» که امکان ساخت آن در همه جا امکان‌پذیر است، سوراخی به عمق 15 تا 25 سانتی‌متر حفر کنید. از قسمت دست نخورده و خرد شده مقداری بردارید و با فشار اندک انگشتان از هم جدا کنید. خاک می‌تواند کلوخه ای، دانه‌ای و یا پودری باشد. در شرایط ایده‌آل، خاک باید از خرده‌های با اندازه‌های مختلف تشکیل شده باشد که در این صورت با اندک فشاری از هم پاشیده می‌شود. اگر خرده‌های خاک به سختی از یکدیگر جدا شدند به آن معنی است که خاک از جنس سخت و سنگین است.
در شرایط عادی، خاک دارای مواد آلی، تمایل به تشکیل دانه‌های نسبتاً گِرد دارد که موجب تخلخل و ایجاد فضا بین ذرات خاک می‌شود. این حالت موجب حرکت آزاد آب، هوا و اکسیژن شده و لذا گیاهان می‌توانند به راحتی در آن ریشه‌های قوی زده و رشد کنند.
2- تراکم
یک تکه مفتول معمولی را به‌صورت عمودی در خاک فرو کنید و هر جا که مفتول شروع به خم شدن کرد علامت بزنید. هرچه زودتر مفتول خم شود آن خاک سنگین‌تر است. اگر در حد طول یک پا یا حدود 25 سانتی‌متر در خاک فرو رفت، آن خاک ایده آل است.
شناخت تراکم خاک از آن جهت اهمیت دارد که خاک فشرده می‌تواند مانع رشد ریشه و دسترسی آن به آب و مواد غذایی شود، ضمن آن‌که از حرکت کرم‌های خاکی و سایر ارگانیسم‌های زنده خاک جلوگیری می‌کند.
3- کارآیی خاک
هر کشاورزی از کارآیی و قابلیت کار بر روی خاک مزرعه‌اش اطلاع کافی دارد. اگر پس از شخم، توده‌ها و یا کلوخه‌های زیادی در خاک ایجاد شود، کارآیی آن خاک کم است. برخی از کشاورزان کارآیی زمین را با میزان سوخت مصرفی تراکتور اندازه می‌گیرند. دانستن این موضوع از آن جهت اهمیت دارد که در یک خاک با قابلیت و کارآیی خوب ریشه‌ها می‌توانند به آب و مواد غذایی دسترسی کافی داشته باشند. اگر خاک کارآیی لازم را نداشته باشد، احتمالاً در گذشته نیز شرایط خوبی نداشته است.
4- ارگانیسم‌های خاک
در همان حفره 20 سانتی‌متری که درآورده اید پنج دقیقه نگاه کنید. حشرات و ارگانیسم‌های زنده‌ای را که در خاک زندگی می‌کنند مشاهده خواهید کرد. سوسک‌ها، عنکبوت‌ها، خرخاکی‌ها و... که از نور خورشید فرار می‌کنند. این ساکنین خجالتی اگر کمتر از ده باشند، این خاک برای فعالیت‌های حیاتی عوامل کافی را ندارد و ضعیف است.
تمامی میکروارگانیسم‌ها، اعم از قارچ‌ها، باکتری‌ها، حشرات و بی‌مهرگان از نشانه‌های بارز کیفیت خاک هستند. هرچه در لایه زیرین خاک باغ یا زمین زراعی شما جانوران بیشتری حرکت کند، احتمال بروز آفات و بیماری‌های ناخواسته کمتر می‌شود. هر لایه از خاک زنده نقش مهمی در تجزیه بقایای گیاهی دارد که حاصل آن تولید مواد مغذی بیشتر برای رشد گیاه است.
5- کرم‌های خاکی
کرم‌های خاکی با کانال زدن مستمر در خاک، همیشه آن را متخلخل و قابل نفوذ نگه می‌دارند تا جریان آب و هوا، اکسیژن و ارگانیسم‌های درون خاکی بتوانند در آن حرکت کنند. اگر خاک باغ به اندازه کافی زنده و دارای ارگانیسم‌های کافی باشد با برداشت یک بیل از عمق 15 تا 20 سانتی‌متری باید حداقل 3 عدد کرم خاکی دیده شود که اگر این تعداد به پنج برسد خاک شرایط بهتری دارد.
نبود کرم خاکی نشان‌دهنده ضعیف بودن خاک و نداشتن مواد آلی کافی است. البته در خاک‌های مناطق گرم تعداد کرم‌های خاکی اندک است.
حضور کرم‌های خاکی از آن جهت دارای اهمیت است که این بی‌مهرگان با حرکت مستمر در خاک آن را هوادهی کرده و مواد دفعی آن‌ها که حاوی آنزیم‌ها، باکتری‌ها، مواد آلی و مغذی می‌باشد نیازهای گیاه را تأمین می‌نماید. آن‌ها با ترشح ترکیباتی، ذرات خاک را به شکل مناسبی به یکدیگر می‌چسبانند.
6- بقایای گیاهی
در بقایای برجا مانده از یک کشت و پس از به زیر خاک کردن آن‌ها، در صورتی که یک ماه بعد یک بیل از عمق 15 سانتی‌متری برداریم.
طیف وسیعی از مواد ارگانیک را مشاهده خواهیم کرد. خرده‌های اندام‌های گیاهی، الیاف و هوموس با رنگ تیره نشان‌دهنده مقدار مواد آلی در خاک می‌باشند.
اهمیت بقایای گیاهی در خاک از آن جهت است که مهم‌ترین مولفه یک خاک سالم میزان مواد آلی (هرچه بیشتر) در آن است. نکته مهم‌تر از این موضوع آن است که زمانی مواد آلی در خاک تجزیه می‌شوند که به اندازه کافی از ارگانیسم‌های زنده در خاک وجود داشته باشد. هر چه مواد آلی سریع‌تر تجزیه شوند به همان میزان ارگانیسم‌های زنده در خاک بیشترند. در همین رابطه، در یک خاک ضعیف، مواد آلی به کندی تجزیه می‌شوند.
7- توان (قدرت) گیاه
اما در خارج از خاک نیز باید نشانه‌هایی از شرایط و وضعیت آن را مشاهده کرد و آن چگونگی رشد و نمو گیاه است. یک گیاه سالم، با رنگ زنده و براق، شاخص یک خاک خوب است. حالات و شرایط گیاه در هر منطقه‌ای باید مورد ارزیابی قرار گیرد تا از این طریق به چگونگی خاک پی برده شود.
توان حیاتی گیاه نشانگر ساختار مناسب خاک، مقدار آب و نوع تنوع زیستی موجودات در آن است که بهترین علامت در خارج از خاک است.
8- رشد ریشه
همان گونه که بخش خارجی یک گیاه می‌تواند اوضاع درونی یک خاک را نشان دهد، اوضاع ریشه نیز بیانگر وضعیت خاک می‌تواند باشد. با یک بیلچه به آرامی اطراف یک گیاه یک ساله را خاکبرداری کنید. در صورت وجود نداشتن چنین گیاهی حتی می‌توان از علف‌های هرز موجود بر روی زمین نیز استفاده کرد.
پس از رسیدن به عمق ریشه، گیاه را از زمین خارج کنید و میزان رشد ریشه و مقدار پراکندگی آن را بررسی نمایید. ریشه‌های باریک، سالم و سفید نشان‌دهنده سلامت خاک اما ریشه‌های قارچی و ضعیف بیانگر مشکلاتی در زهکشی و سایر مشکلات موجود در آن است. ریشه‌های حشره‌دار نشان از بیماری و آفت دارد. این آزمایش از آن نظر اهمیت دارد که بیشترین ابزار ارتباط گیاه با خاک از طریق ریشه است. بدون وجود هوا، آب و فعالیت‌های بیولوژیک در خاک، ریشه‌ها قادر به انجام وظایف خود نیستند.
9- نفوذپذیری خاک
یک بطری شیشه‌ای که کف آن بریده شده است را از قسمت سر وارد خاک کنید به گونه‌ای که در حدود 7 سانتی‌متر آن از خاک بیرون باشد. آن را پر از آب کرده و زمان جذب را اندازه بگیرید. با تکرار این عمل و اندازه‌گیری زمان، میزان فشردگی و نفوذپذیری خاک مشخص می‌شود. اگر سرعت خاک در پایان کمتر از یک تا دو سانتی‌متر در ساعت شود معلوم می‌گردد که فشردگی خاک بالا است.
پی بردن به میزان نفوذپذیری خاک از آن جهت اهمیت دارد که چگونگی قرار گرفتن آب را در اطراف ریشه‌ها نشان می‌دهد، ضمن آن‌که مانع از روان شدن آب در سطح خاک و فرسایش آبی می‌گردد. همچنین به هوا اجازه می‌دهد تا با نفوذ در منافذ خاک، اکسیژن کافی را در اختیار گیاه قرار دهد.
10- در دسترس بودن آب
پس از بارندگی و یا آبیاری، صبر کنید تا گیاه علائم تشنگی از خود نشان دهد. نتایج این علائم در نقاط مختلف زمین متفاوت است. اگر گیاهان مزرعه در مقایسه با سایر مزارع منطقه، نتایج متفاوتی از خود نشان دادند، معلوم می‌شود که خاک آن مزرعه مشکل دارد.
یک خاک متخلخل به میزان بیشتری می‌تواند آب را در خود ذخیره نماید و لذا تا بارندگی یا آبیاری بعدی گیاه دچار تشنگی نخواهد شد.
