بقایای گیاهی را پس از برداشت محصول آتش نزنید
آتش زدن کاه و کُلِش باقی‌مانده پس از برداشت گندم و کلزا و جو برنج در زمین‌های کشاورزی کشور و ازجمله استان گلستان، آتش خودخواسته‌ای است که به‌واسطه پیروی از یک باور غلط موجب شده تا علاوه‌بر خودسوزی این سرمایه‌های ملی، دود آن نیز به چشم مردم و محیط زیست برود.
به گزارش اخبار سبز کشاورزی؛ بسیاری از کشاورزان پس از آنکه محصول گندم، جو، کلزا و برنج خود را برداشت می‌کنند، بقایای باقی‌مانده گیاهان شامل کاه و کلش را با تصور غلط اینکه زمین را با هزینه‌ای ناچیز و زمانی کوتاه برای کشت بعدی آماده می‌کنند، آتش می‌زنند.
هرچند به گفته کشاورزان این اقدام آنها با هدف از بین بردن آفات و علف‌های هرز باقی‌مانده و آماده‌سازی سریع‌تر زمین‌ها برای کشت دوم است، اما به‌دلیل ناآگاهی و عدم آموزش کشاورزان از زیان‌ها و سرمایه‌سوزی‌هایی که به دنبال دارد، انجام می‌شود.
عوارض جبران‌ناپذیر آتش زدن کاه و کُلِش
این روش مرسوم، غلط و البته اشتباه که از قدیم تا به امروز مرسوم بوده، به صورت علمی هم اثبات شده که عوارض جبران‌ناپذیر آتش زدن کاه و کُلِش برای کشاورزان به دلیل آسیب زدن به ساختار خاک و از بین بردن موجودات زنده زیر خاک موجب افت محصولات بعدی خواهد شد. زمانی که کشاورزی باقی مانده محصول خود را آتش می‌زند در حقیقت خاک را به آتش می‌کشد.
در یک سانتی‌متر مکعب خاک میلیاردها موجودات ذره بینی اعم از باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها، کرم‌های خاکی و... وجود دارد که بعضا به چشم دیده نمی‌شوند، اما این موجودات در فرآیند حاصلخیز کردن خاک نقش بسیار مهمی دارند.
زمانی که زمین را آتش می‌زنیم دمای خاک بر طبق اندازه‌گیری‌های میدانی ما در سطح خاک به بیش از ۴۰۰ درجه سیلیسیوس می‌رسد، این در حالی است که آب در ۱۰۰ درجه به جوش می‌آید و این یعنی هیچ‌گونه رطوبتی برای این خاک باقی نمی‌ماند.
در این صورت کشاورزانی که می‌خواهند کشت دوم را انجام دهند میزان مصرف آب مزرعه بسیار بالا می‌رود؛ چراکه خاک خشک شده و باید آب تخت بیشتری کنند تا کسری رطوبت جبران شود.
این عمل باعث آلودگی محیط زیست می‌شود و از آتش گرفتن یک تن کاه گندم یا جو حدود یک هزار و ۴۶۰ کیلوگرم گاز دی‌اکسیدکربن به فضا متصاعد می‌شود که یکی از گاز‌های گلخانه‌ای بوده و موجب گرمایش زمین می‌شود.
این دود فقط در آن زمین نمی‌ماند و باد آن را به روستا‌های مجاور می‌برد و ممکن است اراضی مجاور نیز آتش بگیرد. از جمله می‌توان آتش گرفتن درختان چنار حاشیه بزرگراه آسیایی گرگان مشهد را که قدمتی پنجاه ساله دارند را مشاهده کرد که چگونه از گزند آتش زدن اراضی گندمزار مصون نمانده‌اند.
کاه و کلش حکم خاکپوش عایق را بازی می‌کند
کاه و کلش حکم خاکپوش عایق را بازی می‌کند و نمی‌گذارد تابش آفتاب مستقیم به خاک بخورد و این رطوبت تبخیر شود.
وقتی آفتاب بر روی کاه و کلش می‌تابد باعث سایه افکنی روی خاک می‌شود و میکروارگانیسم‌ها که روی خاک هستند می‌توانند ادامه حیات دهند و مواد غذایی را به گیاه برسانند
با وجود این بقایای گیاهی می‌توانیم آب را در داخل سفره‌های زیر زمینی ذخیره و یا اینکه گیاهان را در مقابل تنش‌های آبی مقاوم کنیم.
از جمله آسیب‌هایی که آتش زدن بقایای گیاهی به دنبال دارد نابودی موجودات مفید خاک، تغییر شرایط فیزیکی، شیمیایی و زیستی خاک، افزایش مصرف کود‌های شیمیایی و کاهش راندمان آن، ایجاد آبشویی و فرسایش خاک در بلند مدت، کاهش رطوبت خاک و افزایش مصرف آب در طول دوره رشد، کاهش قدرت حاصلخیزی خاک، اختلال در رفت و آمد جاده‌ها و بروز تصادفات، از بین رفتن بخش عمده سرمایه کشاورز یعنی خاک، آلودگی محیط زیست و ایجاد بیماری‌های تنفسی بخصوص برای کودکان و سالمندان است.
آلودگی هوا ناشی از دود غلیظ
آلودگی هوا ناشی از دود غلیظ آن به آسمان که چهر‌ه‌های برخی شهر‌های شمالی را درفصل‌های برداشت گندم و کلزا و برنج که بیشتر گندمزارها و شالیزار‌ها در مسیر گذر جاده‌های اصلی بین شهری و بین روستایی واقع شده، علاوه بر تیره وتار شدن مسیر تردد، تصادف‌های منجر به مرگ و زخمی شدن را نیز به همراه داشته است.
حسینعلی کشیری یکی از کشاورزان پیشرو شهرستان کردکوی استان‌گلستان که هیچ‌گاه بقایای گیاهی مزرعه خود را آتش نمی زند و به جای آن از روش کشت مستقیم یا بی خاک‌ورزی در بقایای گیاهی استفاده می کند اعتقاد دارد که آتش‌سوزی کاه و کُلِش در گندمزارها و شالیزار‌ها، علاوه بر آلودگی محیط زیست موجب از بین رفتن ساختمان خاک و کلیه موجودات زنده آن می‌شود.
آقای عبدالله جرجانی، کشاورز پیشرو اهل شهر سرخنکلاته استان گلستان، درباره معایب آتش زدن بقایای گیاهی می‌گوید: همه کشاورزان به خوبی اطلاع دارند که سوزاندن کاه و کُلِش هم برای خاک و هم بستر کشاورزی آسیب‌زا بوده و دود ناشی از آن نیز برای مردم مشکل‌ساز است، اما باید به کشاورزان آموزش داد و آنها را از آسیب زدن به خاک خود که بزرگ‌ترین سرمایه کشاورزان است آگاه نمود.
بقایای گیاهی هدیه‌ای برای بارور کردن خاک
هادی جرجانی کشاورز پیشرو خشکه کاری برنج کشور و اهل شهر سرخنکلاته می‌گوید: طی سال‌ها خشکه‌کاری برنج هیچ‌گاه بقایای گیاهی مزرعه خود را آتش نزده‌ام چون این بقایای گیاهی را هدیه‌ای برای بارور کردن خاک مزرعه خود در نظر گرفته و سعی کردم از آنها به عنوان مالچ یا خاکپوش استفاده نمایم.
وی می‌افزاید: البته کشاورزان از مسئولان جهاد کشاورزی درخواست دارند، تا برای جلوگیری از بین بردن کاه و کُلِش تمهیدات لازم برای کشت دوم از جمله ادوات کشت مستقیم یا به‌کارگیری کشت خشکه کاری برنج پیش بینی تجهیزات سیستم‌های آبیاری تحت فشار صورت گیرد.
بر اساس ماده ۲۰ قانون هوای پاک و ماده و۶۸۸ قانون مجازات اسلامی، آتش زدن کاه و کُلِش جُرم مُحرز محسوب شده و از همه کشاورزان درخواست داریم، از این اقدام به طور جدی خودداری کنند.
آتش نزدن بقایای گیاهی و حفظ این بقایا محاسن بسیاری دارد که از جمله آنها می‌توان به افزایش مواد آلی خاک و در نتیجه افزایش حاصلخیزی خاک، افزایش مقاومت گیاه نسبت به تنش های محیطی و آفات و بیماری‌ها، استفاده و غنی‌سازی با کود اوره برای مصرف دام‌ها، کاهش نیاز به علوفه سایر استان‌ها، بسته‌بندی و فروش به‌عنوان منبع درآمد، تولید کمپوست و ورمی کمپوست، استفاده در کارگاه‌های تولید قارچ خوراکی، استفاده در کارخانجات صنایع چوب و ظروف یکبار مصرف گیاهی، فرآوری و تبدیل آن به بیش از ۲۰نوع محصول مختلف اشاره کرد.
همچنین می‌توان با استفاده از کمباین‌های مجهز به کاه خورد کن، بقایای گیاهی را خورد و با پخش آن در سطح زمین از آتش زدن خودداری کنند.
در پایان این مبحث و به عنوان راهکار جلوگیری از آتش زدن بقایای گیاهی باید گفت که در استان گلستان به اندازه کافی ماشین و دستگاه‌های مورد نیاز وجود دارد و می‌توانیم کاه باقی مانده را برای دامداران جمع آوری و کلش را نگه‌داریم و کشاورز می‌تواند به راحتی بر روی این بقایا با استفاده از کارنده‌های کشت مستقیم کشت کند.
پس بیایید با افزایش آگاهی خود در هر جایگاهی که هستیم قدم بزرگی برای حفظ محیط زیست و توسعه پایدار برداریم. اگر یک کشاورز، زمین زراعی خود را آتش می زند، قبل از هر چیز باید بگوییم که ارزش خاک را نمی داند!
او نمی داند یا نمی خواهد بداند که خاک یکی از بزرگ‌ترین نعمت های خداوند است!
او نمی داند که خاک یک اکوسیستم زنده است! خاک مرده نیست! خاک پر از انواع میکروارگانیسم های مفید و موجودات ذره بینی زنده مختلف است که هر کدام از آنها به نوعی در زندگی بشر و زندگی همه موجودات زنده و در آینده اکوسیستم موثرند! خاک ارزشمند است!
اگر ما با آتش زدن کاه و کلش به طور غیر مستقیم خاک را نابود می کنیم، به دلیل این است که ارزش خاک و کارکردهای آن در بقای زندگی را هنوز درست نمی دانیم!
