گذری بر وضعیت تامین آفت کش ها در شرایط تحریم

تحلیل وضعیت تولید محصولات کشاورزی و خسارت ناشی از انواع آفات:

با توجه به سطح زیر کشت حدود 13.5 میلیون هکتاری محصولات زراعی، باغی و گلخانه ای و نیز معیشت مستقیم اقتصادی بیش از 4 میلیون بهره بردار که تولید حدود 100 میلیون تن (محصولات باغی و زراعی) را به عهده دارند، لزوم دستیابی به خوداتکایی محصولات استراتژیک از یک سو و حفظ موقعیت جمهوری اسلامی ایران در صادرات محصولات کشاورزی از سوی دیگر، دارای اهمیت بالایی می باشد.

بر اساس آمارهای موجود، ارزش اقتصادی محصولات یاد شده، سالانه حدود 70 میلیارد دلار است که با احتساب دلار 20 هزار تومان معادل 1400 هزار میلیارد تومان خواهد بود.

600 عامل خسارت‌زا

هر ساله حدود 600 عامل خسارتزا، اعم از آفات، بیماری ها و علف های هرز، تولیدات فوق را مورد تهدید قرار داده و بر اساس اعلام سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد FAO ، عوامل خسارتزای یاد شده در صورت عدم کنترل، به طور متوسط توان خسارتزایی حدود 42 درصد از محصولات کشاورزی در سال را دارند. این رقم معادل 42 میلیون تن محصول با ارزش 588 هزار میلیارد تومان خواهد بود و حال آنکه مهمترین ابزار کنترل این میزان خسارت تدارک و تامین کافی و متنوع آفت کش هاست.

با هم گذری بر وضعیت آفت کش ها در سالهای اخیر ناشی از مشکلات تحریم داشته باشیم:

تدارک انواع آفت کش های شیمیایی با مصرف سالانه حدود 35 تا 40 هزار تن جهت جلوگیری از خسارت حداقل 40 درصدی به محصولات کشاورزی، امری اجتناب ناپذیر است. سالانه به طور متوسط 100 میلیون تن محصولات کشاورزی تولید می شود که در صورت عدم تدارک آفت کش ها ، این مقدار تولید می تواند حداقل به نصف کاهش یابد و این یعنی امنیت غذایی مردم به مخاطره می افتد.

در سال 1397 بدون در نظر گرفتن زیرسر ساخت های لازم و راه اندازی سامانه ها طبق مصوبه هیات وزیران تعدادی از کالاهای اساسی مشمول دریافت ارز رسمی شدند، بگذریم که تصمیمات متخذه پشتوانه های نظارتی لازم را نداشت ولی دستور بود و باید اجرا می شد، متاسفانه و شاید در آن زمان خوشبختانه آفت کش ها نیز در لیست کالاهای مشمول ارز دولتی قرار گرفت، بماند که ذخیره کم آفت¬کش¬ها نگرانی های بسیاری را در زمینه تدارک ناکافی و تهدید امنیت غذایی موجب شده بود، در همین اثنا سکوی سازمان و مدیریت آن به دست نیروی جوانی با افکار متفاوت سپرده شد ، او میخواست علاوه بر تغییر در امور جاری غبارهای ناشی از رانتها را نیز پاک کند، کار سخت و مسیر بس دشوار بود که مسایل ارزی نیز مضاعف گردید.

چالش‌های ناشی از تحریم طی دو سال

در ابتدای شروع تخصیص ارز به این نهاده مهم مسائلی چون موجودی کم انبارها، مشکلات مربوط به راه اندازی سامانه ها جهت انجام ثبت سفارش و مرتبط نمودن سامانه ها به یکدیگر و معطلی ارباب رجوع و در نتیجه تاخیر در عملیات تدارک از یک طرف و از طرف دیگر بسته شدن پنج ماهه کونلون بانک و یوکو بانک کار را هر روز از روز قبل سخت تر می کرد پس نیاز بود تدابیر مناسبی جهت جلوگیری از تهدید امنیت غذایی کشور اندیشیده شود. در این راستا رئیس وقت سازمان اقدام به تشکیل کمیته فنی آفت¬کش¬ ها و شورای مشورتی نمود تا ضمن بررسی های فنی و هم اندیشی لازم حداقل بتوان بر مشکلات ناشی از تحریم، رفع موانع و مشکلات داخلی (خود تحریمی ها و عدم تدبیرها) فائق آمد و اما برخی از چالش های ناشی از تحریم طی دو سال 1397 و 1398 :

- مشکلات تامین و انتقال ارز به مبادی خارجی تامین آفت کش ها

- تحریم حمل و نقل دریایی به ویژه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران و بروز مشکلات حمل و نقل

- بروز مشکلات بیمه ای محموله های آفت کش به مقصد جمهوری اسلامی ایران

- خروج برخی از شرکت های بین المللی از تدارک آفت کش ها در جمهوری اسلامی ایران (نظیر شرکت بایر) و …

- اقدامات و تصمیمات تقابل با تحریم

در این شرایط با توجه به کمبود موجودی آفت کش ها خصوصا سموم ضدعفونی کننده محصولات مهم و استراتژیک (گندم و جو، کلزا و چغندر قند) باید تدابیر درستی اندیشیده می شد که موارد ذیل اشاره به برخی از این اقدامات و تصمیمات دارد:

• تسریع و در اولویت قرار دادن تخصیص ارز به منظور تدارک سریع انواع آفت کش های شیمیایی (اعم از آماده مصرف و تکنیکال) مورد نیاز کشاورزان.

• سرعت بخشیدن به روند ادرای و همچنین تخصیص سریع ارز و تعیین تکلیف مقادیر رسوبی آفت کش های موجود در گمرک.

• تدارک آفت کش های مورد نیاز در محصولات استراتژیک توسط شرکت خدمات حمایتی کشاورزی با مصوبه شورای تحریم وزارت جهاد کشاورزی

• لزوم تعامل و همکاری بخش خصوصی و دولتی

با همکاری انجمن صنایع تولید کنندگان سموم و انجمن وارد کنندگان سم و کود ایران و بررسی های کارشناسی شبانه روزی در سال های 97 و 98 مقدار 60 هزار تن تکنیکال و آماده مصرف تدارک گردید که پس از تاثیر ضریب تبدیل تکنیکال به آماده مصرف، به طور متوسط بالغ بر صد هزار تن آفت کش فرموله شده حاصل تعامل بخش خصوصی و دولتی تامین و متعاقب آن زمینه تولید غذای آحاد جامعه فراهم شد.

دستاوردها در تقابل با تحریم

برخی از دستاوردهای مهم آن هم در شرایط سخت تحریم که می توان از آن یاد نمود موارد ذیل هستند:

1- تسهیل فرآیند ثبت آفت کش ها و کاهش زمان ارزیابی کارایی مزرعه ای ضمن هماهنگی با موسسات تحقیقاتی از دو تا سه سال به یک سال به منظور بهره مندی کشور از سموم جدید در کوتاهترین زمان

2- تداوم اعمال شاخص خطر سرطان زایی در تدارک سموم به گونه ای که سموم پرخطر عوارض بیشتری پرداخت نمایند.

3- تدارک و تامین به موقع آفت کش ها و تامین ذخیره سم کشور با وجود شرایط سخت تحریم و تلاش در زمینه رفع کمبودهای احتمالی

4- بررسی تکنولوژی های نوین نظیرپهپاد ها و سیستم های میکرونر و سیستم های نوین زراعی و باغی.

5- ثبت تعداد زیادی از سموم جدید کم خطر دنیا برای کنترل آفات محصولات مختلف کشاورزی کشور.

6- افزایش چشمگیر تعداد منابع سموم مجاز ثبت شده از طریق بازنگری و نظارت مستمر در کمیته فنی آفت کش ها، که باعث دسترسی تدارک کنندگان سموم به سبد کاملتری از منابع برای سموم ثبت شده و مجاز گردید.

7- فراهم سازی زمینه نظارت بر نحوه تدارک و توزیع آفت کش ها با راه اندازی سامانه جامع مونیتورینگ سموم.

8- در جهت جلب همکاری بیشتر سازمان تعزیرات حکومتی در برخورد با تخلفات حوزه سموم دفع آفات نباتی مکشوفه در عملیات بازرسی، تفاهم نامه ای با سازمان تعزیرات حکومتی به امضاء رسیده و مورد عمل قرار گرفت و بدین ترتیب زمینه همکاری بیشتر و برخورد موثر و مناسب با تخلفات حوزه سموم در سطح کشور به نحو احسن فراهم شد.

مسایلی که انتظار نمی‌رفت

از همه مهمتر اینکه دقیقا در همین سالها و در واپسین شرایط تحریم و عدم اطمینان از تامین به موقع آفت کش ها مسایلی به شرح زیر نیز بروز کرد:

• مناسب بودن شرایط آب و هوایی و بالا رفتن جمعیت آفات با توجه به شرایط تر سالی.

• پیاده نمودن طرح گندم¬های دانش بنیان.

• مبارزه چهار برابری با زنگ گندم به علت اینکه 60 درصد بذور مورد استفاده خود مصرفی هست و همه به زنگ گندم حساسند.

• سه برابر شدن جمعیت ملخ صحرایی (بواسطه جلوگیری از ورود به محصولات زراعی و باغی، نرم مبازه پایین تر آمده و دز مصرف نیز بالاتر رفته است).

• جدای از ده استان درگیر ملخ صحرایی، جمعیت ملخ¬های بومی در دیگر استان¬ها نیز افزایش پیدا کردند از جمله ملخ های مراکشی و شاخک کوتاه که به عنوان مثال در استان گلستان سه برابر سال ماقبل جمعیت داشتند.

• سطح مبارزه وسیع با سن گندم به علت حساسیت زیاد در خصوص پایین آوردن سن زدگی گندم.

• جلوگیری از طغیان مگس میوه مدیترانه¬ای (در نسل اول و دوم مبارزه در سطح وسیع انجام شد تا از بالارفتن جمعیت خوددراری شود).

• سنک کلزا در چند سال اخیر سطح مبارزه بالایی را به خود اختصاص داده است.

آنچه رئیس جوان سازمان انجام داد و آنچه بعدا رخ داد

با وجود شرایط سخت فوق الذکر رئیس جوان سازمان حفظ نباتات توانست با حمایت و بهره گیری از نیروهای متخصص کارآمد جوان از بدنه خود سازمان و البته به کارگیری بیش از پیش بخش خصوصی به عنوان بازوهای اجرایی دولت در راستای اصل 44 قانون اساسی و اتخاذ استراتژی صحیح مبتنی بر دانش و اعتماد، مشکلات کمبود آفت کش ها و خسارت بالقوه به محصولات زراعی و باغی را مرتفع نماید.

در واپسین روزهایی که میخواست سازمان را به دست رئیس جدید سپارد نیز از تلاش و کوشش دست نکشید و انبارگردانی و صورت برداری موجودی شرکتها را با همکاری بازرسی انجام و پیگیرسرنوشت آفت کش ها بود که مبادا کمبودهای ناشی از عدم عرضه موجب تنش و ایجاد مشکل شود، حال بماند که پس از سوم خردادماه و تحویل سکان به رئیس جدید منصوب شده به مدت دو ماه از تایید درخواستهای ثبت سفارش در سامانه ها توسط رئیس جدید به بهانه های واهی ممانعت به عمل آمد که این خود نگرانی بخش خصوصی را به دنبال داشت و تنشهای زیادی را در بازار بوجود آورد و مشکلاتی که در همان دوره پیش آمده بود به مدیریت و کارهای تیم قبلی ربط می داد، در حالی که سوال اینجاست که اگر تدارک کافی در سال 1398 انجام نشده بود چگونه ممکن بود مصرف آفت کش های کشور و نیاز استان‌ها در سال 1399 آنهم با مسایلی همچون تغییر منشا ارز و سایر موارد مبتلا به مدیریت شود؟

آیا واقعا پایبندی به رفع مشکلات و حمایت از تولید داخلی توسط مدیریت جدید سازمان حفظ نباتات وجود داشت، یا فقط برای اقناع افکار عمومی در مصاحبه ها از این گفتار استفاده می شد، اگر واقعا اعتقاد به تولید داخل و جلوگیری از تعطیل شدن کارخانجات و بیکار شدن کارگران بود نباید مجوز اعطای واردات استراتژیک را در شرایطی که موجودی کشور کافی بود آنهم به افراد خاص داده نمی‌شد تا رانت ایجاد نگردد.

کارشناسان، پرسنل ومدیران میانی سازمان از وزیر می‌پرسند.