کشت فراسرزمینی راهبردی برای مقابله با بحران خشکسالی

مسئله کم‌آبی و خشک‌سالی چند سالی است که گریبان استان‌های مختلف کشور را گرفته و تولیدات کشاورزی را با چالش روبه‌رو کرده است.

اخبار سبز کشاورزی ؛ دکتر مهدی کریمی تفرشی | ایران با توجه به قرار گرفتن در کمربند خشک جهانی، تغییرپذیری شدید اقلیمی، بارش تنها معادل یک‌سوم متوسط جهانی، خشکسالی‌های متعدد، مصرف بالای آب و محدودیت‌هایی از این قبیل، نیاز به تنوع کشت محصولات غذایی و کشاورزی به روش‌های متنوع دارد. از طرفی، بحث امنیت غذایی و دسترسی کافی همه افراد جامعه به غذای سالم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

در این میان کشت فراسرزمینی می‌تواند راهکاری برای تأمین محصولات کشاورزی و مواد غذایی کشور در شرایط بحرانی باشد؛ به‌ویژه سیاست‌های اقتصاد مقاومتی حکم می‌کند که ما توان تولید محصولات کشاورزی مورد نیاز کشور را داشته باشیم و بر تولیدات داخلی متمرکز شویم و تا حد امکان از خروج ارز از کشور توسط واردات بی‌رویه جلوگیری کنیم.

واردات بی‌رویه انواع غلات و دانه‌های روغنی سالانه حداقل بالغ‌بر شش میلیارد دلار است که این موضوع وابستگی کشور را نشان می‌دهد.

انتخاب کشورهای مناسب برای اجرای کشت فراسرزمینی

بر این اساس، بحث کشت فراسرزمینی طرحی است که در سال‌های اخیر مطرح شده و در دست بررسی است؛ اما انتخاب کشورهای مناسب برای اجرای این طرح موضوعی است که دقت لازم را می‌طلبد.

دیدگاه فعالان و کارشناسان این حوزه آن است که برخی از کشورها همچون عراق، افغانستان و پاکستان به سبب مشکلات امنیتی به‌راحتی کنار گذاشته می‌شوند.

در اوکراین، گرجستان و ازبکستان نیز به‌سبب مشکلات داخلی به آسانی نمی‌توان وارد شد. روسیه نیز به‌سبب وسعت بسیار زیاد و مشکلات حمل‌ونقل گزینه مناسبی به نظر نمی‌رسد، چراکه هزینه جابه‌جایی در کشت فراسرزمینی بسیار تعیین‌کننده خواهد بود.

در میان کشورهای آسیایی چین، قزاقستان، هند و مالزی در صدر کشورهای فعال در زمینه کشت فراسرزمینی قرار دارند.

سرمایه‌‌گذاری در بخش کشاورزی اروپا نیز از سوی بخش دولتی مطرح شده؛ ولی هزینه آن بالاست و بخش خصوصی حاضر به سرمایه‌گذاری نیست.

این چال‌ها و بحث‌ها باعث شده تا مشکلاتی پیش‌روی فعالان اقتصادی برای فعالیت در این حوزه ایجاد شود که ایجاد مانع کرده و باعث شده از رقبا در این حوزه عقب بمانیم و فرصت‌ها را از دست بدهیم.

کشت فراسرزمینی طرحی تامل برانگیز و پر چالش

موضوع حقوق و مبادلات پولی بین ایران و کشورهای هدف یکی از اصلی‌ترین مشکلات در بحش کشاورزی فراسرزمینی است که به‌دلیل اعمال تحریم‌های بین‌المللی و فشار مضاعف این تحریم‌ها لازم است تا با دقت و اهمیت بیشتری بررسی شود.

از طرف دیگر، لازم است این طرح در مجلس تصویب شود و بودجه مناسب برای آن تعیین شود و قطعاً حمایت‌های لازم دولت و دستگاه‌های اجرایی را می‌طلبد.

البته در لایحه بودجه ۱۴۰۱ نیز به این طرح توجه شده و لایحه بودجه ۱۴۰۱ دولت را مکلف کرده در واردات محصولات کشاورزی و دامی در شرایط مساوی، اولویت خرید خود را از شرکت‌های ایرانی فعال در حوزه کشاورزی فراسرزمینی قرار دهد.

مسئله بسیار مهمی که در این میان وجود دارد، این ست که درخواست ارز از سوی فعالان کشت فراسرزمینی باید حتما راستی‌آزمایی شود.

نکته بسیار مهم دیگری که وجود دارد این است که دولت باید سیاستی را اتخاذ کند که کشوری که در آن کشت فراسرزمینی انجام می‌شود وابستگی متقابلی به ایران داشته باشد تا نتواند زنجیره را قطع کند و به ایران خسارت وارد کند و در صورت قطع زنجیره مجبور به پرداخت هزینه شود.

اما یک نکته‌ای که در این میان کمتر به آن توجه شده این است که حمایت مالی دولت از کشاورزی در خارج از کشور می‌تواند موجب سرخوردگی داخلی و از بین رفتن ‌انگیزه کشاورزان در تولید کالاهای استراتژیک شود. اتفاقی که تولیدات استراتژیک کشاورزی و درنتیجه امنیت غذایی را آسیب‌پذیر خواهد کرد.

نیاز شدید کشاورزی ایران به سرمایه‌گذاری

با وجود نیاز شدید کشاورزی ایران به سرمایه‌گذاری برای توسعه زیرساخت و افزایش تکنولوژی، تخصیص منابع ملی برای توسعه کشاورزی در کشورهای دیگر می‌تواند برای سرمایه‌گذاری در خارج از ایران بسیار جذاب باشد.

نکته‌ای که می‌تواند عرصه را برای سرمایه‌گذاری در داخل کشور تنگ کند و کشاورزان ما همچنان با کمبود منابع در داخل دست و پنجه نرم کنند.

اگر کشت فراسرزمینی در مناطقی از جهان مزیت نسبی دارد و همچنین کشور ایران نیاز به این محصولات دارد، بنابر منطق اقتصادی این سرمایه‌گذاری توسط بخش خصوصی باید انجام پذیرد، تدوین قراردادهای بلندمدت بین ایران و کشورهای هدف تولیدکننده برای اطمینان حاصل ‌کردن از عدم ممنوعیت‌های تجارت غذا با ایران و در نهایت ایجاد روابط استراتژیک اقتصادی پایا پای مانند تامین انرژی یا مواد اولیه خاص برای کشورهای هدف ازجمله مواردی است که دولت باید برای ایجاد حاشیه امن سرمایه‌گذاری و تعامل با دیگر کشورها برای ایجاد امنیت غذایی در دستورکار قرار دهد.

اما آیا قیمت محصولاتی که در خارج از ایران کشت می شود در ایران توجیه اقتصادی خواهد داشت؟ این سوالی است که متولیان امر و دولت محترم باید در آن تامل بیشتری کنند.

دکتر مهدی کریمی تفرشی - رئیس کارگروه کسب و کارهای جاده ابریشم سازمان ملل- یونسکو، ریاست هیات مدیره تعاونی تولیدکنندگان محصولات غذایی کشور، رئیس هیات مدیره انجمن دارندگان نشان استاندارد ایران، رئیس هیات مدیره مجتمع صنایع غذایی گلها و گروه صنعتی آل ام کا تی (MKT GROUP)، نایب رئیس هیات مدیره انجمن علوم و فناوری غلات ایران، عضو هیات مدیره کانون انجمن‌های صنایع غذایی کشور، کارآفرین برتر جهان اسلام