زمانی برای کودهای زیستی

اخبار سبز کشاورزی؛ در حال حاضر، کره زمین با حدود یک میلیارد انسان گرسنه واقعی مواجه است که سازمان‌های بین‌المللی دولتی و خصوصی سعی در کاهش رنج این گرسنگان دارند.

تنها چیزی که آن‌ها می‌خواهند دو تا سه وعده غذا برای سیر کردن شکم‌های گرسنه است و این در شرایطی است که روزانه بر این جمعیت افزوده می‌شود. از سوی دیگر، محدود بودن آب شیرین برای کشاورزی و اراضی قابل کشت، مانع بزرگی در دستیابی به این هدف است. نکته دیگری که مزید بر این علت می‌باشد تخریب و فرسایش مستمر و روزانه اراضی و از دست رفتن میلیون‌ها تن خاک کشاورزی است.

از نظر کارشناسان و مجریان، تهیه غذا برای 8 میلیارد انسان ساکن بر کره زمین با ساده‌ترین و سریع‌ترین روش، استفاده از کودهای شیمیایی به دلیل سرعت در عملکرد آن‌ها است، اما ثابت شده که استفاده درازمدت از این کودها منتهی به تخریب خاک، کاهش هوموس و اسیدهیومیک و انتقال و آلوده کردن آب‌های زیرزمینی با ترکیبات شیمیایی ناشی از این کودها است، که بر سلامت مصرف‌کنندگان از چنین آب‌هایی اثرات سوء برجای می‌گذارد.

تا قبل از اختراع و ساخت کودهای شیمیایی، تقویت خاک‌های زراعی و باغی منحصراً توسط انواع کودهای آلی، شامل بقایای فضولات انسانی و دامی، شاخ و برگ گیاهان و کودهای سبز، صورت می‌گرفت که در فصول مناسب سال این کودها به اراضی زیرکشت اضافه می‌شد. اما از سوی دیگر، اگرچه در درازمدت، طبیعت نیز خود به مرور زمان موجبات تقویت خاک را از طریق رشد و گسترش ارگانیسم‌های مفید به وجود می‌آورد که این رشد و توسعه ارگانیسم‌ها نیز می‌تواند توسط بهره‌برداران بخش کشاورزی تقویت شود.

خاک زنده است

برخلاف اعتقادات پیشینیان که ناشی از نبود ابزار و تکنولوژی‌های لازم به‌منظور شناخت بافت خاک بود، آن را ارگانی مرده می‌پنداشتند، درحالی که خاک دنیایی بسیار زنده و فعال است، به گونه‌ای که در یک مترمربع از مساحت آن، میلیون‌ها انواع میکروارگانیسم‌های زنده وجود دارد.

این موجودات زنده به‌طور مستمر در حال رشد و تکثیر بوده و با فعالیت خود شرایط تجزیه مواد آلی و معدنی و یا ساخت آن‌ها را به‌منظور تغذیه گیاهان فراهم می‌آورند. افزودن کودهای آلی به زمین، پیش از ساختن کودهای شیمیایی، در واقع فعال کردن ارگانیسم‌های زنده خاک را در پی داشته و به همین دلیل پس از چند سال از اضافه کردن چنین کودهایی به خاک، زمین مذکور در حد قابل قبولی بارور و حاوی مواد آلی و اسیدهیومیک مورد نیاز کشت‌های بعدی می‌شده است.

میکروارگانیسم‌های زنده خاک شامل انواع باکتری، قارچ، جلبک، گلسنگ، پرتوزوآ، کنه‌ها و دم فنری‌ها است که هر یک به نوبه خود نقشی در زنده‌ نگه‌داری خاک دارند و تقریباً نیمی از فرآیند فتوسنتز توسط میکروارگانیسم‌ها انجام می‌شود.

اگر چه میزان این ارگانیسم‌ها کمتر از یک درصد خاک را تشکیل می‌دهد، اما نقش بسیار تعیین‌کننده‌ای در حمایت از رشد و نمو گیاهان و حیوانات و تولید محصولات مورد نیاز انسان‌ها دارند. حال اگر خاکی فاقد چنین ارگانیسم‌هایی باشد، تجزیه مواد در آن دچار اختلال می‌شود، چنانکه تثبیت ازت توسط ریزوبیوم‌های موجود در خاک به وسیله گیاهان خانواده نخود، ضمن تأمین نیتروژن مورد نیاز گیاه اصلی، بقایای ریشه این گیاهان به تقویت مقدار ازت در خاک کمک بسیار می‌کند.

بازیافت مواد غذایی و تولید هوموس و اسیدهیومیک که بسیار مورد نیاز گیاهان می‌باشند، توسط میکروب‌های موجود در خاک و تجزیه مواد آلی و بقایای گیاهان صورت می‌پذیرد، بنابراین ضرورت دارد به زنده بودن خاک توجه شود.

از مزایای کودهای زیستی، کم هزینه بودن و آلوده نکردن اکوسیستم محیط‌زیست توسط آن‌ها است. این کودها قادرند تا محصولاتی بدون استفاده از کودهای شیمیایی، علف‌کش‌ها و آفت‌کش‌ها تولید نمایند.

بدیهی است که اثرات سوء حشره‌کش‌ها و علف‌کش‌ها بر سلامت انسان و محیط‌زیست قابل انکار نمی‌باشد و لذا شایسته است با استفاده از نهاده‌های طبیعی و کمپوست‌ها، به پایداری خاک و تولید محصولات سالم اهتمام داشته باشیم.

هم اکنون کشورهایی نظیر استرالیا و برزیل بیشترین میزان کشت‌های زیستی را دارند اما متأسفانه کشاورزان ما با روی آوردن به استفاده حداکثری از کودها و سموم شیمیایی، اقدام به نابود کردن میکروارگانیسم‌ها و فقیر کردن خاک‌ها از نظر مواد آلی کرده‌اند.

نتیجه دیگر این استمرار در به کار بردن مواد شیمیایی، بر هم زدن بافت و فیزیک خاک و سرعت بخشیدن به روند شوری آن‌ها است که متأسفانه اقدامی در جهت جلوگیری از این کار صورت نمی‌گیرد.

ورمی کمپوست از جمله کودهای زیستی بسیار مرغوب است که می‌توان در کنار استفاده از کودهای شیمیایی و حفظ حیات خاک از آن‌ها نیز استفاده کرد.

خاک مرده

در حال حاضر، خاک‌های کشاورزی ما به دلیل کثرت دفعات استفاده از کودهای شیمیایی از یک سو و به کار بردن مقادیر غیراصولی از این کودها از سوی دیگر، خاک‌های زراعی را از نظر مواد آلی و اسیدهیومیک در پایین‌ترین حد خود قرار داده‌اند و آن چه به نام آمار افزایش تولید ارائه می‌شود، چیزی جز رشد دادن گیاهان به زور کودهای شیمیایی نیست.

میانگین مواد آلی خاک در جهان در حد 1/5 تا 1/7 درصد است که این مقدار در خاک‌های زراعی ما از نصف این میانگین هم کمتر است که حاصل آن به هم خوردن فیزیک خاک و استفاده اجباری از آب بیشتر و کودهای شیمیایی در روندی صعودی است.

چند سال قبل و با آگاهی از شرایط نامطلوب اراضی و حمایت از تولیدکنندگان ورمی‌کمپوست دستورالعملی مبنی بر خرید اجباری ورمی‌کمپوست توسط کشاورزان مصرف‌کننده کودهای شیمیایی از سوی دولت صادر که به دلیل حمایت نکردن و پیگیر نبودن آن و یا به قول چند تولیدکننده ورمی کمپوست، نداشتن سود و رانت برای دولت، به بوته فراموشی سپرده شد.

در ابتدای دهه نود علاقمندان بسیاری اقدام به تأسیس کارگاه‌های تولید ورمی کمپوست کردند که با نا امید شدن از ایجاد سازوکارهای حمایتی و مشوق، یا آن را رها کرده و یا به شکلی مهجور و آسیب‌پذیر به تولید ورمی کمپوست ادامه دادند.

محمد مقیمی، احدی از آن افراد است که بدون چشم داشتی به حمایت‌های دولتی، همچنان به کار تولید ورمی کمپوست ادامه می‌دهد و در پاسخ به این پرسش که چرا تولید این کود دچار اُفت شده، می‌گوید: علی‌رغم نیاز به تقویت و زنده نگاه داشتن خاک‌ها اما از کود ورمی کمپوست استقبال چندانی نمی‌شود و علت آن را حاصل نشدن سودی برای دولت از تولید این کود می‌داند.

با در نظر گرفتن اشتغالزایی و سایر فواید کود ورمی کمپوست، جا دارد تا در شرایط هدف‌گذاری‌های افزایش تولید و به‌‌ویژه توسعه گلخانه‌ها، از تولید ورمی کمپوست حمایت‌های لازم به عمل آید.