مبارزه تلفیقی با آفات و علف‌های هرز

اخبار سبز کشاورزی؛ امروزه مشکلات ناشی از کاربرد سموم شیمیایی به‌صورت جدی مورد بررسی، مطالعه و بعضاً بازدارندگی قرار گرفته، اگرچه به دلیل افزایش جمعیت جهانی و نیاز هرچه بیشتر به مواد غذایی، کشاورزان ناچار از به کار بردن سموم شیمیایی به‌منظور حفظ محصول خود می‌باشند.

بیماری‌زایی مواد شیمیایی به‌صورت ایجاد بقایا در محصولات و انتقال آن‌ها به غذای مصرف‌کنندگان، آلوده کردن محیط‌زیست و از بین بردن حشرات مفید نظیر زنبورها و پروانه‌ها، ریزش این مواد در رودخانه‌ها و دریاچه‌ها و معدوم کردن آبزیان، آلوده کردن آب‌های زیرزمینی و مصرف این آب‌ها، همگی از مواردی هستند که در سطح وسیع موجب خسارت به انسان و طبیعت می‌شوند.

با آگاهی از این موضوع و به‌منظور کاهش آثار سوء سموم شیمیایی، علاقمندان به طبیعت و سلامت انسان‌ها با تکیه بر آن‌چه توسط عوامل طبیعی در کنترل آفات و علف‌های هرز اِعمال می‌شود به ادغام دو روش شیمیایی و طبیعی روی آوردند تا با کاهش جمعیت آفات و علف‌های هرز آن‌ها را از حالت خسارت‌زا خارج نمایند. به‌عنوان مثال نابود کردن سن‌های گندم با پرورش و ازدیاد و رهاسازی زنبورهای تریکوگراما در زمان تخم‌ریزی آن حشرات، در واقع نوعی مبارزه بیولوژیک همراه با استفاده از سموم شیمیایی برای از بین بردن سن‌ها را به اجرا در آوردند.

مبارزه تلفیقی با آفات

مبارزه تلفیقی با آفات باید همراه و همگام با مدیریت این روش از مبارزه باشد تا به نتایج دلخواه برسد. برطبق تعریف سازمان کشاورزی جهانی (FAO) مبارزه تلفیقی عبارت است از: بررسی کلیدی فنون موجود برای مهار آفات و تلفیق اقدامات مناسب به‌منظور جلوگیری از رشد آن‌ها و کنترل مقدار سموم شیمیایی مصرف شده به گونه‌ای که خطرات ناشی از آن‌ها بر سلامتی انسان و منابع طبیعی در حداقل باشد.

از آنجایی که طی سال‌ها مشاهده گردیده که استفاده از سموم شیمیایی موجب نابودی تعداد بی‌شماری از زنبورها می‌شود، کارشناسان اقدام به تولید سموم غیرموثر بر زنبور‌ها کردند، اما همین سموم می‌توانند حشرات مفید دیگری را از بین ببرند.

در مبارزه تلفیقی باید زمانی اقدام به سمپاشی نمود که سایر روش به نتایج دلخواه نرسیده باشند.

در اجرای مدیریت مبارزه تلفیقی باید چند نکته را رعایت نمود:

• معمولاً آفات بخشی از دوره زندگی خود را به‌صورت زمستان‌گذرانی در لایه‌های زیرین خاک، شکاف بین سنگ‌ها و صخره‌ها، در باقیمانده و بقایای گیاهی، درون میوه‌ها و ضایعات برجامانده از برداشت محصول یا در شکاف‌های پوست درختان سپری می‌کنند.

تخریب محل‌های زمستان گذرانی آن‌ها می‌تواند در کاهش جمعیت این دسته از آفات موثر باشد. به‌عنوان مثال سن‌های گندم مادر قبل از سفت شدن دانه‌ها مجدداً و به‌صورت تدریجی به کوهپایه‌ها برگشته و در زیر سنگ‌ها و شکاف صخره‌ها مخفی می‌شوند تا در بهار آینده به مزارع دامنه‌ها برگردند. تخریب مکانیکی این مناطق تا میزان ممکن، می‌تواند موجب کاهش جمعیت آن‌ها در سال بعد گردد. همچنین اجرای شخم عمیق و بالا آوردن محل زمستان گذرانی لاروها و شفیره‌های بسیاری از آفات، جمعیت آن‌ها را کاهش خواهد داد به گونه‌ای که با حداقل سمپاشی امکان مبارزه با آن‌ها به وجود خواهد آمد.

سوزاندن و از بین بردن بقایای ساقه‌های برنج که محل زمستان گذرانی کرم ساقه‌خوار است به کاهش و کنترل آن کمک می‌نماید. یخ آب در باغ‌ها و مزارع مناطق سردسیر که امکان یخ بستن آب به مدت طولانی و چند روزه وجود دارد نیز به کنترل آفات کمک می‌کند.

همچنین جمع‌آوری و از بین بردن بقایای گیاهی ناشی از هرس و سوزاندن آن‌ها، امکان مخفی شدن آفات این دسته از درخت‌ها را از بین می‌برد و سمپاشی در سال بعد را چه از نظر اقتصادی و چه آثار سوء بقایای سموم در میوه درخت‌ها، کاهش می‌دهد.

• مدیریت مبارزه تلفیقی از نکات مهم در روش مبارزه علیه آفات است. شناخت دوره و سیکل زندگی آفات از یک‌سو و اکولوژی و چگونگی زندگی گیاهان اعم‌از زراعی یا باغی از سوی دیگر، یکی از شاکله‌های مدیریت در مبارزه تلفیقی است.

اگر زمان ظهور و بروز آفت و رسیدن آن به درجه خسارت‌زایی شناخته نشده باشد، چه بسا که مبارزه شیمیایی نیز چندان مفید واقع نشود. بنابراین آفت‌کش‌ها در بهترین و مناسب‌ترین زمان در ضربه‌پذیری آفات باید مورد استفاده قرار گیرند. مدیریت مبارزه تلفیقی بر اساس استفاده هر چه بیشتر از عوامل طبیعی، زراعی و مکانیکی است و آخرین راهکار به سمپاشی منتهی می‌گردد.

در روش‌های مدیریت تلفیقی، در ابتدا از جمعیت آفات نمونه‌برداری، آمارگیری و علامت‌گذاری می‌شود که این بازرسی‌ها منجر به ارزیابی چگونگی مبارزه با آفات می‌شود.

در مقوله ارزیابی، رابطه نزدیکی بین میزان آلودگی مزرعه به آفت و دشمنان طبیعی آن وجود دارد. چنانچه در مقابل آفتی مانند شته که به شدت تکثیر می‌شود به اندازه کافی کفشدوزک و یا سایر شته‌خواران وجود داشته باشد، امکان دارد نیازی به سمپاشی نباشد.

در مدیریت تلفیقی یک آفت، گنجاندن گزینه اقتصادی بودن یا نبودن مطرح می‌شود که مولفه‌های دیگری نیز در آن دخالت دارند، چراکه یک آفت تا زمانی که به سطح خسارت اقتصادی نرسیده است نیازی به سمپاشی ندارد، امری که متأسفانه از سوی کشاورزان چندان رعایت نمی‌شود و در واقع سمپاشی را به منزله یک امر محتوم و اجباری در نظر می‌گیرند که در هر حال باید به اجرا در آید. در این جا، اکثر سمپاشی‌ها توجیه اقتصادی ندارد.

معمولاً در مدیریت تلفیقی تا پنج درصد خسارت نیازی به سمپاشی ندارد، چراکه آن را استانه اقتصادی قلمداد نکرده و در زمره ضایعات یا سایر آسیب‌ها به مزرعه برآورد می‌کنند.

در مقوله مدیریت مبارزه تلفیقی، انتخاب زمان کاشت به‌صورت پیش کاشت یا پس کاشت (نسبت به زمان واقعی) اهمیت بسیار دارد، چراکه مثلاً در روش پیش کاشت، گیاه رشد کافی کرده و از مرحله امکان خسارت‌دیدگی شدید عبور می‌کند و خسارات احتمالی نیز چندان موثر نخواهند بود.

تناوب‌های زراعی و انتخاب یک برنامه سه یا چهار ساله نیز می‌تواند در به حداقل رساندن جمعیت آفت کمک نماید. در تناوب زراعی مثلاً در صورت کشت یونجه به جای گندم و یا آیش گذاشتن زمین آفت را از میزبان محروم کرده و ظهور آن‌ها با نبود مواد غذایی مورد نظر آفت مواجه می‌شود.

مبارزه تلفیقی با علف‌های هرز

اکثریت قریب به اتفاق علف‌های هرز، بومی مناطق جغرافیایی بوده و هزاران سال است که به‌صورت علف‌های یک ساله، دو ساله یا چند ساله ظاهر شده و پس از طی کردن دوره حیاتی خود و تکثیر با روش‌های بذری و غیربذری، ناپدید و مجدداً ظهور پیدا می‌کنند. تا قبل از ساخت سموم علف‌کش، تقریباً هیچ راهی به غیر از وجین کردن و یا از ریشه در آوردن آن‌ها و احیاناً سوزاندن، وجود نداشت، اما با ساخت علف‌کش‌های غیرانتخابی و پس از آن انتخابی، مبارزه با آن‌ها آغاز شد.

مدیریت مبارزه تلفیقی با علف‌های هرز با تفاوت‌هایی، مشابه مبارزه با آفات است که رعایت برخی از نکات در این مبارزه ضرورت دارد.

شناخت اکولوژی علف‌های هرز

برای انتخاب روش مبارزه با هر علف هرزی، ضرورتاً باید به دوره‌های حیاتی آن توجه داشت، چراکه بذور بسیاری از علف‌ها تا مهیا شدن شرایط جوانه زنی و رشد می‌توانند به‌صورت «خفته» در لایه‌های خاک باقی بمانند، بنابراین برای بیدار کردن این بذور کافی است که با یک «خاک آب» آن‌ها را از مخفیگاهشان بیرون کشید و با چند روز تأخیر در کاشت گیاه اصلی، جوانه‌ها و گیاهان تازه از خاک روئیده را با روش‌های مکانیکی از بین برد. اجرای چنین عملیاتی چندین مزیت برای رشد و غلبه گیاه اصلی دارد، ضمن آن‌که عملیات بعدی نظیر وجین کردن و یا سمپاشی را با هزینه‌های کمتر، امکان‌پذیر می‌نماید.

انتخاب گزینه‌های آیش و تناوب

اگرچه به دلیل نیاز کشاورزان به درآمد انتخاب روش آیش (نکاشت) گذاشتن زمین چندان مورد نظر کشاورزان نیست، اما تناوب می‌تواند با در نظر گرفتن انواع علف‌های هرز موجود در اراضی، در انتخاب کشت یک محصول مناسب موثر باشد.

اجازه ندادن به غلبه کردن علف‌های هرز با کشت گیاهانی نظیر یونجه، ذرت علوفه‌ای یا سودان گراس و برداشت سریع آن‌ها فرصت کافی برای بذر دادن بسیاری از علف‌های هرز را به آن‌ها داده نمی‌شود، ضمن آن‌که با یک نوبت سمپاشی با سموم انتخابی، می‌توان جمعیت آن‌ها را به حداقل رسانید.

امروزه سموم انتخابی پیش کاشت (Pre-Planting) و یا پس از ظهور علف‌ها (Post-Emergence) با رعایت نکات مدیریتی، مثلاً سمپاشی در زمانی که علف‌ها بیشترین آسیب‌پذیری را دارند، می‌تواند به نتایج مطلوبی منتهی شود، منوط به آن‌که کشاورزان اصول مدیریتی مبارزه تلفیقی را رعایت نمایند، تا با اتخاذ روش‌های مناسب، ضمن کاهش هزینه‌های مبارزه، از آلوده کردن محیط‌زیست به بقایای سموم گیاهی و بیماری‌زایی آن‌ها در به خطر انداختن سلامتی انسان‌ها، اجتناب شود.