آنچه باید درباره قارچ‌کش‌ بدانید+ اینفوگرافی

اخبار سبز کشاورزی؛ کره زمین و تمام ساکنان آن از جانوران گرفته تا گیاهان، در اقیانوسی از عوامل بیماری‌زا چون باکتری‌، ویروس، قارچ‌ و بسیاری میکروارگانیسم‌های دیگر، در هوا، روی خاک و حتی در عمق دریاها و اقیانوس‌ها، غوطه‌ورند. در این‌جا، در مورد قارچ‌ تاکید داریم.

این موجود می‌تواند محصولات کشاورزی را قبل از اقدام به کشت، در دوره داشت، پس از برداشت و حتی درون یخچال از بین ببرد و سالیانه میلیاردها تُن از محصولات کشاورزی را به ر‌وش‌های مختلف نابود ‌کند.

به دلیل دامنه گسترده خسارت‌های ناشی از قارچ‌ در تمام محصولات کشاورزی، استفاده از قارچ‌کش، امری الزامی است. چرا که از جنبه‌های مختلف ناچار به حفظ محصولات تولیدی هستیم و به‌طور کلی این موجود نادیدنی، می‌تواند اقتصاد و امنیت غذا را مورد تهدید قرار دهد.

قارچ روی لایه بیرونی و همچنین درون اندام‌‌های گیاهی رشد کرده و با پراکنده نمودن اسپورهای خود می‌تواند موجب آلودگی‌های بعدی شود. برای بروز یک بیماری قارچی سه عامل باید وجود داشته باشند: محصول به‌عنوان میزبان؛ عامل قارچی به عنوان میهمان؛ و شرایط محیطی مناسب از نظر رطوبت و حرارت.

حال برای جلوگیری از بروز بیماری باید حداقل یکی از این عوامل سه‌گانه را حذف یا کنترل نمود. برای کاستن از احتمال آلودگی و عفونت قارچ‌ها، در یک مبارزه تلفیقی در کنترل سه عامل فوق می‌توان از گسترش عوامل بیماری‌زا در آینده جلوگیری کرد.

به‌عنوان مثال می‌توان با اجرای تناوب زراعی، کشت گیاهان مقاوم و مدیریت بقایای برجا مانده از محصول آلوده قبلی روی زمین، بیماری را کنترل کرد.

کنترل تماسی یا سیستمیک

قارچ‌کش‌ براساس چگونگی اثرگذاری به گروه‌های مختلف تقسیم‌بندی می‌شود، اما به‌طور کلی به دو گروه تقسیم می‌شود: تماسی و سیستمیک.

قارچ‌کش تماسی بر سطح اندام‌های گیاه قرار گرفته و با ایجاد یک لایه محافظ، مانع از جوانه‌زنی و رشد اسپورها می‌شود. این سموم وارد اندام‌ها نشده و از آلودگی و عفونت سطحی جلوگیری می‌کنند. آن‌ها با ساختن یک محافظ سطحی موقت که امکان دارد توسط باران شسته شده و یا در معرض نور آفتاب بی‌اثر شوند؛ مانع از رشد عوامل بیماری‌زا می‌شوند.

در مقابل این سموم، سم‌های سیستمیک قرار دارند که توسط بافت‌‌های گیاهان جذب شد و از نقطه‌‌ای به نقطه دیگر در اندام‌ها جابه‌جا می‌شود و شکل بازدارنده و معالج دارند. چنین سمومی می‌توانند علیه قارچ‌های خاکزی در حفظ سلامت گیاه به‌کار برده شوند. در مقایسه با سموم تماسی، طول اثرگذاری بیشتری داشته و مدت زیادی در اندام‌های گیاهان ماندگار می‌شوند.

بازدارنده یا معالج

زمان استفاده از قارچ‌کش،‌ نشان‌دهنده بازدارندگی و یا معالج بودن آن‌ است.

معمولاً قارچ‌کش‌‌های بازدارنده قبل از ظهور علائم بیماری استفاده می‌شوند؛ که با در نظر گرفتن سابقه بیماری می‌توانند مانع از بروز بیماری در گیاهان شوند. با ایجاد یک مانع سطحی روی گیاهان از استقرار اسپورها و اندام زاینده قارچ جلوگیری می‌شود.

قارچ‌کش‌های بازدارنده سطحی، بیشتر برای مناطق مرطوب و دارای باران زیاد مناسبند که آلاینده‌های قارچی بیشتر هستند. دانستن شرایط مرطوب و بارانی به کشاورزان کمک می‌کند که با یک برنامه‌ریزی درست، از قارچ‌کش‌های واقعی استفاده کنند.

قارچ‌کش‌های معالج به‌طور معمول پس از مشاهده دیده‌شدن قارچ‌ها به کار برده می‌شوند و همراه با استراتژی‌هایی مدیریتی به‌منظور کاهش و به حداقل رساندن گسترش بیماری هستند. در حالی که چنین قارچ‌کش‌هایی امکان دارد قادر به دفع و حذف کامل عامل بیماری نشوند؛ اما می‌توانند رشد قارچ را آهسته کرده و از توسعه بیماری جلوگیری کنند.

قارچ‌کش‌های معالج اغلب همراه با اقداماتی بازدارنده برای مدیریت موثر شیوع بیماری‌ها به‌کار برده می‌شوند، به‌ویژه در اوقاتی که اقدامات اولیه غیرموثر و ناکافی بوده‌اند.

به‌طور کلی قارچ‌کش‌ها با مکانیسم‌های متفاوتی، مواد خود را وارد اندام‌های گیاهی می‌کنند و اگرچه به شیوه یکسان نفوذ می‌کنند؛ اما هدف‌هایی مختلف دارند. حال برای اثرگذاری هرچه بهتر این مواد باید از چگونگی عملکرد آن‌ها اطلاع کافی داشت.

یکی از این عملکردها، اختلال در متابولیسم قارچ‌ها است که طیف وسیعی از قارچ‌های بیماری‌زا را در بر می‌گیرد.

مکانیسم دیگر هدف قرار دادن آنزیم‌های خاص یا مواد بیوشیمیایی لازم برای رشد قارچ‌ها است که بقا و دوام آن‌ها را مختل می‌نماید و بیشتر به صورت قارچ‌کش‌های انتخابی به کار برده می‌شوند.

در حال‌حاضر قارچ‌کش‌های انتخابی بسیاری که در امور باغبانی، غلات و یا کشت‌های ردیفی به‌کار برده می‌شوند و در بازار عرضه می‌گردند. به‌عنوان نمونه می‌توان از «تریازول»ها نام برد.

مقاومت به قارچ‌کش‌

اساساً شرکت‌های تولیدکننده قارچ‌کش‌ها باید مراقب چگونگی اثرگذاری آن‌ها باشند و به مصرف‌کنندگان اطلاعات لازم و کافی را ارایه دهند. در حال‌حاضر ده‌ها نوع قارچ‌کش با اسامی مختلف و اثرگذاری یکسان در بازار وجود دارد؛ که گاه موجب گمراهی مصرف‌کنندگان می‌شوند.

مقاومت به قارچ‌کش‌ زمانی اتفاق می‌افتد که از یک نوع قارچ‌کش در دفعه‌های زیاد برای مبارزه با قارچ‌ استفاده شود. چنین اقدامی باعث بروز مقاومت در قارچ و کاهش اثر قارچ‌کش می‌شود. مدیریت موثر در مقابل مقاومت به قارچ‌کش‌ نیازمند اقدامات چندگانه و تلفیقی است که در برگیرنده اقدام‌های بیولوژیکی، شیمیایی و سنتی است.

روش‌های مدیریت مقاومت به قارچ‌کش

استفاده تناوبی از قارچ‌کش‌: رعایت تناوب و تنوع در مصرف قارچ‌کش‌ موجب کاهش جمعیت قارچ‌ و تاخیر برای ایجاد مقاومت در آن‌ می‌شود. با ایجاد تغییرهای اندک در مواد قارچ‌کش توسط شرکت‌های تولیدکننده، میزان مقاومت به سموم قارچ‌کش کاهش می‌یابد و کارایی سموم موجود در بازار تا مدت زمان بیشتری حفظ می‌شود.

ترکیب قارچ‌کش: تهیه اختلاطی از چند قارچ‌کش در زمان سمپاشی به‌منظور اجتناب در استفاده زیاد و نامتعارف از یک سم، می‌تواند باعث کاهش سطح مقاومت قارچ شود. با تولید قارچ‌کش‌های ترکیبی توسط کارخانه‌های تولیدکننده، ضمن ارتقای میزان اثرگذاری، از ظهور مقاومت به سموم نیز کاسته می‌شود.

محدودیت در مصرف قارچ‌کش: رعایت احتیاط و محدود و متعادل‌کردن استفاده از قارچ‌کش‌ در موارد غیرضروری اهمیت زیادی دارد؛ زیرا این روش می‌تواند باعث بالا بردن مقاومت‌پذیری قارچ‌ شود. انجام عملیات تلفیقی(IPM) بر کاربری نابه‌جا از سموم تاکید داشته و آن جا که اقدامات شیمیایی ضرورت ندارد؛ باید از این کار اجتناب نمود.

ثبت علائم مقاومت به قارچ‌کش: معمولاً ثبت میزان آلودگی به قارچ و مقاومت احتمالی، فقط با بررسی‌های میدانی و مشاهدات عملی امکان‌پذیر است. برای اثبات موضوع باید با مراجعه به کارهای آزمایشگاهی، مطالب و مقالات مرتبط به ثبت علائم مقاومت اقدام نمود. هر نوع و میزان از مقاومت، به تولیدکنندگان اجازه می‌دهد که برنامه‌های تولید سموم را براساس استراتژی‌های جدید تنظیم کرده تا موجب کاهش گسترش این عارضه گردد.

حمل و نقل ایمن قارچ‌کش

حمل و نقل مناسب و استفاده صحیح از قارچ‌کش‌ در کاهش خطر برای سلامتی انسان‌، آلوده نکردن محیط‌زیست و سایر عوامل محیطی در معرض سم‌پاشی، اهمیت بسیار دارد. در هنگام تهیه و آماده‌سازی قارچ‌کش برای سم‌پاشی روی گیاهان، باید به موارد زیر توجه کرد.

خواندن کامل دستورالعمل‌ مندرج روی برچسب‌های ظرف سم:

توصیه‌های کارخانه‌های سازنده از قبیل: تعداد استفاده، زمان و احتیاط‌های لازم باید کاملا رعایت شود. برچسب‌ها دارای اطلاعات ضروری برای چگونگی حمل و نقل، شیوه دور انداختن ظروف سم و رعایت احتیاط‌های بهداشتی هستند.

اقدامات محافظتی فردی:

استفاده از ابزار و وسایل حفاظتی نظیر دستکش، عینک مخصوص، ماسک و ...، در هنگام حمل و نقل سموم به منظور کاهش آسیب از مواد شیمیایی ضروری است. به‌کار بردن تمهیدات حفاظتی فردی، بستگی به درجه سمیت و فرمول مواد، متفاوت است.

کالیبره کردن سمپاش‌

یکنواختی در امر سمپاشی بسیار اهمیت دارد. بنابراین به‌منظور کسب نتیجه مناسب از اقدامات انجام شده و هزینه‌ها باید بر اساس نوع وسایل سمپاشی، محاسبات و دقت‌های لازم رعایت شود. برای اجتناب از ریزش و یا هدر روی مایع سم و آلوده کردن

محیط‌ اطراف، باید از سمپاشی در هنگام باد و باران خودداری کرد.

نگهداری و انبار کردن

موضوع نگهداری صحیح از سموم به‌دلیل امکان ایجاد مسمومیت در افراد ناآگاه، کودکان، حیوانات، منابع آبی و غذایی باید رعایت شود. ضمن آن که راهنمایی‌های مربوط به رعایت درجه حرارت، تهویه و جداسازی از سایر مواد، نیز اهمیت دارد. باید درپوش ظروف سموم باقی‌مانده کاملا محکم بسته شده و روی آن‌ها اطلاعات لازم نوشته شود و در جایی قرار گیرند که احتمال نشت مواد یا نفوذ به سایر اشیاء اتفاق نیفتد. از ظروف سموم نباید برای کارهای دیگر استفاده و یا آن‌ها را در آب‌های جاری یا کانال‌های آبرسانی رها کرد. قارچ‌کش‌ها نقشی حیاتی در کشاورزی مدرن دارند و به تولیدکنندگان این مزیت را می‌دهند که با مقابله با بیماری‌های قارچی محصولات سالمی به دست مصرف‌کنندگان برسانند.

ماهنامه دام و کشت و صنعت-شماره ۲۹۰-شهریور ۱۴۰۳