چالش انتخاب بذر
تنوع بذور به‌ویژه در سبزی‌ها به میزانی رسیده که بر چگونگی تصمیم‌گیری کشاورزان برای اقدام به کشت یکی از آن‌ها، تاثیرگذار شده است.
اخبار سبز کشاورزی؛ انتخاب یک بذر که واجد ویژگی‌هایی چون محصول بیشتر و بهتر، مقاوم به آفات و بیماری‌ها، داشتن تحمل به خشکی و کم‌آبی، زودرس یا دیررس بودن و پاره‌ای صفات دیگر باشد، درواقع کار چندان ساده‌ای نیست، چرا که کمتر بذری تمام صفات لازم را یک‌جا می‌تواند داشته باشد.
تا بیش از ورود علم ژنتیک به عرصه‌های کشاورزی، تولیدکنندگان محصولات با روشی سنتی و موروثی، همیشه مقداری بذر را برای کشت سال زراعی آینده ذخیره می‌کردند. اما ظهور هیبریدها و پس از آن تراریخته‌ها و همچنین گیاهانی که با تغییر در ساختار ژنتیکی آن‌ها مجموعه‌های متنوعی از محصولات کشاورزی را به‌وجود آورده‌اند؛ تحولی عظیم در تولید و همچنین، چالشی بزرگ در انتخاب یکی از این روش‌ها را به وجود آورده است.
بذور موروثی
این دسته از بذرها در طول هزاران سال به کار برده شد و یکی از خصوصیات آن‌ها، گرده‌افشانی به روش طبیعی توسط حشرات، باد و یا پرندگان است. این بذور شرایط ثابتی داشته و محصولاتی را تولید می‌کنند که نسل پس از نسل این روند ادامه داشته و به‌اصطلاح آن را بذور «Heirloom» می‌گویند. چنین بذوری دارای خلوص ژنتیکی هستند. محصولات چنین بذوری دارای طعم‌های خاص و کیفیت ویژه‌ای است و از آن‌جایی که این بذور با گرده‌افشانی آزاد و طبیعی تولید شده‌اند؛ ذخیره و نگهداری آن بسیار آسان و توام با اطمینان است.
در بسیاری از اقلیم‌ها و حوزه‌های جغرافیایی مشاهده شده که پاره‌ای از محصولات کشاورزی خاص تولید می‌شود که در جای دیگری وجود ندارند، این انطباق جغرافیایی یکی از ویژگی‌های بذور موروثی است که رسیدن به چنین مرحله‌ای در مدت ده‌ها و شاید صدها سال و با انتخاب بهترین بذور توسط کشاورزان رخ داده است. محصولات این بذور با عطر، طعم، رنگ و بافت‌های خاص خود، همیشه پیام‌آور یک حس ویژه از مصرف چنین محصولاتی است.
بذور هیبرید
افزون‌بر ده هزار سال گذشته است از زمانی که جمعی از افراد شکارچی، بذوری را در زمین کاشتند، مراقبت نمودند و سپس محصول آن را خوردند.
در گذر قرن‌ها، آنان با انتخاب بذور بهتر و آرایش ژنتیکی و همچنین با کمک عوامل طبیعی همچون باد، پرندگان، حشرات و سایر جانوران، به انواعی از گیاهان جدید دست یافتند. پاره‌ای اوقات متوجه می‌شدند که میوه‌هایی بزرگ‌تر و شیرین‌تر به وجود می‌آیند؛ بنابراین بذر چنین میوه‌هایی را جمع‌آوری و به کشت مجدد آن پرداختند.
در قرن نوزدهم یک کشیش اروپایی به نام گریگور مندل به کدهای ژنتیکی چند نخود پی برد، او راز بسیاری از پرسش‌ها را برملا کرد؛ مانند این که چرا یک پدر و مادر چشم آبی، فرزندی با چشمان قهوه‌ای دارند؛ و موضوعی به نام هیبریداسیون در علم ژنتیک مطرح گردید.
هیبریداسیون در عرصه‌های کشاورزی بسیار گسترده و متنوع است و زمینه انتخاب یک محصول را تا میزان زیادی امکان‌پذیر می‌نماید. کارشناسان هیبریداسیون دائم در حال تولید و معرفی انواع جدیدی از محصولات هیبرید با ویژگی‌هایی باکمیت و کیفیت جدید هستند. آن‌ها با در اختیار گرفتن شرایط، از دخالت عواملی چون باد، حشرات، پرندگان و حیوانات در تشکیل بذور جدید، جلوگیری می‌کنند و آنچه را که بخواهند به وجود می‌آورند.
به‌عنوان مثال امکان دارد که یک توت‌فرنگی بسیار خوش‌طعم به وجود آورند که متاسفانه در هر بوته، فقط 2 عدد میوه وجود دارد. حال باید بذور چنین توت‌فرنگی را با یک بوته دیگری که پرمحصول است، تلاقی داد و یک بوته توت‌فرنگی پرمحصول با میوه‌های خوشمزه به‌دست آورد.
در این جا ما یک بوته توت‌فرنگی هیبرید داریم. دستیابی به چنین بوته توت‌فرنگی کار ساده‌ای نیست و نیازمند صدها و بلکه هزاران ساعت کار و تلاش است. حتی امکان دارد پس از تحمل زحمت‌های بسیار نتایج به‌دست آمده منجر به شکست شده و باید دوباره از ابتدا کار را شروع کرد.
شاید لازم باشد که چنین توت‌فرنگی علاوه‌بر داشتن میوه‌های خوشمزه و پرمحصول، نسبت به بیماری، آفت و سرمازدگی نیز مقاوم باشد که در این صورت باید کارهای زیاد دیگری انجام و برخی از صفات اجدادی و اصلی اعضای وحشی توت‌فرنگی را به گیاه جدید منتقل کرد.
ذرت، مثال خوبی برای توضیح این موضوع است. اجداد ذرت به اندازه یک انگشت در آمریکای‌شمالی و جنوبی به شکل وحشی وجود داشتند، اما هم اکنون صدها واریته از انواع ذرت، بخش عظیمی از غذای دام و انسان را تامین می‌کنند و به اندازه ساعد دست انسان هستند.
در سایر گیاهان مانند سیب‌زمینی، گوجه‌فرنگی، خیار و بسیاری دیگر از محصولات و سبزی نیز هزاران هیبرید تولید و به امنیت غذایی کمک کرده‌اند.
مزایای هیبریداسیون شامل:
• محصول بیشتر؛ • بهبود تولید میوه‌ها؛
• کاهش مشکلات ناشی از آفات و بیماری‌ها؛
• افزایش دوره رشد و بازدهی؛ • زودرسی؛
• مقاومت در مقابل تغییرات آب و هوایی؛
• بازدهی بیشتر به دلیل یکنواختی محصول.
زیان‌های هیبریدها
متاسفانه با توجه به تمام رشد و توسعه‌ای که در تولید گیاهان خوراکی به وجود آمده؛ برخی از عادات غذایی نیز دست‌خوش تغییرهایی گردیده که یکی از آن‌ها کاهش حق انتخاب است.
محصولات هیبرید، قفسه‌های سوپرمارکت‌ها را پر کرده‌اند. به‌طور معمول، برای آن که چنین محصولاتی ماندگاری بیشتر داشته و آسیب کمتری ببینند، دارای پوسته‌های ضخیمی شده‌اند. برای سهولت در بسته‌بندی دارای شکل و اندازه یکسانی گردیده و برای آن که کمتر مورد توجه حشره، پرنده و حیوان قرار گیرند، شیرینی کمتری دارند. قابلیت برداشت به صورت نارس و در دوره رسیده شدن با تزریق گاز در انبار و یا سردخانه را پیدا کرده‌اند که در نتیجه این شرایط ما با میوه‌هایی با طعم و مزه و شیرینی کمتر، نرمی، رسیدگی و موادمغذی محدودتر و به‌طور کلی با حق انتخاب کمتری رو به‌رو هستیم.
با رواج بذر هیبرید جدید، دیگر ما شاهد جمع‌آوری و ذخیره بذور برای سال‌های بعد نخواهیم بود و به‌اجبار باید به شکلی یکنواخت از این بذور استفاده کنیم.
بذور تراریخته(GMO)
تکنولوژی تولید بذور تراریخته و یا در واقع با دستکاری ژنتیکی، برخلاف عمرکوتاه آن موجب بروز مباحث شدید مخالف و موافق در عرصه‌های گوناگون، به‌ویژه سلامت مصرف‌کنندگان گردیده، اما همچنان به راه خود ادامه داده و سالانه میلیون‌ها تن انواع محصولات کشاورزی تراریخته تولید و به تامین امنیت‌غذایی انسان کمک می‌کنند.
در این تکنولوژی، بخشی از DNA یک حیوان به بخشی از DNA یک گیاه افزوده می‌شود. این کار به‌طور کلی یک عمل آزمایشگاهی بوده و امکان ندارد که در شرایط طبیعی اتفاق بیفتد و ژن‌های یک حیوان جاندار به ساختار ژنتیکی یک گیاه اضافه شود. خطرات چنین اقدامی بی‌شمار و عوارض و نتایج آن در آینده نیز ناشناخته‌اند. اگر چه تاکنون مشکلاتی که بیا‌نگر آسیب‌های ناشی از مصرف تراریخته‌ها باشد، در جایی به ثبت نرسیده است.
بذور سبزی‌های معمولی و خانگی به‌طور کلی در رده بذور تراریخته نیستند، اما محصولاتی از قبیل: ذرت، سویا، گندم، برنج و ... از بذور تراریخته‌ای به دست می‌آیند که مقاوم به برخی از سموم شیمیایی نظیر علف‌کش‌ها هستند.
اغلب بذور تراریخته به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که کشاورزان ناچارند برای هر نوبت کشت، این بذور را از شرکت‌های تولیدکننده، خریداری نمایند.
به هر حال تهیه بذر برای تولید محصولات کشاورزی دیگر کمتر مشابهتی دارد با آنچه در یک قرن پیش اتفاق می‌افتاد. در بسیاری از موارد، کشاورزان ناچار از خرید بذوری هستند که به آن‌ها ارایه می‌شود و حق انتخاب کمتری دارند.
