صنایع دستی خراسان نگین ایران

به گزارش اخبار سبز کشاورزی؛ جغرافی دانان باستانی، ایران را به هشت بخش تقسیم کرده اند که خراسان‌ مهم‌ترین، بزرگترین و شکوفا ترین این اقسام بوده است و در طول تاریخ اقوام مختلفی همچون کردها، ترکمن ها، اعراب و افغان ها این منطقه را دستخوش تغییراتی کرده‌اند.

برخی از صاحب نظران و پژوهشگران معتقدند که بررسی آثار حیات انسان ها در این منطقه نشان دهنده‌ی قدمتی در حدود ۸۰۰۰ سال می باشد و در واقع از دوران پارینه سنگی قدیم مردمانی در این منطقه سکونت داشته اند.

صنایع دستی خراسان رضوی

خراسان رضوی از جمله شهرهایی است که جذابیت های گوناگونی همچون اماکن مذهبی و تاریخی در کنار صنایع دستی مختلف و گوناگون دارد. در این استان بیش از ۳۰ نوع صنایع دستی تولید و عرضه می‌شود که خراسان را به یکی از غنی ترین استان‌ها در زمینه ی فرهنگ و هنر تبدیل کرده است.

این استان شامل طیفی از صنایع دستی سنگی است که منحصراً به آن تعلق دارد و تولید آن به صورت حرفه ای در خراسان رضوی انجام میشود.

سنگ‌های قیمتی در این منطقه شهرتی جهانی دارد و وجود معدن سنگ های قیمتی‌تاثیر ویژه‌ای در شکل‌گیری صنایع دستی این منطقه، به ویژه صنایع دستی سنگی آن دارد. برخی از مهمترین صنایع سنگی خراسان شامل فیروزه تراشی، هرکاره تراشی، حکاکی‌و قلم زنی روی سنگ می باشد.

جالب است بدانید که شهر مشهد از طرف سازمان جهانی  صنایع دستی به عنوان شهر جهانی «گوهر سنگ ها» نام گرفته و دارای ۲۲ سنگ قیمتی و نیمه قیمتی میباشد.

خراسان رضوی در زمینه های مختلف صنایع دستی فعالیت می کند که در ادامه با برخی از آنها بیشتر آشنا می شویم.

قالی بافی

از جمله پر اهمیت ترین و برجسته ترین صنایع دستی خراسان رضوی که قدمتی در حدود پنج سده دارد؛ میتوان به قالی بافی اشاره کرد که علاوه بر شهر مشهد در شهرهای دیگر این استان مانند: کاشمر، طبس، نیشابور و سبزوار رواج دارند و عده زیادی از طریق آن کسب درآمد می‌کنند.

مردمان این منطقه در قالی بافی از دو نوع گره فارسی (محلی) و ترکی (تبریزی) استفاده می کنند که دلیل آن مربوط به دو دوره‌ی مختلف که قالی بافی در خراسان رضوی اوج گرفته است؛ می باشد.

اگر به مشهد رفته باشید و از قالی های بومی آن بازدید کرده باشید قطعاً رنگ لاکی زمینه با نقش های ترنج و لچک و حاشیه‌ی لاجوردی که جلوه و زیبایی خاصی دارد؛ توجه شما را جلب کرده است. جالب است بدانید که در قرن ۱۹ و ۲۰ محبوبیت قالی مشهد به حدی رسید علاوه بر استفاده در داخل کشور به سایر کشورهای خارجی نیز صادر می‌شد.

سفالگری

سفالگری هنری است که مدتی بعد از حیات بشر به کار گرفته می شده؛ اما در خراسان رضوی قدمتی در حدود پنج هزار سال دارد. این هنر در طول سالیان دراز دست خوش تغییراتی شده که موجب خلق آثاری ارزنده و چشم‌نواز گشته است. سفالگری از گذشته تا به امروز پاسخگوی بسیاری از نیازهای بشر بوده است.

نیشابور یکی از شهرستان های خراسان رضوی است که در دوران شکوفایی اسلام یکی از مراکز بزرگ سفالگری، کوزه گری و صنایع وابسته به شمار می رفته است. سفالگری نیشابور علاوه بر تنوع در تکنیک‌های ساخت دارای خلاقیت در طراحی نقش های مختلف و خوشنویسی می‌باشد.

سده سوم و چهارم هجری دوران طلایی هنر سفالگری در نیشابور بوده است و نیشابور مهم‌ترین مرکز هنر و صنعت سفالگری در ایران و خراسان رضوی به شمار می آمده است. هنر مردمان نیشابور در زمینه سفالگری دنباله‌رو هنر دوره ساسانی می باشد.

بهره گیری از طیف های رنگی گرم و شاد و نقش‌های سنتی باعث رونق گرفتن هنر سفالگری شده است. «سفالگری از دیرباز تا کنون یکی از مهم‌ترین سوغات مشهد به شمار می آمده است.»

برک ‌بافی در صنایع دستی خراسان جنوبی

برک به نوعی پارچه اطلاق می‌شود که از پشتم شتر یا موی بز بافته شده است. در گویش محلی به برک «کرکی» یا «کورگی» هم می‌گویند.

برک پارچه‌ای نرم و در عین حال ضخیم است که با دستگاه‌های نساجی سنتی بافته می‌شود. این پارچه از لطافت و استحکام مطلوبی برخوردار بود و معمولاً برای دوخت لباس زمستانی، به ویژه کت مردانه استفاده می‌شود. نوع اعلای برک به «شمشیرک» معروف است. در گذشته، خیاطان از شمشیرک، برای حاکمان جامه‌هایی فاخر می‌دوختند.

از خواص برک خودرنگ بودن آن است، به این معنی که رنگرزی نمی‌شود. رنگ‌های قهوه‌ای، سیاه، سفید، شیری و خاکستری، رنگ‌هایی هستند که برک در آن‌ها بافته می‌شود. از قدیمی‌ترین صنایع دستی خراسان جنوبی برک‌بافی است. قدمت این هنر به پیش از دوره سلجوقی بازمی‌گردد که در سفرنامه‌های سیاحان خارجی، توصیف آن آمده است.

این هنر در برخی شهرستان‌های استان مثل بشرویه رایج بوده است و امروزه نیز در گوشه و کنار استان دیده می‌شود. خوشبختانه در سال‌های اخیر، با همکاری بافندگان و نهادهای مرتبط، اقدامات خوبی برای برک‌بافی صورت گرفته است.

ترکه بافی، بافتی از دل زمین

به نوعی حصیربافی ترکه‌بافی گفته می‌شود. این هنر از جهاتی با حصیربافی فرق می‌کند. مثلاً مواد اولیه‌ی آن متفاوت با حصیر است. از مواد اولیه‌ی آن می‌توان شاخه‌های جوان و نازک درختچه‌های بادام کوهی را مثال زد. این محصول از سوغاتی‌های استان خراسان جنوبی نیز هست.

اگر به این استان سفر کردید که دنبال سوغاتی‌ای مناسب برای عزیزان خود می‌گشتید، این محصول از صنایع دستی بیرجند است و در فصول زمستان و پاییز، رواج زیادی دارد.

برای تهیه و ساخت این محصولات از مواد متفاوتی استفاده می‌شود. این امر موجب می‌گردد که این محصولات دارای رنگ‌های مختلفی باشند. برای مثال رنگ سبز آن از ترکه‌ی بید مشک بافته می‌شود و بسیار هم مقاوم است.

نمد مالی

نمد پارچه‌ای است که برای تهیه آن مانند سایر پارچه ها عمل بافتن انجام نمی‌شود و در واقع با ایجاد رطوبت، فشار و حرارت الیاف پشمی در هم تنیده می شوند و نمد شکل می گیرد.

برای تهیه نمد از پشم گوسفند، صابون و زرده‌ی تخم مرغ بهره می گیرند. این پارچه در برخورد با آتش نمی سوزد و همچنین عایق بسیار خوبی برای فصول گرم و سرد سال می باشد؛ چراکه امکان عبور رطوبت از آن وجود ندارد. نمد جزء قدیمی ترین و کهن ترین روش های نساجی در خراسان رضوی به شمار می آید و محصولات نمدی تولید شده استفاده های گوناگونی همچون زیر انداز،  تن پوش، کلاه های سنتی و . . . دارد.

روستای سرغایه در ۵۰ کیلومتری شهر مشهد از جمله روستاهایی است که در زمینه‌ی صنعت نمد مالی فعالیت ویژه‌ای داشته است و در گذشته دارای ده ها کارگاه نمد بافی‌ و در حوزه‌ی تولید نمد مشهور بوده است. اما امروزه بیشتر از ۵۰ درصد این کارگاه ها تعطیل شده و نمد مالی گام در مسیر فراموش نهاده.

شعربافی

به موی انسان یا حیوان شعر گفته می شود. شعر بافی نوعی پارچه است که با موی حیوانات یا ابریشم بافته می شود‌ و به دو شیوه‌ی میله ای و ساده انجام می پذیرد. شعر ساده بیشتر به رنگ های زرد، بادمجانی، مشکی، زرشکی، بنفش و سبز می باشد. با استفاده از این صنعت محصولاتی همچون حوله، بقچه، چادرشب و . . . تولید می شود. این هنر اصیل و ارزشمند که با نام دست بافی نیز شناخته می شود در خراسان رضوی از گذشته های دور به عنوان یکی از مشاغل و هنرهای دستی ارزشمند به حساب می آمده؛ اما امروزه با کاهش تعداد کارگاه‌های فعال در این زمینه این هنر نیز مانند نمدمالی در در آستانه فراموشی قرار گرفته است. شعربافی در تربت حیدریه و سبزوار به صورت خانگی و یا کارگاهی بافته می شده است و زیر مجموعه هایی از جمله فرت بافی، ابریشم بافی و برک بافی داشته است.

اگر سفری به خراسان رضوی داشتید؛ تهیه‌ی شعربافی به عنوان سوغات می تواند انتخاب بسیار مناسبی باشد. چرا که علاوه بر هدیه دادن محصولی ارزشمند و چشم‌نواز به رونق دوباره این صنعت رو به فراموشی کمک شایانی کرده اید.

حوله‌ بافی در صنایع دستی خراسان جنوبی

حوله بافی از منسوجات و فرآورده‌هایی است که به کمک دستگاه‌های بافندگی دووردی و چهاروردی تولید می‌شود. امروزه حوله بافی مانند گذشته با دستگاه‌های سنتی و به شیوه‌های قدیم، با داری بافته می‌شود که معروف به «تو بافی» یا «تون بافی» است.

نقش‌های کلو، گنتی، چپر بافت و جناغی از انواع نقوش به کار رفته در حوله بافی هستند.