سمنان، کهن دیار هنرهای دستی و سنتی

به گزارش اخبار سبز کشاورزی؛ پیکره های آهنین تا دست بافته های ابریشمین و ظریف، از دستمال های سنتی و رنگین تا شیوه خوشنویسی و تذهیب های زرین، گلیم و گلیچ و جاجیم، ظروف سفالی، نمد، پارچه قلمکار از دیگر هنرهای دستی این خطه به شمار می رود‌‌.

به واسطه تنوع آب و هوایی در استان سمنان، هنر در هر منطقه ویژگی خاص خودش را از نظر نقش، رنگ و کاربرد دارد و این تنوع بر روی ظروف، دست بافته ها و اقلام صنایع دستی این استان طی هزاران سال نمود پیدا کرده است‌‌.

اگرچه در چند سطر نمی توان تمام رشته های صنایع دستی استان سمنان را معرفی کرد، اما در این گزارش تلاش شده، مهم ترین صنایع دستی استان معرفی شود‌‌.

سفال، سرامیک، گلیم، قلمکار، منبت، معرق، نمدمالی، دست بافته های سنتی از جمله صنایع دستی فعال استان سمنان است، پیشینه هنرهای دستی در این استان به بیش از 6 هزار سال می رسد‌‌.

هنر سفال و سرامیک در استان سمنان حدود 6 هزار سال قدمت دارد و پیشینه هنر نساجی سنتی، گلیم بافی، رودوزیهای سنتی و منبت چوب در این استان نیز به حدود 200 تا 500 سال قبل بازمی گردد‌‌.

سفالگری

سفالگری یکی از قدیمی ترین صنایعی است که به دست بشر به وجود آمده و زادگاه آن ایران است‌‌. سفالگری در استان سمنان در هر مقطعی از زمان وجود داشته، اما قدیمی ترین آثار سفالگری در این استان مربوط به حدود 6 هزار سال پیش و مربوط به منطقه تپه حصار دامغان می شود‌‌.

هنرمندان بسیاری در استان سمنان توانسته اند در زمینه سفالگری، آثاری قابل توجه به وجود بیاورند، تا جایی که استان سمنان به عنوان پایتخت سفال هنری در کشور مطرح شده و کارگاههای متعدد با سبک و سیاق متنوع، هنرمندان این استان را در زمره هنرمندان مطرح کشور معرفی کرده است‌‌.

اکنون سفالگری در استان سمنان به علت مرغوبیت خاک و اقلیم کویری از اهمیت زیادی برخوردار و این استان را به قطب این هنر تبدیل کرده است‌‌.

سرامیک

سابقه ساخت ظروف و اشیاء سرامیکی در استان سمنان به بیش از 40 سال گذشته بازمی گردد‌‌. استادان این رشته پس از کسب تجربه و آموزش در این زمینه، اقدام به راه اندازی کارگاههای سرامیک سازی کردند، به طوری که در حال حاضر بسیاری از شاگردان این رشته به استادان توانایی تبدیل شده اند‌‌. در استان سمنان این رشته هنری از جمله رشته های پررونق محسوب می شود‌‌.

کاشی هفت رن

کاشی هفت رنگ یا کاشی الوان و لعاب دار نیز از جمله هنرهایی است که توسط هنرمندان استان سمنان تولید و به سایر استانها ارائه می شود‌‌. هنرمندان استان سمنان به واسطه ذوق خود توانسته اند نوعی از کاشی‌کاری منحصر به فرد و الهام گرفته از هنرهای اسلامی با نقوش هندسی، اسلیمی و ترکیبی و نقش برجسته به وجود آورند‌‌.

کبود دانه

تولید خَرمهره یا همان کبود دانه به زبان سمنانی «کئوکه» از هنرهایی است که از گذشته وجود داشته تا کنون نیز ادامه یافته است‌‌. خرمهره را بیشتر برای نظر قربانی و دفع چشم بد همان چشم زخم به کودکان و چارپایان گران قیمت می آویختند‌‌.

گلیم بافی

گلیم بافی از هنرهای ملی ایرانیان است که پیش از بافت قالی در کشورمان سابقه و قدمت دارد‌‌.

بافت قالی در اثر تکامل گلیم بافی طی قرون و اعصار متمادی پدید آمده است‌‌.

اگر چه در بافت گلیم به طور معمول از نخ پنبه ای به عنوان تار و از نخ پشمی الوان به عنوان پود استفاده می شود، ولی در برخی مناطق استان سمنان مانند روستای نردین از توابع کالپوش و برخی روستاهای گرمسار از نخ پشمی هم به عنوان تار و هم برای پود بهره می گیرند و بیشتر این تولیدات نیز با رنگهای گیاهی است‌‌.

جاجیم بافی

یکی از صنایع دستی استان سمنان که با دستگاههای بافندگی ساده بافته می شود جاجیم است‌‌.

جاجیم یا جاجم، فرشی است ضخیم شبیه پلاس یا گلیم که به صورت راه راه و رنگین بافته می شود و اغلب بافتی خشن دارد و عرض آن معمولا حدود 20 تا 100 سانتی متر است‌‌.

هنر جاجیم بافی در گذشته کاربردهای فراوانی در زندگی مردم استان سمنان داشته، به طوری که از جاجیم نازک به عنوان چادر زنانه و از نوع کمی ضخیم تر آن به عنوان روانداز و پتو و باز از نوع با ضخامت‌تر بیشتر به عنوان چادر صحرایی استفاده می شده است‌‌. این رشته اکنون در روستاهای شمالی و کویری استان سمنان رواج دارد‌‌.

نمد مالی

نمد مالی یکی از کهن ترین و پرسابقه ترین صنایع دستی ایران است و جایگاه خاصی در بین صنایع دستی و روستاییان داشته است‌‌.

بر اساس تحقیقات انجام شده، سوابق تاریخی نمد، کهن تر از تمام دست بافته های بشری است و پیشینه آن از قالی نیز کهن تر است‌‌. نقوش نمد از عناصر طبیعی از جمله ماه، خورشید، کوه و درخت گرفته شده و ماده اصلی و اساسی نمد پشم است‌‌. شیوه سنتی نمد مالی سمنان تقریبا با همه شهرها یکسان و ابزار آن نیز کمان، مشته، قالب، طناب، پنجه و پاتیل است‌‌.

نمد در سمنان با نقوش و نگاره های نمد چهار گوش خورشیدی، نمد تخم مرغی یا ترنجی، چهار گوش بند رومی، گرد ستاره ای و سایر اشکال هندسی تولید می شود‌‌.

نمدهای تولیدی در استان سمنان به عنوان کف پوش و زیرانداز، پوشش و پوشاک، برای روی اسب و زین در حمل و نقل کاربرد دارد‌‌. در گذشته نه چندان دور در استان سمنان کلاه‌های نمدی نیز تولید می شده است‌‌. اکنون نمد مالی در شهرهای سمنان و شاهرود توسط تعداد انگشت شماری از نمدمالان انجام می شود‌‌.

قلمکار

یکی دیگر از اقلام صنایع دستی که در این استان تولید می شود، چاپ قلمکار است‌‌. هنر قلمکار یا چیتگری در واقع نوعی کار چاپ و طرح اندازی بر روی پارچه های پنبه ای مثل کرباس است‌‌. نقوش قلمکار در ابتدا شامل گُل و بوته و اسلیمی بود، ولی در دوران قاجار تصاویر عشاق، مناظر تاریخی و تصویر حیوانات نیز وارد قلمکار شد‌‌.

انواع محصولات قلمکار در استان سمنان شامل رومیزی، جانماز، سفره و بقچه است‌‌. سمنان و دامغان از مراکز عمده قلمکار در استان سمنان بودند، اما پس از راه اندازی اولین کارخانه ریسندگی در سمنان، این رشته که در این شهر به چیتگری معروف بوده منسوخ شد، ولی هم اکنون هنرمندان دامغانی همچنان به آموزش این رشته مشغول هستند‌‌.