آسیب‌های زیست محیطی طراحی تونل‌های انتقال آب

اخبار سبز کشاورزی: در مطالعات و اصول طراحی تونل های انتقال آب، متاسفانه توجه کافی به اثرات جبران‌ناپذیر این تونل ها بر مخازن کارستی، منابع آبی، و سایر جنبه‌های محیط‌زیست مسیر صورت نمی‌گیرد و تنها به پایدارسازی سازه تونل در راستای انتقال آب توجه می‌شود.

آسیب به مخازن کارستی و زهکشی منابع آبی مسیر، از جمله مسائل مهمی است که معیشت و حیات انسان ها و سایر زیست مندان در محدوده مسیر تونل را به طور جدی با مخاطره روبرو می‌کند ولی در مطالعات تونل‌ها تا حد زیادی نادیده گرفته شده است.

آسیب‌های تونل ها به مخازن کارستی

به عنوان مثال می‌توان به حفاری تونل کوهرنگ 3 و تونل سبزکوه در استان چهارمحال و بختیاری اشاره کرد که آسیب شدید به مخازن کارستی و زهکشی ‌آب مخازن کارستی و آبخوان‌ها به داخل تونلها، منجر به تخریب دائم مخازن کارستی برخی مناطق، خشکی یا کاهش آبدهی بسیاری از چشمه‌ها یا جابجایی منابع آب به مناطق دیگر شده است.

تبعات عدم ساخت تونل و لاینینگ به صورت همزمان

همچنین آنچه که شرکت ها در توجیه استفاده از دستگاه تی‌بی‌ام با تکنولوژی جدید آن - که قابلیت شناسایی دقیق مخزن آب و لاینینگ آب‌بند دارد- بیان می کنند، با دو مشکل عمده روبروست:

الف) این اقدام، لزوما مشکل تخریب مخازن کارستی و یا زهکشی منابع آب را حل نمی‌کند و بسیار محتمل است که در صورت تخریب مجاری اصلی مخازن کارستی در اثر احداث تونل، حتی بهترین لاینینگ نیز امکان کنترل آسیبهای ذکر شده را نداشته باشد.

ب) در بسیاری موارد با وجود آنکه ساخت تونل مشروط به لاینیگ همزمان بوده است، این کار ضمانت اجرایی نداشته و با وجود ساخت تونل، لاینینگ همزمان صورت نگرفته است (مانند تونل سبز‌کوه).

نشریه های سازمان برنامه و وزارت نیرو، بی توجه به محیط زیست

ردپای این بی‌توجهی به محیط‌زیست را می‌توان در نشریه‌های سازمان برنامه و بودجه و وزارت نیرو یافت. لازم به ذکر است که نشریه‌ها، معیار طراحی و سنجش عملکرد شرکت های مشاور و پیمانکار هستند. بررسی اجمالی نشریه 309 (راهنمای طراحی سازه‌ای تونلهای آب‌بر) نشان می‌دهد که اساسا در این قواعد، به جز پایداری سازه، مسائل دیگر فاقد اهمیت است و هیچ فکر و راهکاری برای تبعات منفی تخلیه چشمه‌ها و منابع آبی منطقه و تخریب مخازن کارستی در مرحله شناخت و طراحی دیده نشده است.

بنابراین هیچ شرکتی به علت تخریب آبخوان‌های کارستی یا تخلیه آب های زیرزمینی با حفاری تونل بازخواست نخواهد شد. به عنوان مثال:

1-در نشریه 309 (راهنمای طراحی سازه ای تونل های آب بر)، در مرحله شناسایی ذکر شده که باید وضعیت چشمه ها و آبدهی آنها شناسایی شود. ولی در صفحه‌های بعدی مشخص می شود که هدف از این شناسایی، تنها کنترل شرایط موجود برای حفاظت از سازه است.

2-در بخش 7-4 به تراوش از پوشش و زهکشی دائم و موقت اشاره شده که در جهت حفاظت از سازه و جلوگیری از شکست انجام می شود. در مواردی که حجم آب زیاد باشد و نتوان آن را تخلیه کرد، تلاش جهت کنترل جریان و کاهش آن انجام می‌شود. مجددا در اینجا هدف، حفاظت از سازه است.

3- درباره دستگاه تی‌بی‌ام نوشته شده که از محدودیتهای آن فقدان انعطاف در برابر شرایط استثنایی زمین شناسی هست.

4-در این نشریه نوشته شده که در طراحی، لازم است گروهی محیط‌زیستی هم حضور داشته باشند اما مشخص نیست نقش این گروه در کدام بخش طراحی است. در بقیه نشریه از محیط‌زیست نامی برده نشده.

گزارش ارزیابی محیط زیستی تونل سبزکوه دور از دسترس

برآیند چنین رویه‌ای موجب شده است که در گزارش ارزیابی محیط‌زیستی سد و تونل کوهرنگ 3، حتی اشاره‌ای به اثرات تخریبی مخازن کارستی و منابع آب مسیر نشود و پیش‌بینی‌ای برای آن صورت نگیرد. متاسفانه پس از وقوع آسیب ها، مجری ضمن برشمردن مزایای طرح برای منطقه (نظیر اشتغال، توسعه شبکه برق ، مخابرات، راه، احداث مدرسه و به‌کارگیری مردم بومی)، خشک و کم‌آب‌شدن چشمه‌ها را ناشی از خشکسالی دانسته و در نهایت برای تامین آب شرب و معیشت، بدون درنظر‌گرفتن سهمی برای محیط زیست، اقدام نموده است.

این در حالیست که با گذشت 14 سال از خشک و کم‌آب‌شدن چشمه‌ها، تونل کوهرنگ 3 به طور پیوسته آبهای مسیر را تخلیه می‌کند. متاسفانه گزارش ارزیابی محیط‌زیستی تونل سبزکوه در دسترس نمی‌باشد اما در اهمیت چشمه‌های آسیب‌دیده منطقه همین نکته کفایت می‌کند که این چشمه‌ها درمحدوده‌ای قرار دارند که به علت داشتن غنای ژنتیکی و تنوع زیستی با عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره سبزکوه در یونسکو ثبت شده است.