سیلاب ثروتی که هدر می‌رود
اگرچه يك روي سیلاب بحران و خسارت است؛ اما روي ديگر سيلاب، ثروتي است كه بايد براي استفاده از آن برنامه‌ريزي كرد
تاکنون طرحی جامع برای ذخیره سیلاب‌ها ترسیم نشده است
آسمان بي‌آنكه د انتظار تدبير انسان‌ها بماند بی وقفه مي‌بارد، سيلاب‌ها از هر سو به هم مي‌پيوندد و تن بي‌رمق زمين را مي‌شويد، در اين ميان اگرچه يك روي داستان بحران و خسارت است؛ اما روي ديگر سيلاب، ثروتي است كه بايد براي استفاده از آن برنامه‌ريزي كرد.
به گزارش اخبار سبز کشاورزی ، با وجود تکرار بارش‌های تابستانه در حدود نیمی از مناطق کشور شاهدیم که تاکنون طرحی جامع برای ذخیره سیلاب‌های ایجاد شده، ترسیم نشده است.
چند روزی است که وقوع بارش‌های رگباری و بدنبال آن طغیان رودخانه‌ها و جاری شدن سیلاب، به سرتیتر خبرهای کشور تبدیل شده و حدود ۱۸ استان کشور فراخور موقعیت جغرافیایی و اقلیمی خسارت‌های متعددی از این بارش‌ها متحمل شدند.
در حالی که به گفته مدیرکل هواشناسی گلستان ، تیرماه امسال، استان درگیر خشکسالی بسیار شدید بوده و بارش متوسط این استان در ماه گذشته به یک میلی متر رسید اما بارش‌های اخیر فرصت ارزشمند برای رفع کم آبی گلستان خواهد بود.
بارش‌های شدید تابستانه و هدایت میلیون‌ها مترمکعب رواناب و سیلاب فرصت مغتنمی برای بخش کشاورزی است تا مرهمی برای زخم خشکسالی شدید این سال‌های استان باشد.
بیشتر بخوانید: مهار سیلاب‌های سهمگین با اجرای عملیات آبخیزداری
اجرای طرح‌هایی برای ذخیره سازی رواناب‌ها
به گفته کارشناسان می‌توان با اجرای طرح‌هایی برای ذخیره سازی این رواناب‌ها از این تهدید استفاده کرده و علاوه تغذیه آب‌های زیرزمینی، امکان استفاده در بخش شرب و کشاورزی را فراهم کرد.
اختصاص اعتبار برای تکمیل و توسعه طرح‌های آبخوان داری و آبخیزداری در منابع طبیعی، مرمت آب بندان ها و دریاچه‌های مصنوعی و سازه‌های مرتبط با مدیریت آب توسط شرکت آب منطقه‌ای و همچنین طرح‌هایی برای جمع آوری آب‌های شهری و هم افزایی بین دستگاهی برای استفاده بهینه از منابع آبی از جمله مباحثی است که می‌تواند در بهره‌گیری از این نزولات الهی کمک کننده باشد.
ایجاد سازه‌های کوچک آبی
یک کارشناس آب در این خصوص گفت: تغییرات اقلیمی شکل و شدت بارش‌ها را طی سالیان اخیر در استان‌های مختلف کشور از جمله گلستان متفاوت کرده است.
علی ابراهیمی بیان کرد: وقوع سیلاب‌های مرگ آور در شرق گلستان از جمله پارک ملی، از جمله مباحثی است که به عنوان نتایج تغییرات اقلیمی در سال‌های اخیر از آن یاد می‌شود.
وی افزود: وضعیت خاص جغرافیایی گلستان و همجواری بسیاری از روستاها در حاشیه کوهپایه‌ها و بهره‌مندی این مراکز از سدها و آب بندان های زراعی فرصتی است که باید بیشتر مورد توجه مدیران قرار گیرد.
با مدیریت بارش‌های تابستانه می‌توان ذخیره منابع آبی را افزایش داد
ابراهیمی با اشاره به بارش‌های اخیر در کشور، گفت: می‌توان با مدیریت بارش‌های تابستان و ایجاد سازه‌های کوچک آبی و طرح‌های آبخیزداری و هلالی‌های آبگیر در نقاط مختلف از این منابع، استفاده کرده و ظرفیت ذخیره نزولات آسمانی به ویژه در فصول گرم و خشک سال را افزایش دهیم.
وی ادامه داد: لایروبی انهار و رسوب برداری رودخانه‌ها برای افزایش ظرفیت آب گذری رودخانه‌ها و عبور سیلاب و حرکت آنها به سوی مخازن سدها و سازه‌های آبی از راهکارهایی است که می‌تواند هنگام بارش‌های رگباری راهگشا باشد.
بارش سیل آسا فرصت نفوذ به خاک را ندارد
علی رغم اینکه به گفته جواد تیموری، معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای گلستان ، بارش‌های اخیر در استان نتوانست رواناب ایجاد کند اما همه ساله، گلستان با سیلاب‌های تابستانه روبرو بوده و ضرورت دارد تا از این ظرفیت استفاده شود. تیموری گفت: در گلستان ۱۴ سد و ده‌ها آببندان ساخته شده که هم اکنون ظرفیت اکثر آنها خالی و کمتر از ۱۰ درصد ذخیره دارد.
معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای گلستان با بیان اینکه بارش‌های اخیری روانابی در استان ایجاد نکرد تا سدها پر شود، افزود: در صورت بارش‌های مؤثر، این سازه‌ها محل خوبی برای ذخیره سازی آب هستند.
وی با بیان اینکه ۲۰ دقیقه بارش در یک نقطه به صورت مقطعی نمی‌تواند سد و یا آببندانی را پُر کند، ادامه داد: حوضه آبی گلستان بسیار وسیع بود و بارش‌های رگباری تنها رواناب کوچکی را به راه انداخته‌اند.
تیموری اضافه کرد: آببندان های استان در سال جاری آبی، حدود ۲۰ الی ۳۰ درصد ظرفیت و ۱۴ سد استان هم توانستند ۳۰ درصد حجم خود را پر کنند و آبی برای ذخیره نداریم.
وی گفت: بارش‌ها هم می‌تواند به تغذیه سفره‌های زیرزمینی کمک کرده و هم مخازن سطحی را پر کند و این در شرایطی است که بارندگی مطلوب باشد.
تیموری بیان کرد: بارش‌های سیل آسا فرصت نفوذ به خاک را نداشته ولی اگر بارش ملایم و بهاری باشد فرصت نفوذ در لایه‌های پایینی زمین را پیدا خواهد کرد و طرح‌های آبخیزداری هم می‌تواند این فرصت را به دست دهد.
وی با بیان اینکه سدهایی که روی رودخانه‌ها بسته شده می‌تواند هم به مهار سیلاب و هم ذخیره سازی آب کمک کند، گفت: هدایت رواناب‌های شهری با شهرداری بوده که هنگامی که زمین را عایق و نفوذناپذیر می‌کنند باید کانال‌هایی را احداث کرده تا این آب‌ها به مناطقی کارشناسی شده هدایت و بتوان آن را ذخیره کرد و یا به رودخانه‌ها و مجاری آبی فرستاد.
افزایش ۴.۵ برابری بارش مردادماه گلستان
مدیر دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه‌ای گلستان هم در خصوص این بارش‌ها گفت: تیرماه امسال خشکی بسیار شدید در استان حاکم بوده و به لحاظ کم بارشی تقریباً در دوره آماری ۵۰ ساله، این ماه، رتبه دوم را دارد و تنها حدود دو میلی متر بارش اتفاق افتاد.
حسین دهقان افزود: در مردادماه هم تاکنون، حدود ۱۵ میلی متر بارش در استان اتفاق افتاده که نسبت به متوسط درازمدت این ماه، افزایش ۳۲۰ درصدی داشته است.
وی با اشاره به بارش‌های اخیر در استان، گفت: بیشترین بارش در پارک ملی گلستان با ۳۹.۵ میلی متر و النگدره با ۳۷.۵ گزارش شده است.
وقوع سیلاب در حوضه اترک
دهقان با بیان اینکه این بارش‌ها در رودخانه‌ها هم نتوانست سیلاب جاری کند، گفت: تنها نقطه‌ای که سیلاب داشتیم در حوضه اترک بوده که آن هم ناشی از بارندگی در ارتفاعات استان و همچنین استان خراسان شمالی بوده است.
وی اضافه کرد: برای ایجاد رواناب «شدت بارش» مؤثر بوده، درست مانند سیلابی که در استان‌های کشور اتفاق افتاد و در مدت کوتاه چندین میلی متر بارش گزارش شد.
دهقان توضیح داد که اگر این بارش در ۲۴ ساعت اتفاق می‌افتاد شاهد چنین حوادثی نبودیم اما چون در زمان کوتاه، بارش روی داده فرصت نفوذ آب، ایجاد نشده و بخش اعظمی به صورت رواناب جاری می‌شود.
وی مثال زد: اگر یک پارچ آب را یکباره در ظرفی با دهنه محدود خالی کنید بخش زیادی از آن هدر می‌رود و شرایط حوضه آبریز هم چنین است و هر حوضه ظرفیتی محدود را داشته که اگر بارش طولانی مدت باشد به راحتی این میزان آب عبور خواهد کرد ولی اگر بارندگی در زمان کوتاه با حجم بالا باشد، ظرفیت عبور نداشته لذا سیلاب روی می‌دهد.
دهقان با بیان اینکه شدت و مقدار در بارش اخیر گلستان بالا نبود، گفت: با این بارش‌ها آبی به روخانه ها و سدها وارد نشد و این امر دو دلیل عمده دارد؛ نخست اینکه استان در این ماه از سال، پوشش گیاهی خوبی داشته که آب جذب آنها شده و همچنین زمین خشک و تشنه بوده و باید اشباع می‌شد تا آب مازداد آن جاری شود.
گفتنی است، بارش‌های سیلابی در کشور و گلستان فرصت مناسبی برای تأمین و جبران کم آبی موجود بوده که باید با ذخیره سازی و مدیریت آن، علاوه بر تغذیه سفره‌های زیرزمینی، مخازن سطحی را پر کرده و از وقوع حوادث مخرب هم جلوگیری شود.
احمد خلیلی
