140 مزرعه گردشگری و 3 هزار اقامتگاه بومگردی
اخبار سبز کشاورزی: وزارت میراث‌فرهنگی و گردشگری و وزارت جهاد کشاورزی، مهم‌ترین نهادهای حکومتی متولی گردشگری کشاورزی را تشکیل می‌دهند.
در ادامه سلسله مطالب درباره گردشگری کشاورزی، رویکرد و عملکرد وزارت میراث‌فرهنگی و گردشگری را در گفت وگو با دکتر مهدی بهاروند، رئیس گروه توسعه محصولات و جاذبه‌های گردشگری در معاونت گردشگری این وزارتخانه پیگیری کرده‌ایم.
بهاروند و همکارانش در این حوزه کاری در مورد انواع و اقسام محصولات گردشگری مانند گردشگری روستایی، طبیعت‌گردی، گردشگری کشاورزی و سایر عناوین و محصولات گردشگری فعالیت دارند:
در مورد گردشگری کشاورزی در سال‌های گذشته چه اقداماتی انجام شده است؟
در سال‌های گذشته، تقاضاهای متفاوتی درخصوص گردشگری کشاورزی داشته‌ایم. از جانب فعالان گردشگری و گردشگران پرسش‌هایی مطرح گردیده که چرا این موضوع ساماندهی نشده و ساختارهای خاصی در ارتباط با مزارع گردشگری و گردشگری کشاورزی وجود ندارد تا در تورها و پکیج‌های گردشگری قرار گیرد.
همچنین در بخش خصوصی متقاضی ایجاد مزارع گردشگری، افرادی مزارعی را تأسیس کرده بودند که این مزارع جزو هیچ‌کدام از تاسیسات و واحدهای گردشگری برای صدور مجوز قرار نمی‌گرفت، یعنی هم از طرف گردشگران و هم بخش خصوصی متقاضی ایجاد مزارع گردشگری کشاورزی وجود داشت؛ بنابراین مسئله فوق باعث شد که ما نیز در وزارت میراث فرهنگی و گردشگری، موضوع گردشگری کشاورزی را در دستور کار قرار دهیم.
هرچند قبل از آن نیز جلساتی در این مورد داشته اما پیگیری جدی مسئله از سال 98 شروع و بر آن شدیم تا برای ساختارسازی قانونی موضوع، تمرکز و آن را قانونمند و ساختارهای آن را مشخص کنیم. تلاش کردیم که هماهنگی لازم با دیگر دستگاه‌های اجرایی انجام شود تا چنانچه فردی از بخش خصوصی بخواهد مزرعه‌ای را راه‌اندازی کند، مشخص باشد که چه مسیرهای را باید طی نماید تا مجوز آن صادر شود و از طرف دیگر بر روند فعالیت‌های مزارع گردشگری نیز نظارتهای لازم وجود داشته باشد.
به همین دلیل جلسات متعددی با سازمان‌های مرتبط مانند؛ وزارت جهادکشاورزی، بنیاد مسکن و شهرسازی، سازمان دهیاری‌ها، سازمان‌های حفاظت محیط‌زیست و منابع‌طبیعی و … جلسات متعددی برگزار گردید که قصد آن تهیه دستورالعملی برای متقاضیان ایجاد مزرعه گردشگری به‌منظور صدور مجوزهای لازم بود که تقریبا در نیمه سال 99 دستورالعمل را نهایی کردیم. در این میان همیشه از مشورت و نظر بخش‌خصوصی نیز بهره‌مند می‌شدیم و تجربه‌های جهانی را نیز در نظر داشتیم.
از مسائل جدی که با آن مواجه بودید و باید در برنامه ریزی ها آن را لحاظ می کردید، چه مواردی بوده است؟
در روند انجام کار، موضوعی که برای ما بسیار اهمیت داشت، بحث جلوگیری از تغییر کاربری اراضی کشاورزی بود؛ چون ما گردشگری کشاورزی را یک بخش مکمل تولیدات کشاورزی دانسته و به واسطه آن به هیچ عنوان نباید تغییر کاربری اتفاق بیفتد.
هدف این است که افراد در کنار کار کشاورزی به مهیا کردن زمینه‌های گردشگری نیز بپردازند، به هیچ عنوان قابل قبول نیست که افراد با دریافت مجوز گردشگری، تولید را کنار گذاشته و به ساخت تاسیسات گردشگری و … بپردازند.
در مورد چگونگی همکاری‌و هماهنگی‌تان با وزارت جهاد کشاورزی در بحث گردشگری کشاورزی چه اقداماتی صورت گرفته است؟
حاصل همه اقدامات و پیگیری‌ها در سال 99 منجر به تهیه یک دستورالعمل گردید که از طرف وزارت میراث‌فرهنگی به استان‌ها ابلاغ شد. جلسات و هماهنگی‌ها با وزارت جهادکشاورزی ادامه پیدا کرد و به تفاهم‌نامه‌ای انجامید که در آن فرآیند صدور مجوز برای متقاضیان تسهیل شود.
بنابر هماهنگی‌ها مجوز را ما صادر می‌کنیم اما از دستگاه‌های مختلف استعلام گرفته می‌شود و با توجه به اهمیت موضوع، اولین استعلام را از وزارت جهادکشاورزی می‌گیریم که اگر وزارتخانه، این واحد گردشگری را تائید کرد، متقاضی بقیه مراحل را طی می‌کند.
نتیجه و بازخورد این اقدامات چگونه بوده است؟
استقبال خوبی از این موضوع صورت گرفت. یک کار نو و تازه که در نتیجه همفکری بخش‌های دولتی و خصوصی به انجام رسید. مزارع گردشگری متنوعی ایجاد شد که خدمات مختلفی را به‌عنوان یک محصول گردشگری برای تورگردانان عرضه می‌کنند. در حال‌حاضر بسیاری از تورگردانان، مزارع گردشگری را در بسته‌های پیشنهادی‌شان دارند و به گردشگران ارائه می‌کنند.
برای مباحث سرمایه‌گذاری و جلوگیری از تغییر کاربری چه اقداماتی انجام داده‌اید؟
این مسئله به‌صورت جدی در نظر ما بوده است. در دوره‌های آموزشی که برای کارکنان وزارت میراث‌فرهنگی مرتبط با بخش گردشگری کشاورزی داشته‌ایم، به‌صورت جدی بر آن تاکید کردیم و حتی در بحث سرمایه‌گذاری و تأسیس اماکن نیز تاکید می‌کنیم که از همین اماکن موجود در مزارع کشاورزان استفاده و تا آنجا که امکان دارد از احداث تاسیسات جدید برای امر گردشگری خودداری شود؛ یعنی همان سازه‌های موجود در مزرعه را برای پذیرش گردشگر متناسب‌سازی کنند.
همه تلاش‌های ما در جهتی بوده که کشاورزان ضمن انجام کارهای عادی، در کنار آن بتوانند از گردشگری نیز کسب درآمد کنند.
تاکنون چند مجوز مزرعه گردشگری صادر شده و چه اندازه سعی در تسهیل صدور مجوز داشته‌اید؟
حاصل این اقدامات آن بود که تاکنون برای 140 مزرعه گردشگری مجوز صادر شده و باید بگویم که در بین تمام مجوزهایی که تاکنون در حوزه گردشگری صادر کرده‌ایم، صدور مجوزهای گردشگری کشاورزی یکی از سهل‌ترین و سریع‌ترین آنها است؛ چون به‌غیر از استعلام‌های عمومی که برای همه لازم است، تنها استعلامی که از آنها می‌خواهیم، نظر وزارت جهادکشاورزی است.
کل دوره دریافت پروانه در یک بازه زمانی یک ماهه قابل انجام است. ضمن اینکه صدور مجوز را در 6-5 ماه گذشته الکترونیک کرده‌و به‌وسیله سامانه صدور مجوز «جانا» این مجوز دریافت می‌شود.
آیا برای صدور مجوزها و تعداد واحدهای گردشگری کشاورزی، ظرفیت‌سنجی‌هایی صورت گرفته است که مشخص شود تا چه تعداد می‌توان مجوز صادر کرد؟
تعیین دقیق ظرفیت‌ها اولا کار سختی است، دیگر اینکه ما در ابتدای راه قرار داریم و درست است که استقبال از این موضوع خوب بوده اما نیاز به تجربیات بیشتر دارد.
از طرفی، حوزه گردشگری کشاورزی در کشور ما بسیار گسترده است و در زمینه‌های زراعت، باغبانی، دام، طیور، شیلات و … ظرفیت‌های گسترده‌ای وجود دارد. واقعیت این است که از نظر کمیت به موضوع توجه نداشته‌ایم؛ بلکه دیدگاه ما براساس کیفیت است.
شاید بتوان گفت که این نوع گردشگری، یکی از ارزان‌ترین گردشگری‌ها محسوب می‌شود؟
همین طور است. نوع خدماتی که در مزارع گردشگری عرضه می‌شود، خدمات لوکس نیست و خدمات عادی است که در مزرعه تهیه می‌شود و نیاز به تاسیسات جدید ندارد (حداقل در ابتدا). هزینه این نوع گردشگری پایین است که یک مزیت محسوب می‌گردد؛ علاوه‌بر اینکه جذابیت‌های خاص خود را نیز دارد.
کدام استان‌های کشور در این زمینه عملکرد بهتری داشته‌اند؟
استان گلستان تجربیات خوبی در این زمینه دارد و پیشرو است. هماهنگی‌دستگاه‌های مختلف استانی برای این موضوع مناسب بوده است. استان‌های اردبیل، فارس و برخی استان‌های دیگر هم اقدامات خوبی داشته‌اند.
تجربه‌های دیگر کشورها چه اندازه به کمک ما می‌آید و با توجه به ساختارهای کشاورزی ما کدام کشورها می‌توانند الگوی بهتری باشند؟
در سطح بین‌المللی ما استانداردهای مشخص برای این کار داریم که وقتی گردشگری وارد یک منطقه شود، نیاز به یک سری عناصر عرضه مانند: اماکن پذیرایی، اقامتی، زیرساخت‌ها و … دارد. چون ممکن است در آینده گردشگران خارجی نیز داشته باشیم؛ پس باید استانداردهای بین‌المللی را نیز در نظر بگیریم.
اما در بحث گردشگری کشاورزی ما بیشتر به کشورهای آسیای‌شرقی توجه داشته‌ایم و آنها را بررسی کرده‌ایم و در مورد برخی کشورهای اروپایی مانند ایتالیا، هلند و … نیز بررسی‌هایی داشته‌ایم.
برخی اقامتگاه‌های روستایی نیز در حال‌حاضر وجود دارند؛ آیا اینها در همین مجموعه گردشگری کشاورزی دسته‌بندی می‌شوند؟!
آنها اقامتگاه‌های بومگردی بوده و محل اقامت گردشگران هستند و زیرمجموعه گردشگری کشاورزی به حساب نمی‌آیند.
از نظر مسائل فرهنگی و تاثیرات اجتماعی که ممکن است گردشگران بر روستاها بگذارند، چطور؟
ما تجربه اقامت‌های بومگردی را در روستاها داریم و حدود 3 هزار اقامتگاه بومگردی ایجاد شده و روستاهای ما با این موضوعات چندان بیگانه نیستند.
حسین کاظمی ـ روزنامه نگار و کارشناس کشاورزی
ماهنامه دام و کشت و صنعت-شماره ۲۶۵-مرداد ۱۴۰۱
