سرنوشت دریاچه ارومیه در انتظار تالاب انزلی

تالاب بین المللی انزلی به عنوان مهم ترین و بزرگترین زیستگاه طبیعی جانوران ایران حال و روز خوشی ندارد و در صورت عدم احیا احتمال دارد به سرنوشت دریاچه ارومیه دچار شود.

به گزارش اخبار سبز کشاورزی به نقل از مهر ، تالاب انزلی به عنوان یکی از زیست بوم‌های ارزشمند جهان، مهار کننده سیل‌های ویرانگر، تعدیل کننده آب و هوای منطقه و زیستگاه گونه‌های زیادی از آبزیان، پرندگان و گیاهان در سال ۱۳۵۴ در فهرست تالاب‌های بین المللی رامسر به ثبت رسید.

این تالاب ارزشمند علاوه بر تأثیرات اقلیمی از مراکز مهم جذب گردشگر برای گیلان محسوب شده و معیشت جمعیت قابل توجهی از ساکنان حاشیه تالاب از نظر کشاورزی، صیادی و تأمین مواد اولیه صنایع دستی به حیات آن وابسته است اما فاضلاب‌های صنعتی، خانگی، بیمارستانی، ضایعات کشتارگاهی، سموم کشاورزی، پسماندها و نخاله‌ها، گیاهان مهاجم، آتش زدن نیزارها با هدف تصرف، ورود رسوبات از رودخانه‌ها و انتقال آلودگی از دریا و کاهش میزان آب موجود، حیات تالاب انزلی را به شدت به خطر انداخته تا جایی که این تالاب در سال ۱۹۹۳ میلادی در ردیف تالاب‌های در معرض خطر نابودی فهرست مونترو قرار گرفت.

با وجود برگزاری جلسات متعدد استانی و ملی در سالیان گذشته برای احیای این موهبت الهی و انجام اقداماتی در خصوص لایروبی کانال‌ها، جمع آوری سنبل آبی و پاکسازی بخش‌های متعددی از پهنه تالاب از زباله اما عوامل طبیعی همچون کاهش سطح تراز آب دریای خزر و اختلاف ارتفاعی ایجاد شده بین تالاب و دریا و برهم خوردن تعادل رسوبی در تالاب انزلی به دلیل پسروی آب باعث شده که آب‌های شیرین تالاب مستقیماً از طریق دهانه و کانال‌های ارتباطی به دریای خزر تخلیه شده و تالاب انزلی آب خود را از دست دهد.

با گشایش پرونده‌ای برای پرداختن به وضعیت پیشین و کنونی تالاب و اقدامات انجام شده و وعده‌های بر زمین مانده در دهه اخیر، تهیه و تولید سلسله گزارش‌هایی را در دستور کار قرار داده و این اقدام تا حصول نتیجه لازم برای احیای این تالاب بین المللی ادامه خواهد داشت.

آغاز احیای علمی تالاب انزلی با استفاده از تجربیات و تخصص جایکا

سال ۱۳۸۵ بود که به درخواست ایران از ژاپن، تیم مطالعاتی دفتر سازمان همکاری‌های بین المللی این کشور «جایکا» مطالعات خود در اجرای پروژه‌های نمونه برای احیای تالاب انزلی را آغاز کرد و از آن جایی که این تیم توانسته بود در احیای تالاب کوشیرو در ژاپن در مدت ۵۰ سال عملکرد موفقی از خود بر جای بگذارد در خصوص تالاب انزلی نیز پس از ۱۴ سال مطالعه و تحقیق و پژوهش توانست تعهدات خود را به انجام رسانده و در سال ۱۳۹۹ نسخه‌ای ۳۰۰ صفحه‌ای از طرح مدیریت ۱۰ ساله احیای تالاب را تهیه و تحت عنوان احیای تالاب ۲۰۲۰ تا ۲۰۳۰ در اختیار سازمان‌های متولی همچون محیط زیست آب منطقه‌ای، آبفا و منابع طبیعی و استانداری گیلان قرار داد که در آن وظیفه همه دستگاه‌ها بر اساس جدول زمان بندی و میزان بودجه مورد نیاز تدوین و بررسی شده بود.

اما استاندار گیلان ۱۱ خرداد ماه امسال در جریان دیدار با سفیر ژاپن در ایران با اعلام نارضایتی از عملکرد جایکا گفت: که بر اساس ارزیابی‌های انجام شده هنوز تعهدات این سازمان در زمینه احیای تالاب انزلی عملی نشده و مردم گیلان نتایج مطلوب این طرح‌ها را مشاهده نکرده‌اند.

وی ادامه داد: سفیر ژاپن در ایران و همچنین رئیس دفتر سازمان همکاری‌های بین المللی ژاپن برنامه‌های پیشنهادی خود را برای تقویت فعالیت‌های احیای تالاب انزلی و مدیریت پسماند گیلان، ارائه کنند.

ولی سفیر ژاپن در ایران با تاکید بر همکاری‌های اثربخش جایکا در گیلان، خواستار ارائه گزارش ارزیابی عملکرد سازمان همکاری‌های بین المللی ژاپن در تالاب انزلی توسط استانداری گیلان به این سفارتخانه برای رفع نواقص و کمبودها شد و وعده داد که جایکا بار دیگر اقدامات خود برای احیای تالاب انزلی را از سر می‌گیرد.

مأموریت ویژه رئیس جمهور به مسئولان برای احیای تالاب انزلی

۱۳ شهریور امسال در جلسه‌ای» «سید ابراهیم رئیسی» رئیس جمهور ایران پس از وقوع حریق در ۴۰ هکتار از نیزارهای تالاب انزلی با بیان اینکه وظیفه سازمان محیط زیست و مسئولان محلی پیش‌بینی، پیشگیری از وقوع حوادث مشابه و برخورد متناسب با افرادی است که با تخریب محیط زیست به دنبال تأمین منافع خود هستند.

وی خواستار جلوگیری از تجاوز و سو استفاده عده‌ای سوداگر و منفعت‌پرست به دمجموعه‌های ذی‌قیمت برای کشور و ملت توسط دستگاه‌های امنیتی و قضائی شد و علی سلاجقه معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست ۲ روز بعد از این دستور عازم گیلان شد و پس از بازدید از وضعیت تالاب و آغاز عملیات جمع آوری سنبل آبی بیستم شهریور ماه امسال نیز قرارگاه مدیریت و احیای تالاب‌های گیلان با هدف احیای تالاب‌ها با محوریت تالاب بین‌المللی انزلی تشکیل شد تا بارقه‌های امیدی در دل دوست داران محیط زیست در راستای احیای این زیست بوم ارزشمند ایجاد شود.

سلاجقه در جلسه کمیته احیای تالاب با اشاره به گلایه رئیس جمهور در جلسه هیئت دولت از وضعیت تالاب انزلی عنوان کرد که دیدگاه دولت نسبت به تالاب انزلی ملی است و اجازه نمی‌دهیم این تالاب به دریاچه ارومیه دیگری تبدیل شود.

سلاجقه با اشاره به نقش تمام دستگاه‌ها و با بیان اینکه در برنامه ۷ ساله احیای تالاب وظایف همه دستگاه‌ها مشخص است تشکیل کمیته امنیتی و قضائی و کمیته نظارت و اجرایی را ضروری دانست و استفاده از مشارکت جوامع محلی ظرفیت‌های اجتماعی مردم را مهم بر شمرد.

وی همچنین با انتقاد از مانع دانستن محیط زیست گفت که رئیس جمهور به من دستور داده که خدا و قانون را در نظر بگیرم و مسئله تالاب انزلی را به عنوان بحث ملی دنبال کنیم و درباره زمانی مشخص و با طرح مدیریت جامع پیش رویم.

از سرریز فاضلاب به تالاب انزلی تا عدم اجرای صحیح طرح‌های آبخیزداری

با وجود اینکه بررسی‌های به عمل آمده رنگ رخسار تالاب انزلی خبر از سر درون آن می‌دهد و هر شخصی حتی با دیدگاه غیرکارشناسانه با نیم نگاهی به وضعیت این تالاب بین المللی پی می‌برد که دیگر رمقی برای تالاب انزلی نمانده و نفس آن به شماره افتاده و از سوی دیگر آلودگی شدید رودخانه‌های گوهر رود و زرجوب رشت به عنوان یکی از ۱۰ شاخه‌های اصلی تأمین آب تالاب انزلی معضل دیگری برای احیای این تالاب ارزشمند است.

علاوه بر ورود سالانه ۳۸۰ هزار متر مکعب فاضلاب، ۴۰۰ هزار متر مکعب پساب کشاورزی به تالاب انزلی می‌شود و اجرای نادرست طرح‌های مرتع داری و عدم اجرای طرح‌های آبخیزداری و نبود کنترل رسوب در بالادست و به تبع آن سرریز سالانه ۶۰۰ هزار تن رسوب از نقاط بالا دست تالاب انزلی به حوضچه این تالاب توسط سیلاب‌هایی که بر اثر بارندگی‌های در گیلان ایجاد می‌شود باعث افزایش سطح لجن تالاب و به تبع آن کاهش عمق تالاب شده و همه این موارد دست به دست هم داده تا تالاب انزلی به حال و روز فعلی دچار شود.

علاوه بر این موارد کاهش عمق آب تالاب از ۴ متر به ۴۰ سانت در سال‌های اخیر نیز مشکلات بسیاری را برای بومیان تالاب انزلی به وجود آورده و گردشگری در تالاب را نیز کاهش داده است.

موج شکن‌هایی که دستور حذف آن بر زمین ماند

در جلسه کمیته احیای تالاب با حضور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در انزلی و پس از بازدید از موج شکن‌های بندرگاه انزلی، علی سلاجقه با اشاره به اینکه تالاب انزلی خفه شده است برای ایجاد جریان آب در این تالاب بین المللی خواستار حذف موج شکن‌های جدید انزلی شد تا با این کار تبادل آب بین دریا و تالاب انجام شود.

این در حالی است که در مراسم افتتاح پروژه‌های بنادر و دریانوردی گیلان علی اکبر صفایی معاون وزیر راه و شهر سازی و مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی عنوان کرد که بر اساس ارزیابی‌هایی انجام شده برای اسکله‌ها و موج شکن جدید، ساخت این سازه‌ها بر اساس کار علمی بوده و هرگونه تصمیم در رابطه با اموال دولت باید بر مبنای کار علمی و بر اساس منطق و با استفاده از مشاوران ذیصلاح و بی طرف باشد تا پس از فراهم سازی بسترهای مناسب برای تصمیم سازی بر مبنای مطالعات علمی، تصمیم گیری منطقی صورت پذیرد.

گیاهان مهاجمی که با ندانم کاری بلای جان تالاب انزلی شد

حدود چهار دهه پیش بود که گیاهی از کشور فیلیپین با نام آزولا به ایران آورده شد تا در مزارع برنج به عنوان کود طبیعی مورد استفاده قرار گیرد و این گیاه به دلیل رشد سریع در مدت زمان کوتاهی از مزارع حاشیه تالاب به دل تالاب انزلی نفوذ کرد و به سرعت سطح گسترده‌ای از این تالاب پوشیده از گیاه آزولا شد اما با وجود اینکه آزولا مانع از رسیدن نور خورشید به اعماق آب تالاب انزلی می‌شود، گیاهی مغذی بوده و می‌تواند به عنوان خوراک دام مورد استفاده قرار گیرد و از تهدید به فرصت تبدیل شود.

اما گیاه مهاجم سنبل آبی به عنوان یکی از ۱۰ گونه گیاهان مهاجم دنیا که کارشناسان و محققان همچنان در خصوص سمی بودن و یا نبودن آن اختلاف نظر دارند یکی دیگر از گونه‌هایی است که بر اثر ندانم کاری‌های انسانی مهمان ناخوانده تالاب انزلی شده و به عنوان زخمی چرکین، عفونت آن بخش عمده‌ای از تالاب را در برگرفته و نفس تالاب انزلی را به شماره انداخته و علیرغم اینکه استاندار گیلان در ۱۵ شهریور امسال خبر از آغاز جمع آوری گسترده این گیاه مهاجم داده بود همچنان این گیاه در تالاب انزلی جولان می‌دهد و با پر شدن بسیاری از آبراهه‌هایی که محل ارتزاق بسیاری از بومیان تالاب است زندگی را بر حاشیه نشینان تالاب تلخ کرده است.

۱۸ فروردین ماه سال گذشته بود که دستگاه دروگر سنبل آبی توسط متخصصان صنایع دریایی شهید تمجیدی انزلی تولید و برای مقابله فیزیکی و جلوگیری از اثرات مخرب سنبل آبی به دلیل رشد سریع و تصاعدی آن به بهره برداری رسید و در مراسم بهره برداری از آن ارسلان زارع استاندار وقت گیلان خبر از ساخت سه دستگاه دیگر از دروگر سنبل ابی تا پایان سال ۱۴۰۱ خبر داد.

اما پیش از این نیز محیط زیست گیلان با استفاده از نیروهای جهادی، دانشجویان دوستدار محیط زیست، بومیان و انجمن‌های مردم نهاد محیط زیست هر سال در چندین مرحله اقدام به پاکسازی بخش‌هایی از تالاب انزلی از سنبل آبی کرده بود تا جایی که ۳۱ تیرماه سال ۹۵ مدیرکل محیط زیست گیلان در مصاحبه‌ای اعلام کرد که دیگر کلونی سنبل آبی در تالاب انزلی وجود ندارد اما به دلیل عدم پایش مستمر و استمرار پاکسازی بخش‌های آلوده هم اکنون صدها هکتار از سطح تالاب انزلی به گونه‌ای انباشته از سنبل آبی است که نفس تالاب انزلی و زندگی آبزیان و معیشت بومیان آن دچار مشکل شده است.

اما با توجه به سفر رئیس جمهور به گیلان در زمستان سال گذشته و تاکید وی بر برنامه ریزی هرچه سریع‌تر برای احیای تالاب انزلی، مدیرکل محیط زیست گیلان خرداد ماه امسال در مصاحبه‌ای از تخصیص ۵۰ میلیارد ریال اعتبار از محل اعتبارات سفر رئیس جمهوری برای پروژه مبارزه با گیاه مهاجم سنبل آبی در تالاب انزلی خبرداد.

آتش طمع سودجویان بر پیکر نیمه جان تالاب انزلی

نیزارهای تالاب انزلی در دهه اخیر و در فصول اولیه سال همواره طعمه آتش حرص و طمع افرادی می‌شوند که خود از ذینفعان آن به شمار می‌روند و متأسفانه در سال‌های اخیر چند ده هکتار از نیزارهای این تالاب ارزشمند دچار آتش سوزی‌های عمدی شده و علاوه بر از بین رفتن بخش عمده‌ای از تجهیزات و اعتبارات دولتی برای مهار این آتش‌ها بسیاری از گونه‌های جانوری نیز در آتش طمع سودجویان می‌سوزند.

در نهایت آنچه که از اهداف این سودجویان گفته می‌شود آتش زدن با هدف گسترش اراضی برای افزایش سطح کشت توسط بومیانی است که در حاشیه این تالاب ارزشمند به کار کشاورزی مشغول هستند و با وجود اینکه دستگاه قضا در چندین سال گذشته خبر از دستگیری عاملان آتش سوزی تالاب داده اما باز هم افراد سودجوی بیشتری اقدام به آتش زدن نقاطی از تالاب می‌کنند که در بسیاری از موارد دور از دسترس بوده و عملاً راهی برای اطفای زمینی حریق وجود ندارد.

تنها از ابتدای امسال تا کنون چهار بار نیزارهای تالاب انزلی طعمه حریق شد و در هر آتش سوزی ده‌ها هکتار از نیزارهای این تالاب در آتش طمع سودجویان سوخته است و اگرچه دستگاه قضا عوامل آتش سوزی نیزارهای تالاب را شناسایی و به پای میز محاکمه کشاند اما این گونه به نظر می‌رسد که احکام صادر شده برای این سودجویان قابلیت بازدارندگی برای اقدامات بعدی آنان را ندارد و با جسارت و هوش بیشتری اقدام به آتش افروزی در نیزارهای تالاب انزلی می‌کنند.

البته نباید فراموش کرد که دهیاران می‌توانند با معرفی سودجویان و متصرفان اراضی ملی به دستگاه قضا در محاکمه این افراد کمک کرده و از بروز مواردی مشابه در آینده جلوگیری کنند که این امر می‌تواندکمک قابل توجهی برای حفظ و حراست از تالاب انزلی به عنوان یک ثروت ملی باشد و از بروز لطمات و صدمات جبران ناپذیر به این تالاب جلوگیری کند.

با همه این تفاسیر این موارد عمده مسائلی است که باعث شده تا تالاب انزلی به حال و روزی دچار شود که خطر مرگ برای آن احساس می‌شود اگر چاره‌ای اساسی و عزمی جدی برای احیای آن وجود نداشته باشد یقیناً در آینده‌ای نه چندان دور به سرنوشت دریاچه ارومیه دچار می‌شود.

محمد مهدی گل باف