امارت اسلامی افغانستان دروغ می‌گوید

اخطار رئیس جمهور به طالبان بر سر حقابه رودخانه هیرمند

هر چند اختلاف ایران و افغانستان بر سر حقابه رودخانه فرامرزی هیرمند به دوره تسلط طالبان بر همسایه شرقی ایران محدود نیست، اما دیروز و پس از تذکر صریح رئیس جمهوری ایران به حاکمان افغانستان برای تامین حقابه قانونی ایران، «امارت اسلامی افغانستان» با انتشار اعلامیه‌ای تند و کنایه‌آمیز نشان داد که این اختلاف عمیق‌تر از هر زمان دیگری است.

اخبار سبز کشاورزی ؛ ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری‌ که روز پنجشنبه برای افتتاح شماری از طرح‌های صنعت آب و برق به سیستان و بلوچستان سفر کرده بود در جریان این سفر با اتخاذ موضعی صریح به حاکمان افغانستان اخطار داد که حقابه ایران از رودخانه هیرمند را تامین کنند.

او گفت: «می‌خواهم به حاکمان افغانستان عرض کنم که این سخن بنده را مطلب عادی تلقی نکنند، بسیار جدی بگیرند؛ به مسئولین و حاکمان افغانستان اخطار می‌کنم که حق مردم و منطقه سیستان و بلوچستان را سریعا بدهند.»

او با اشاره به برخی ادعاهای منتشره مبنی بر اینکه سد احداث شده بر روی هیرمند آب چندانی ندارد یا بخشی از آن رسوبات است، تصریح کرد: «باید هر چه سریع‌تر این اجازه به کارشناسان ما داده شود تا این مسئله را بررسی کنند، اگر کارشناسان ما این مطلب را تایید کردند، بسیار خوب اشکال ندارد، در نبودن آب ما بحثی نداریم، اما اگر آب وجود دارد، این حق مردم سیستان و بلوچستان باید داده شود و ما به هیچ عنوان اجازه نمی‌دهیم حق مردم ضایع شود.»

رئیسی پا را از این هم فراتر گذاشت و تاکید کرد: «دولت مصمم است حق مردم را در همه شئون بگیرد؛ این هم حق مردم استان است و ما دنبال می‌کنیم. در همه نقاط مرزی کشور و نه صرفا در اینجا حق مردم کشورمان را خواهیم گرفت. آب مسئله اصلی دنیای امروز است و اجازه نمی‌دهیم این حق مردم ایران از طرف هیچ کشوری ضایع شود.»

ساعتی بعد حاکمان طالبان بلافاصله با انتشار یک اعلامیه به سخنان رئیسی واکنش نشان داد. ذبیح‌الله مجاهد سخنگوی امارت اسلامی اعلامیه طالبان را منتشر کرد.

وزارت خارجه ایران: عدم اجرای معاهده و عدم تامین حقابه هیرمند از سوی افغانستان و صدور بیانیه های سیاسی بدون اقدام عملی، به هیچ وجه قابل قبول نیست و جمهوری اسلامی ایران حقوق خود را برای اتخاذ تدابیر لازم محفوظ دانسته و بر مسئولیت کامل افغانستان در این خصوص تاکید دارد

در بخشی از این اعلامیه آمده است: «موافقتنامه آب که میان افغانستان و ایران نیم قرن قبل در سال ۱۳۵۱ هجری شمسی به امضاء رسیده تا هنوز پابرجاست و امارت اسلامی متعهد است که به تعهدات انجام شده عمل نماید. در سال‌های اخیر در افغانستان و منطقه خشکسالی رخ داده و سطح آب پایین آمده است به شمول دریای هلمند تعداد زیادی از ولایات و مناطق کشور از خشکسالی رنج می برند و آب کافی وجود ندارد. در چنین وضعیت خواست مکرر ایران برای آب و اظهارات نامناسب در رسانه‌ها را زیان‌آور می‌دانیم.»

امارت اسلامی همچنین مدعی شد مقامات ایرانی ابتدا باید معلومات خود را در مورد آب هلمند تکمیل نمایند و بعد از آن با الفاظ مناسب خواست شان را مطرح کنند. در بخشی از این اعلامیه با لحنی کنایه‌آمیز گفته شده: «امارت اسلامی یکبار دیگر تعهد می‌سپارد که با در نظر داشت موافقتنامه آب هلمند تمام تلاش خویش را به خرج می‌دهد که آب تعهد شده به مردم ایران برسد، اما به این شرط که ذخایر آب ما به اندازه‌ای برسد که اگر آن را به ایران جاری بسازیم و در دریای خشک هلمند صدها کیلومتر مسیر را طی کند، به آن کشور برسد. این در حالی است که اکنون در بند کمال‌خان هیچ آبی وجود ندارد و اگر آب‌بند کجکی در آن جاری گردد تا آنجا نمی‌رسد، بنابراین نیاز است تا جانب ایرانی این حقایق را درک نماید.»

فقط وعده داده‌اید

وزارت خارجه ایران ادعاهای طرف افغانستانی را بی پاسخ نگذاشت و از بدعهدی‌های مکرر حاکمان این کشور انتقاد کرد. در بخشی از بیانیه وزارت خارجه ایران آمده است: «حاکمان افغانستان در یکسال و نیم گذشته، اگرچه بارها بر پایبندی به تعهدات خود طبق معاهده تاکید کرده‌اند، اما در عمل، تعهدات ناشی از معاهده را اجرا نکرده و در رهاسازی و تامین حقابه ایران، همکاری لازم را به عمل نیاورده و حقابه قانونی ایران را تحویل نداده‌اند.»

وزارت خارجه ایران تاکید کرده که «اظهارات متعدد برای عدم تحویل حقابه قانونی جمهوری اسلامی ایران از جمله طرح موضوع خشکسالی و کم شدن آب در هیرمند، مستلزم بررسی‌های کارشناسی، وفق مفاد معاهده بوده و تاکنون توسط کارشناسان جمهوری اسلامی ایران راستی آزمایی نشده است، لذا اتخاذ چنین مواضعی، غیرحقوقی و غیرقابل قبول است. تا زمانی که به کارشناسان جمهوری اسلامی ایران اجازه داده نشود که طبق معاهده هیرمند به‌خصوص ماده ۵ پروتکل شماره یک آن معاهده، از مسیر و بالادست هیرمند بازدید کنند، هرگونه اظهار نظر در خصوص کاهش آب هیرمند پذیرفته نیست.»

وزارت خارجه ایران در بخش پایانی بیانیه یادآوری کرده است: «عدم اجرای معاهده و عدم تامین حقابه هیرمند از سوی افغانستان و صدور بیانیه های سیاسی بدون اقدام عملی، به هیچ وجه قابل قبول نیست و جمهوری اسلامی ایران حقوق خود را برای اتخاذ تدابیر لازم محفوظ دانسته و بر مسئولیت کامل افغانستان در این خصوص تاکید دارد.»

در همین حال علی اکبر محرابیان، وزیر نیرو هم با اشاره به رهاسازی آب از سد کجکی تا سد انحرافی کمال‌خان گفت: بر اساس مستندات موجود و مورد استناد جهانی، طالبان در فصول مختلف اخیر رهاسازی آب از سد کجکی به سمت سد انحرافی کمال‌خان را انجام داده و از سد کمال‌خان هم آب را به ولایت نیمروز رسانده است؛ بر این اساس اگر بر خلاف معاهده مانع جدیدی در این مسیر ایجاد نشده باشد، مسئله فنی در رسیدن آب وجود ندارد.

محرابیان افزود: «مضافاً اینکه تنها عامل اثرگذار بر حقابه مسئله نزولات جوی است و سایر مسائل حاشیه‌ای طرح شده ارتباطی با مسئله وصول حقابه ندارد؛ کما اینکه سابقه دارد که در سال‌های اخیر در فصل بهار رهاسازی آب از سد کجکی برای رساندن آب هیرمند به ولایات هلمند و نیمروز واقع در افغانستان انجام شده و این عذر که آب از کجکی به مرز ایران نمی‌رسد نه از نظر حقوقی و نه از نظر تجربیات مشابه در سال‌های اخیر پذیرفته نیست.»

توجه به سیر اظهارنظرهای مسئولان دو کشور و شواهد تاریخی نشان می‌دهد، اختلاف ایران و افغانستان بر سر حقابه به موارد فنی محدود نیست. توجه به سویه‌های سیاسی و محاسبات منطقه‌ای می‌تواند قطعات این پازل را تکمیل کند.