100 درصد تالاب گاوخونی خشکیده است

100 درصد تالاب «گاوخونی» خشکیده است. این تالاب نزدیک به دو دهه است که حقابه‌ای از زاینده‌رود نگرفته است و از شکایت اخیر سازمان حفاظت محیط زیست از شرکت آب منطقه‌ای و وزارت نیرو هنوز خبر تازه‌ای در میان نیست.

اخبار سبز کشاورزی ؛ زمین برهوت و تشنۀ گاوخونی درحالی در انتظار آب است که مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌ زیست می‌گوید که ابتدای مهر ۱۴۰۱ تا ۲۷ تیرماه ۱۴۰۲ با وجود بارش‌های بسیار خوب، هیچ‌گونه رهاسازی مشخص و اختصاصی‌ای برای تالاب انجام نشده است و فقط دو بار و به‌صورت موقت و کوتاه‌مدت سد «رودشتین» در ۳۰ بهمن تا هشتم اسفند باز شده و فقط حدود ۸ میلیون مترمکعب آب از ایستگاه شاخ‌کنار به تالاب رسیده است، اما به‌دلیل نبود استمرار و اقلیم گرم منطقه، لکه‌های مرطوب به‌سرعت از دست رفته است.

خبر شکایت از وزارت نیرو و آب منطقه‌ای اصفهان را نیمۀ خرداد امسال «احمدرضا لاهیجان‌زاده»، مدیرکل حفاظت محیط‌ زیست استان اصفهان، اعلام کرد. به گفتۀ او ۱۰۰ درصد از مساحت تالاب بین‌المللی ۴۷ هزار هکتاری گاوخونی خشکیده و به همین دلیل سازمان محیط زیست با وجود جلسات هفتگی با شرکت آب منطقه‌ای اصفهان برای تأمین حقابۀ تالاب گاوخونی، از شرکت آب منطقه‌ای، مدیر حوضۀ آبریز زاینده‌رود و همچنین، شرکت مدیریت منابع آب شکایت قضایی کرده است.

«اکنون موضوع در دادگاه مطرح است و حقابۀ تالاب را از طریق مراجع قضائی دنبال می‌کنیم. این در حالی است که نیاز آبی حداقلی برای پایداری رودخانۀ زاینده‌رود و تالاب گاوخونی ۳۱۳ میلیون مترمکعب در سال تعیین شده که ۱۷۵ میلیون مترمکعب آن حقابۀ تالاب است و متولیان شرکت آب منطقه‌ای در جلسات عنوان می‌کنند ما آب را در رودخانه رها می‌کنیم و اگر به تالاب نرسیده، به ما ارتباط ندارد و این صحبت‌ها درحالی است که جلوی آب را از محل بند تنظیمی رودشتین در فاصلۀ ۸۵ کیلومتری تالاب می‌بندند و از طریق دو کانال به اراضی کشاورزی منتقل می‌کنند و ما برای همین مسئله از آنان در مراجع قضائی شکایت کردیم.»

لاهیجان‌زاده همچنین از درخواست تشکیل «ستاد احیای زاینده‌رود» هم صحبت کرده بود. حالا با گذشت بیش از یک‌ماه از صحبت‌های او هنوز شکایت به جایی نرسیده و درخواست برای تشکیل ستاد احیای زاینده‌رود با وجود تجربه‌هایی چون «ستاد احیای دریاچه ارومیه» چندان مورد استقبال قرار نگرفته است.

مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌ زیست: انتظار می‌رود با وجود ذخایر کنونی سد زاینده‌رود که بالغ بر ۶۰۹ میلیون مترمکعب است و نسبت به سال قبل ۸۸ درصد افزایش داشته است، با اولویت‌بخشی به حقابه‌های محیط زیستی بتوان با برنامۀ مشخص در جدول منابع و مصارف رهاسازی، حجم قابل‌توجهی را در نیمۀ دوم سال برای تحویل در ایستگاه شاخ‌کنار و تالاب محقق کنیم

با این‌همه، سال آبی فعلی که به پایانش نزدیکیم، سال پربارشی بوده است،؛چنان‌که بر پایۀ آمار سازمان هواشناسی از ابتدای سال آبی (مهرماه ۱۴۰۱) تا خرداد ۱۴۰۲، یک‌هزار و ۵۰۰ میلی‌متر بارندگی در کوهرنگ، سرشاخۀ اصلی حوضۀ آبریز زاینده‌رود، ثبت شده است و در سایر زیرحوضه‌ها و رودخانه‌هایی که به زاینده‌رود می‌ریزند، به‌ویژه در غرب و جنوب استان نیز بارش‌ها مطلوب و حتی بالاتر از میانگین دوره بلندمدت بوده است.

با‌وجوداین، وزارت نیرو جدول منابع و مصارف این سال پربارش آبی را پس از گذشت ۹ ماه در حالی تدوین و ابلاغ کرد که سهم تالاب بین‌المللی گاوخونی به‌عنوان حقابه‌دار اصلی حوضۀ زاینده‌رود، از بیش از یک میلیارد و یکصد میلیون مترمکعب آورد پیش‌بینی‌شده در این سال، صفر است.

حقابۀ تالاب بین‌المللی گاوخونی در حالی نادیده گرفته شده است که پیشتر علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در سفر به اصفهان گفته بود که اگر قرار باشد امسال هرگونه آبی در زاینده‌رود جاری شود، حتماً به همان میزان آب باید به گاوخونی برسد: «پیگیر این مهم هستیم و وزارت نیرو مکلف است طبق سه حالت شرایط کم‌آبی، میان‌آبی و پرآبی که به این وزارتخانه ارائه دادیم، حقابۀ گاوخونی را در ورودی تالاب (بند شاخ‌کنار) تحویل دهد.»

افزایش ذخایر کنونی سد زاینده‌رود تا ۸۸ درصد

یک‌ماه از طرح شکایت محیط زیست برای گرفتن حقابۀ تالاب می‌گذرد و هنوز نتیجه معلوم نیست، اما برای تالابی بین‌المللی که صد درصد آن خشک است و در طول دو دهه حقابه‌ای نگرفته، هر لحظه تأخیر وضعیت را سخت‌تر از قبل می‌کند.

«آرزو اشرفی‌زاده»، مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌ زیست می‌گوید: «حقابۀ تالاب ۴۷ هکتاری گاوخونی، معادل حداقل ۱۷۶ میلیون مترمکعب در سال است، اما در دو دهۀ گذشته از دریافت آن محروم مانده، به‌طوری‌که به سمت خشکی کامل کشانده شده است. در سال آبی جاری، یعنی از ابتدای مهر ۱۴۰۱ تا ۲۷ تیرماه ۱۴۰۲ با وجود بارش‌های بسیار خوب در سرشاخه‌ها، افزایش قابل توجه ذخایر سد، جاری شدن دوماهۀ رودخانۀ شور دهاقان به‌عنوان جریان زیرحوضه و چندین‌بار رهاسازی آب برای کشاورزی شرق و غرب اصفهان، تاکنون هیچگونه رهاسازی مشخص و اختصاصی‌ای برای تالاب انجام نشده است. فقط دو بار به‌صورت بسیار کوتاه‌مدت و موقت سد رودشتین در ۳۰ بهمن تا هشتم اسفند باز شد و حدود ۸ میلیون مترمکعب آب از ایستگاه شاخ کنار به تالاب رسید که به‌دلیل نبود استمرار و اقلیم گرم منطقه به‌سرعت لکه‌های مرطوب از دست رفته و هم اکنون با کمال تأسف سطح تالاب ۹۹ درصد خشک است.»

او از سوی دیگر می‌گوید احیای رودخانۀ زاینده‌رود و تالاب گاوخونی در دستورکار دولت قرار گرفته و پیگیری‌های و هماهنگی‌های جدی در سطوح ملی و استانی برای حرکت در این مسیر به عمل آمده است. «کمیته‌های کارشناسی برای تدوین پیش‌نویس طرح جامع احیای زاینده‌رود و تالاب گاوخونی تشکیل و به ستاد ملی احیای تالاب‌ها ارجاع شده است و انتظار می‌رود با وجود ذخایر کنونی سد زاینده‌رود که بالغ بر ۶۰۹ میلیون مترمکعب است و نسبت به سال قبل ۸۸ درصد افزایش داشته با اولویت‌بخشی به حقابه‌های محیط زیستی بتوان با برنامۀ مشخص در جدول منابع و مصارف رهاسازی، حجم قابل‌توجهی را در نیمۀ دوم سال برای تحویل در ایستگاه شاخ‌کنار و تالاب محقق کنیم.»

نگرانی از وضعیت گاوخونی درحالی است که چند روز قبل، «منصور شیشه‌فروش»، مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان، از وضعیت وخیم منطقه و خیزش گردوغبار گسترده خبر داده بود. به گفتۀ او، استان اصفهان علاوه‌بر متأثر بودن از کانون‌های فرسایش بادی شناسایی‌شدۀ داخلی در شمال و شرق، در مناطق هم مرز با استان‌های یزد، قم، خراسان‌جنوبی و سمنان در اثر خشکی رودخانۀ زاینده‌رود و نبود کشت به‌دلیل کمبود منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی نیز تحت‌تأثیر کانون‌های داخلی و نقطه‌ای ایجادشده است؛ به شکلی که با وزش بادی با سرعت ۱۰ و ۱۵ متر بر ثانیه نیز با خیزش گردوخاک مواجه می‌شود: «وزارت نیرو باید ضمن اجرای طرح‌های تأمین آب و احیای زاینده‌رود نسبت به تأمین حقابه‌های قانونی کشاورزی و محیط زیستی زاینده‌رود و تالاب گاوخونی که ۹۸ درصد آن خشک و تبدیل به کانون گردوخاک شده است، اقدام کند.»

همچنان اما وزارت نیرو و آب منطقه‌ای واکنشی به این وضعیت ندارند و مدام توپ را در زمین دیگری می‌اندازند، فارغ از آنچه بر سر گاوخونی و اقلیم منطقه آمده، این تالاب جزء جدایی‌ناپذیر زیست جمعیت بزرگی است و امروز چندین استان تحت‌تأثیر خشکی آن قرار گرفته‌اند؛ خشکیدگی‌ای که در طول دو دهۀ گذشته کسی را به اقدامات حفاظتی و احیایی وانداشت، چنان که حالا ناچارند تالابی خشک را از نو احیا کنند.