سالانه ۴ میلیون تن پسماند پلاستیکی در کشور تولید می‌شود
ایران هفدهمین کشور جهان تولیدکننده پسماند پلاستیکی
ایران سالانه حدود چهار میلیون تن پسماند پلاستیکی تولید می‌کند که حدود ۵۰۰ هزار تن از آن، پسماند کیسه پلاستیکی است. فقط بخش کوچکی (کمتر از ۱۰ درصد) از پسماند پلاستیکی، جداسازی و بازیافت می‌شود و بقیه مدفون یا سوزانده می‌شوند.
اخبار سبز کشاورزی؛ این میزان از پسماند پلاستیکی معادل سرانه تولید ۱۴۰ گرم در روز است. این آمار در نشست کمیسیون استاندارد، محیط‌زیست، توسعه پایدار و آب اتاق بازرگانی ایران ارائه شد.
براساس اعداد ارائه‌شده در این نشست، ایران، هفدهمین کشور جهان از منظر حجم پسماند پلاستیکی تولیدی است و از منظر سرانه تولید در رده ۹۸ قرار دارد. در سال ۲۰۱۹ حدود ۴۹۶ هزار تن پسماند پلاستیکی در ایران سوء‌مدیریت شدند که خسارت این عدم مدیریت صحیح پسماندهای پلاستیکی در ایران سالانه سه هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود.
همچنین، با فرض مدیریت اصولی پسماند میزان ارزش پسماندهای پلاستیکی دو میلیارد دلار خواهد بود. در شرایط کنونی، ارزش سه قلم پت و پلی‌اتیلن و پلی‌پروپیلن، ۲۳ هزار میلیارد تومان است.
مدیریت پسماند پلاستیک چه الزاماتی دارد و قانون چگونه می‌تو‌اند در این حوزه از محیط‌زیست حمایت کند؟ این موضوع در نشست کمیسیون استاندارد، محیط‌زیست، توسعه پایدار و آب اتاق ایران بررسی شد. در بخشی از این نشست عنوان شد پلاستیک یکی از پرمصرف‌ترین مواد در جهان است که کاربردهای مختلفی از بسته‌بندی گرفته تا ساخت‌وساز و الکترونیک دارد.
بااین‌حال، تولید پلاستیک چالش‌های محیط‌زیستی و اجتماعی مهمی مانند انتشار گازهای گلخانه‌ای، تولید پسماند و آلودگی دریایی را نیز به‌همراه دارد. در سال ۱۹۵۰ در جهان فقط دو میلیون تن در سال پلاستیک تولید می‌شد. از آن زمان تاکنون، تولید سالانه حدود ۱۸۴ برابر افزایش یافته و به ۳۶۸ میلیون تن در سال ۲۰۱۹ رسیده است که ۶۲ درصد آن در آسیا، ۱۸ درصد در اروپا، ۱۱ درصد در آمریکای شمالی، شش درصد در خاورمیانه و آفریقا و سه درصد در آمریکای جنوبی تولید شده است. تا سال ۲۰۱۹ جهان ۹.۵ میلیارد تن پلاستیک تولید کرده بود که بیش از یک تن پلاستیک به‌ازای هر انسان زنده است.
ایران سالانه حدود چهار میلیون تن پسماند پلاستیکی تولید می‌کند که حدود ۵۰۰ هزار تن از آن، پسماند کیسه پلاستیکی است. کمتر از ۱۰ درصد از پسماند پلاستیکی، جداسازی و بازیافت می‌شود
«ابوعلی گلزاری»، مدرس علوم محیط‌زیست، در این نشست گفت: «پلاستیک‌های PET، HDPE، PVC، LDPE، PP و PS معادل ۸۶ درصد از کل تولید پلاستیک را به خود اختصاص داده‌اند. براساس آمار موجود ظرفیت تولید انواع پلاستیک در ایران در سال ۱۳۹۸ معادل ۵.۰۵۷ میلیون تن بوده است.
بر این اساس، ایران حدود ۱.۹ درصد از کل ظرفیت تولید پلاستیک جهان را در این سال به خود اختصاص داده است؛ درحالی‌که میزان ظرفیت تولید انواع پلاستیک در ایران در سال ۱۳۹۷ به ۷.۲۶۴ میلیون تن رسیده است که حدود دو درصد از کل ظرفیت تولید پلاستیک جهان در این سال بوده است. عمده‌ترین بخش‌هایی در ایران که از مواد پلاستیکی استفاده می‌کنند، بسته‌بندی، ساختمان، کشاورزی، خودروسازی، نساجی و لوازم‌خانگی است.»
مدیریت نامناسب ۲۲ درصد پسماندها
به‌گفته او، تولید پسماند پلاستیکی یک چالش بزرگ محیط‌زیستی است که کل جهان را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. طبق گزارش‌ها، پلاستیک‌ها با مجموع ۳۵۳ میلیون تن، حدود ۱۷ درصد از تولید پسماندهای جامد شهری در جهان را در سال ۲۰۱۹ به خود اختصاص دادند. این حجم از پسماند پلاستیکی تولیدشده در انتها وارد فرایندهای بازیافت، زباله‌سوز و دفن شده‌اند که سهم هریک به‌ترتیب ۹، ۱۹ و ۴۹ درصد بوده است و باقیمانده آن ۲۲ درصد به‌صورت نامناسب مدیریت شده‌اند: «یکی از راهکارهایی که عمدتاً ارائه می‌شود، جایگزین کردن پلاستیک با سایر مواد است. براساس پژوهش‌های انجام‌شده بر روی مقایسه ردپای محیط‌زیستی کیسه‌های پلاستیکی با کیسه‌های کاغذی و پارچه‌ای بدون در نظر گرفتن آثار ناشی از رها شدن پسماند آن در طبیعت، ردپای محیط‌زیستی کیسه‌های پلاستیکی معمولی از جنس پلی‌اتیلن چگالی پایین از تمامی انواع دیگر کیسه‌ها به‌مراتب پایین‌تر است.
ظرفیت تولید انواع پلاستیک در ایران در سال، ۱۳۸۹ معادل ۵.۰۵۷ میلیون تن بوده است. حدود ۱.۹ درصد از کل ظرفیت تولید پلاستیک جهان مربوط به ایران است
ردپای کیسه‌های از جنس کاغذ ۴۲ برابر، کیسه‌های از جنس پارچه با منشأ کشاورزی صنعتی بیش از هفت هزار برابر و کیسه‌های از جنس پارچه با منشأ کشاورزی ارگانیک ۲۰ هزار برابر کیسه‌های از جنس LDPE است. به‌عبارت دیگر، برای برابر شدن ردپای محیط‌زیستی یک کیسه کاغذی یا پارچه‌ای صنعتی با یک کیسه پلاستیک از جنس LDPE، کیسه کاغذی باید حداقل ۴۲ بار و کیسه پارچه‌ای باید بیش از هفت هزار بار استفاده شود. همچنین، ردپای کربن یک کیسه پلاستیکی ۱.۵۷ کیلوگرم دی‌اکسید کربن است که این رقم درصورت یک‌بار استفاده مجدد به ۱.۴ و درصورت چهار بار استفاده مجدد به ۱.۳۸ می‌رسد. این درحالی‌است که کیسه پارچه‌ای برای رسیدن به ردپای کربن ۱.۵۷ کیلوگرم دی‌اکسیدکربن، باید ۱۷۱ بار استفاده شود.»
چالش رهاسازی
براساس آنچه گلزاری به پیام ما توضیح داد، در مقایسه میان کیسه کاغذی و پلاستیکی مشخص می‌شود که بدون در نظر گرفتن رهاسازی کیسه‌ها در محیط (زباله‌سازی)، تولید یک‌هزار و ۵۰۰ کیسه پلاستیکی نیاز به مصرف ۱۴.۹ کیلوگرم سوخت فسیلی دارد. حال‌آنکه این رقم برای تولید هزار کیسه کاغذی، ۲۳.۲ کیلوگرم است. درصورت مدیریت بهره‌ور پسماندهای پلاستیکی، به‌نوعی که سبب تفکیک آنها از مبدأ شود و به‌طور کامل جمع‌آوری شود و به محیط سرایت نکند، ردپای محیط‌زیستی محصولات پلاستیکی به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای کمتر از گزینه‌های جایگزین آنهاست و فشار کمتری به اقلیم وارد می‌کند: «براساس مطالعه سازمان همکاری و توسعه اقتصادی پیش‌بینی می‌شود تولید پسماندهای پلاستیکی در سراسر جهان از ۳۵۳ میلیون تن در سال ۲۰۱۹ به ۱۰۱۴ میلیون تن در سال ۲۰۶۰ افزایش یابد. این گزارش پیش‌بینی می‌کند کاربردهای کوتاه‌مدت پلاستیک مانند بسته‌بندی، محصولات مصرفی و منسوجات علی‌رغم کاهش حجم، همچنان بر جریان پسماندهای پلاستیکی که تقریباً دوسوم کل آن را در سال ۲۰۶۰ تشکیل می‌دهند، تسلط داشته باشند (پیش‌بینی می‌شود سهم آنها از ۶۳ درصد در سال ۲۰۱۹ به ۵۹ درصد در سال ۲۰۶۰ کاهش یابد).
پسماندهای پلاستیکی ناشی از کاربردهای ساخت‌وساز و حمل‌ونقل نیز به‌ویژه با توجه به توسعه سریع اقتصادی در بسیاری از اقتصادهای درحال‌توسعه و نوظهور، نقش مهمی در این زمینه دارند. پیش‌بینی می‌شود اقتصادهای نوظهور در آسیا و به‌ویژه در جنوب صحرای آفریقا شاهد سریع‌ترین نرخ رشد در تولید پسماندهای پلاستیکی باشند. علی‌رغم بهبود زیرساخت‌های مدیریت پسماند و جمع‌آوری پسماند، پیش‌بینی می‌شود میزان پسماندهایی که از طریق بازیافت، دفن پسماند یا سوزاندن مدیریت نمی‌شوند، در حجم مطلق از ۷۹ میلیون تن در سال ۲۰۱۹ به ۱۵۳ میلیون تن در سال ۲۰۶۰ افزایش یابد.»
شکاف‌های مدیریت
«رضا پدیدار»، رئیس کمیسیون استاندارد، محیط‌زیست، توسعه پایدار و آب اتاق ایران، نیز گفت: «برای دستیابی به مدیریت بهینه باید موضوع را به‌صورت جامع بررسی کرد. شکاف‌های ملی در ساختار مدیریت پسماند خود مسئله بسیار مهمی است. باید روندها، حمایت‌ها و همه مکانیزم‌ها را بررسی کرد و به نتیجه جامع‌تری دست یافت. مدیریت ملوک‌الطوایفی در حوزه پسماند وجود دارد و هر حوزه به شیوه‌ای متفاوت در حوزه پسماند عمل می‌کند. از طرفی مافیای پسماند بسیار کارآمدتر از بقیه است. در ایران پسماند پلاستیکی بیشتر از همه بازیافت می‌شود. قبلاً شیشه بازیافت نمی‌شد که از دو سال قبل شیشه نیز اقتصادی شده است. آمارهای رسمی در حوزه پسماند کامل نیست. حوزه پسماند باید در بخش خصوصی بررسی شود. درباره قوانین و مقررات نیز باید نگاه بخش خصوصی را پرسید. ما هم می‌توانیم با نگاه بخش خصوصی در تدوین قوانین، آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌ها هماهنگ شویم و از نظرات بخش خصوصی استفاده می‌کنیم.»
در این نشست همچنین تأکید شد اثربخشی در اجرای سختگیرانه سیاست‌هاست نه سیاست‌های سختگیرانه. باید این پروژه را با پروژه‌های موازی تکمیل کرد تا به مرحله اجرا برسد. از طرفی سهم اعتبارات محیط‌زیست از کل تولید ناخالص داخلی بسیار پایین‌تر است. میلیاردها تومان هزینه پسماند می‌شود، ولی همچنان جزو مشکلات است و باید از توان بخش خصوصی در مدیریت این حوزه استفاده شود.
«توحید صدرنژاد»، نایب‌رئیس کمیسیون استاندارد، محیط‌زیست، توسعه پایدار و آب اتاق ایران، در سخنانی کوتاه گفت: «هر چیزی که مکانیزم بازار ندارد، حتماً شکست خواهد خورد. باید با توافق ذی‌نفع‌ها در حوزه محیط‌زیست کار کنیم.»
