پدیده حسابداری سبز
کاهش زیان وارده بر طبیعت
پیش از انقلاب صنعتی اول و در بازه زمانی ۱۷۶۰ تا ۱۸۴۰ و قبل از فوران نفت از اولین چاه حفر شده در آمریکا در ۲۷ اوت ۱۸۵۹، دنیا جای خوب و مناسبی برای زندگی بود
اخبار سبز کشاورزی؛ پیش از انقلاب صنعتی اول و در بازه زمانی ۱۷۶۰ تا ۱۸۴۰ و قبل از فوران نفت از اولین چاه حفر شده در آمریکا در ۲۷ اوت ۱۸۵۹، دنیا جای خوب و مناسبی برای زندگی بود و همه چیز روال طبیعی خود را طی می‌کرد.
چهار فصل در تاریخ‌های مقرر می‌آمدند و می‌رفتند، رودخانه‌ها در مسیر هزاران ساله خود به دریاها می‌ریختند و ماهی‌ها از آلوده شدن آب‌های محل زندگی‌شان دچار مرگ زودرس نمی‌شدند.
راز بقا در طبیعت روند مسالمت‌آمیز خود را طی می‌کرد، جنگل‌ها با آواز گنجشک‌ها از خواب بیدار می‌شدند و با صدای جغدها به خواب می‌رفتند.
کسی برای قطع یک درخت پانصد ساله تبر به دست نمی‌گرفت، دریاچه‌ها نمک‌زار نمی‌شد و طوفان‌ها از انسان‌ها انتقام نمی‌گرفتند.
اگرچه انسان از هنگام ظهور روی کره زمین، پیوسته روند رو به رشدی را طی کرده و هر روز او متفاوت از دیروز بوده، اما به‌نظر می‌رسد که دیگر به انتهای راه و در یک بن‌بست زیستی گرفتار شده است. منابع ارزنده‌ای چون خاک، آب، محیط‌زیست، جنگل‌ها، دریاها و اقیانوس‌ها، کوه‌ها و یخچال‌ها، جامعه جانوری، گیاهی و هر موجودی را که آثاری از حیات در آن دیده می‌شود، لگام گسیخته رو به نابودی به پیش می‌رود.
البته در این یکه‌تازی‌ها، افرادی نگران و آزرده به دنبال یافتن راه‌هایی برای کاهش زیان‌های وارد شده بر طبیعت و محیط‌های زیست هستند.
در این راستا شاخه جدیدی در حسابداری با عنوان «حسابداری محیط‌زیست» پدیدار شده تا به نوعی، از خسارات وارده به محیط‌زیست، ارزیابی‌هایی به عمل آورد.
در اواخر سال ۲۰۰۷، مجله نیویورک‌تایمز از بروز یک فاجعه زیست‌محیطی در آسیا خبر داد که عامل آن آلودگی شدید آب وهوا در سرتاسر آسیا بود و بنابر یک برآورد، سالیانه در حدود ۲ میلیون آسیایی در اثر آلودگی‌های زیست‌محیطی جان خود را از دست می‌دهند.
به موازات این مرگ‌ومیر، قاره آسیا به سرعت در حال از دست دادن منابع‌طبیعی خود مانند ذخایر آبزیان، جنگل‌ها و سایر منابع‌طبیعی است.
نکته مهم در این‌جا جایگزین نشدن منابع از دست‌رفته در کوتاه‌مدت است، چرا که آنچه از دست می‌رود حاصل میلیون‌ها سال روند تکامل جانداران روی کره زمین است و به دلیل ظرفیت‌های ثابت آن‌ها، به علت شتاب روزافزون فعالیت‌های انسانی در معرض نابودی جدی قرار گرفته‌اند.
نگاه به یک آمار کوتاه، هشدارها را جدی‌تر نشان دهد:
• یک‌چهارم خشکی‌های زمین در معرض خشکسالی و بیابانی شدن است.
• در فاصله زمانی سال‌های ۱۹۸۰ تا ۲۰۱۰(سی‌سال)، میزان باران‌های جنگلی ۴۰درصد کاهش یافته است.
• تعداد گونه‌های گیاهی و جانوری در معرض خطر انقراض از۲۳۰ گونه به ۳۵ هزار مورد در سال ۲۰۱۵ رسیده است.
• ۴۰درصد از اراضی‌کشاورزی کیفیت خود را از دست داده‌اند.
• نیمی از جنگل‌های کره زمین و نیمی از اراضی حاصلخیز از بین رفته‌اند.
• غلظت و شدت آلودگی در دریاها و خشکی‌ها به سرعت افزایش یافته است.
موارد فوق و تخریب ایجاد شده در محیط‌زیست، بسیاری از کشورها و سازمان‌ها را بر آن داشت تا در پی راهکارهایی به منظور مدیریت اثرات زیست‌محیطی خود باشند. به‌منظور کاهش این اثرات، اولین اقدام جمع‌آوری اطلاعات مرتبط با هزینه‌های زیست‌محیطی در حساب‌هایی بود به نام «حسابداری محیط‌زیست».
فرآیندهای زیست‌محیطی منحصر به یک منطقه و محل وقوع آن به تنهایی نیست و در موارد زیادی از مرزهای تعیین شده بین کشورها فراتر می‌رود، بنابراین باید با دیدگاهی جهانی به آن نگریست و مسئولیت فرامنطقه‌ای در مورد آن داشت.
در نیمه دوم قرن بیستم، ساکنان زمین تئوری چیرگی انسان بر طبیعت را در پیش گرفتند که حاصل آن تخریب شدید محیط‌زیست به‌همراه شدت یافتن توسعه صنعتی بود. در این راستا، محیط‌زیست کشور ما در بدترین وضع خود طی این ۴ دهه قرار گرفته است.
اگرچه در قانون‌اساسی حفظ محیط‌زیست یکی از اصول مندرج در آن است، اما چندان توجهی به آن نشده است. ایران در حال‌حاضر به ۱۸ معاهده بین‌المللی در حفظ محیط‌زیست ملحق شده که به تصویب مجلس نیز رسیده‌اند و در حکم قانون هستند.
تخریب محیط‌زیست به ویژه در دهه ۱۹۸۰ موجب گردید تا دولت‌ها و ملت‌ها هرچه بیشتر به اثرات فعالیت‌های تجاری و صنعتی بر محیط‌زیست توجه نمایند.
در دهه ۱۹۸۰ بسیاری از محققان که بیشتر آنان، آمریکایی بودند به مسائل اخلاقی و اثرات اجتماعی فعالیت‌های شرکت‌های صنعتی پرداختند و در سال ۱۹۸۲ گزارشی با عنوان «محدودیت‌هایی برای رشد» منتشر شد که به پیامدهای زیان‌بار افزایش شدید فعالیت‌های اقتصادی، مصرف بی‌رویه منابع‌طبیعی و آلودگی‌های زیست‌محیطی پرداخته بود.
در همین سال در استکهلم(سوئد) کنفرانسی بر پا شد که به اثرات منفی فعالیت‌های انسانی بر محیط‌زیست پرداخته بود. طی ۴ دهه پس از ۱۹۸۰، روند بررسی آثار مترتب بر محیط‌زیست و حساب و کتاب آن همچنان ادامه دارد و به‌طور روزانه اطلاعات بیشتری از چگونگی محیط‌زیست منتشر می‌شود.
حال با ظهور شاخه‌ای به نام حسابداری محیط‌زیست، تحقیقات بسیاری در این زمینه و در سراسر جهان صورت گرفته که متاسفانه آن‌چنان که باید در کشور ما مورد توجه قرار نگرفته است. هر چند برخی از شرکت‌های داخلی عملکردهای محیط‌زیستی خود را در توضیحات صورت‌های مالی و گزارش‌های هیات‌مدیره‌ها می‌آورند که انتظار می‌رود سرنوشت محیط‌زیست به‌طور واقعی مورد توجه آنان قرار گیرد.
در این تحقیق ابتدا مبانی‌نظری در رابطه با حسابداری محیط‌زیست ارائه می‌شود.
تعریف حسابداری محیط‌زیست
حسابداری محیط‌زیست در برگیرنده مجموعه قواعدی است که موجب بهبود توان سیستم حسابداری برای شناسایی، ثبت و گزارشگری آثار ناشی از تخریب و آلودگی محیط‌زیست می‌شود.
حسابداری محیط‌زیست مبتنی‌بر تلفیق محیط‌زیست به‌عنوان یک منبع سرمایه و در نظر گرفتن هزینه‌های زیست‌محیطی به منزله یکی از هزینه‌های قابل قبول در فرآیندهای اقتصادی و محاسباتی است.
هدف از حسابداری زیست‌محیطی، فراهم کردن اطلاعات برای ارزیابی عملکرد، تصمیم‌گیری، کنترل و گزارش به مدیران است.
دلایل سودمند حسابداری زیست‌محیطی
این شاخه از حسابداری در سال‌های اخیر مورد توجه بسیاری از محققان رشته حسابداری و طرفداران محیط‌زیست واقع گردیده است؛ چرا که با اصلاح مدیریت هزینه‌های زیست‌محیطی، مزایای بسیاری برای سلامتی جامعه را در پی داشته است.
چند نکته مهم:
• سرمایه‌گذاری در فناوری‌های سازگار با محیط‌زیست و کاهش هزینه‌های غیرضروری که امکان دارد هیچ ارزش‌افزوده‌ای ایجاد نکنند
• مدیریت هزینه‌های زیست‌محیطی به‌منظور کاهش آلودگی‌ها و حفظ سلامت عمومی.
• مزیت رقابت‌پذیری محصولات سازگار با محیط‌زیست در بازار
• حسابداری محیط‌زیست به مدیران کمک می‌نماید تا بتوانند در موارد لازم از قبیل برآورد هزینه‌ها، سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی استراتژیک تصمیم مناسب اتخاذ کنند.
مبنای تهیه گزارش حسابداری زیست‌محیطی همان اصول پذیرفته شده حسابداری است که بر سر چگونگی برخورد با هزینه‌های محیط‌زیستی هر سازمان و اقدامات آن در قبال مسائل محیط‌زیست را مشخص می‌کند.
هزینه‌های محیط‌زیست در این تحقیق شامل موارد زیر است:
• هزینه‌های اقدامات زیست‌محیطی
• زیان‌های زیست‌محیطی
این هزینه‌ها امکان دارد در زمان حال یا این که در آینده ایجاد شوند. معمولا هزینه‌های زیست‌محیطی در دوره جاری در صورت‌های مالی سازمان‌ها آورده می‌شود، اما با در نظر گرفتن احتمال وقوع آن‌ها، هزینه‌های زیست‌محیطی آینده پیش‌بینی می‌شوند.
اهداف حسابداری محیط‌زیست
این اهداف را می‌توان این‌گونه دسته‌بندی کرد:
• تعیین فرصت‌های زیست‌محیطی و محدود کردن هزینه‌هایی که فاقد ارزش‌افزوده هستند.
• برآورد و محاسبه هزینه‌های محیط‌زیستی شرکت‌ها و گنجاندن آن‌ها در هزینه‌های سربار شرکت‌ها.
• مشخص کردن فرصت‌های محیط‌زیستی برای ایجاد سود خالص؛
• ایجاد و نگهداری یک سیستم اطلاعاتی زیست‌محیطی به‌منظور ارتقاء مدیریت عملیاتی؛
• تعیین هزینه‌ها و بازده آتی ناشی از پیاده‌سازی اطلاعات مدیریت محیط‌زیست؛
• کمک به طراحی یک فرآیند تولید کالا و خدمات سازگار با محیط‌زیست.
