گلخانه‌های کوچک، یک گزینه

اخبار سبز کشاورزی؛ مشکلات زیادی مانند مصرف بی‌رویه و نبود تناسب منطقی بین آب مصرفی و ماده خشک به دست آمده، تبخیر سطحی شدید به‌ویژه در ماه‌های گرم، پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی و ... اگر چه بسیار دیر اما مسئولان را بر آن داشته تا با چاره‌اندیشی بتوانند تا مقداری هرچند اندک، راهگشای چنین مشکلاتی باشند.

نکته حائز اهمیت در این تدبیرها، به گلخانه بردن تولید برخی از محصولات است که دارای مزایای چندگانه بوده که در راس آنها کاهش مصرف آب و افزایش بهره‌وری نسبت به فضای باز است.

اگر چه نکاتی ازقبیل ناتوانی مالی کشاورزان، کمبود تسهیلات بانکی و دیگر حمایت‌های لازم، این موضوع را با تنگناهایی مواجه نموده است، اما معاونت باغبانی وزارتخانه می‌‎تواند با ارائه الگویی جدید از گلخانه‌های کوچک در مناطق روستایی و آموزش علاقه‌مندان، مزایایی چندگانه را در این بخش ایجاد نماید که کاهش مصرف آّب، تامین نیازهای مناطق روستایی به محصولات باغبانی و عرضه به بازار تقاضا(هرچند در مقادیر کوچک) و ... می‌توانند از آن جمله باشند.

بازنگری در ساختار گلخانه

در گلخانه‌های مدرن، به دلیل تولید خارج از فصل محصولات کشاورزی، نیاز به مقدار زیادی انرژی است، چرا که در هر مترمربع از شیشه حتی اگر سه لایه هم باشد، 10 برابر انرژی تلف می‌شود.

تحقیقات نشان داده که می‌توان در تمام سال گیاهان گرما دوست را با استفاده از نور خورشید کشت کرد حتی اگر در خارج از گلخانه، هوا یخبندان باشد. در دهه‌های گذشته گلخانه‌های کوچکی که با آفتاب انرژی مورد نیاز آنها تامین می‌شود ساخته شده است.

اقدام برای تولید محصولات گرمادوست در درجه حرارت مناطق مختلف، در آغاز نیاز چندانی به گلخانه شیشه‌ای ندارد. به‌عنوان مثال در شمال‌غربی اروپا، محصولات مدیترانه‌ای در مجاورت ردیف‌هایی از درختان میوه که به آنها(Fruit Walls) گفته می‌شود، کشت می‌شوند.

دلیل این کار یک میکروکلیما با تفاوت درجه حرارت 8 تا 12درجه نسبت به فضای باز در این حوزه‌ها است. ساخت گلخانه در مقابل این دیواره‌های درختی موجب استفاده هر چه بیشتر از انرژی خورشید می‌شود.

این روش از اواخر قرن 19 که در آن زمان گلخانه‌ها در تابش کامل آفتاب و همچنین به روش مصنوعی گرم می‌شدند، اتخاذ شد. در بحران نفت دهه 1970، دوباره انگیزه‌ای برای استفاده از گلخانه‌های با انرژی خورشیدی به وجود آمد، اگرچه پس از کاهش قیمت‌های انرژی دوباره آن روند کاهش یافت و گلخانه‌های شیشه‌ای به کارهای دیگری اختصاص یافتند.

طی سه دهه، کشور چین با ساخت 800 هزار هکتار گلخانه که از نور خورشید استفاده می‌کردند، دست به اقدامی بی‌مانند زد و از کشور هلند نیز پیشی گرفت.

ساختار گلخانه‌های کوچک

این گلخانه‌های(چینی) کوچک سه دیواره آجری یا خاکی دارند و منحصرا ضلع‌جنوبی آنها دارای یک پوشش شفاف(معمولا از پلاستیک) است تا نور بتواند از آن عبور کند. در طول روز گرمای خورشید توسط دیواره‌های این گلخانه‌ها جذب شده و در شب آزاد می‌شود. برخلاف گلخانه‌های شیشه‌ای که انرژی زیادی مصرف می‌کنند، این گلخانه‌های کوچک در تمام طول سال از انرژی خورشیدی بهره‌مند می‌شوند و حتی در سرمای زیر صفر درجه، گرمای کافی دارند.

در حال‌حاضر یک‌پنجم از گلخانه‌های چین از گرمای خورشید در طول روز بهره‌برداری می‌کنند که تا پایان سال 2020 مساحت آنها به 5/1 میلیون هکتار رسید.

عملکرد گلخانه‌های خورشیدی

عملکرد این گلخانه‌ها به چگونگی طراحی، عرض جغرافیایی و آب و هوای منطقه بستگی دارد که به دلیل عرض جغرافیایی و آب و هوای متنوع، این موضوع در ایران قابلیت اجرا دارد.

ظرفیت حرارتی را می‌توان با قرار دادن یک مخزن آب سیاه‌رنگ در ضلع‌شمالی و داخل ساختار گلخانه انجام داد. راه دیگر کاهش دفع حرارت خاک‌ریزی در اطراف دیواره‌های شمالی، غربی و شرقی است.

گرم کردن گلخانه با کمپوست

یکی از معضلات گلخانه‌های خورشیدی، نداشتن منبع CO2 داخل گلخانه است چرا که مقدار CO2 باید سه برابر فضای خارج از آن باشد تا محصول بیشتری تولید شود، این گاز کربنیک اضافی با مصرف سوخت‌های فسیلی در درون گلخانه تامین می‌شود. حال اگر تامین سوخت فسیلی امکان‌پذیر نباشد؛ باید از منابع دیگری استفاده کرد.

در گلخانه‌های با انرژی آفتاب، موضوع تامین گاز کربنیک مورد نیاز گیاهان را می‌توان با استفاده از کودهای حیوانی برطرف نمود، چرا که مقدار زیادی گاز کربنیک توسط آنها تولید می‌شود، ضمن آن که به گرم شدن گلخانه نیز کمک می‌کنند.

با ادغام عملیات دامداری و گلخانه و ترکیبی از آنها می‌توان به روش‌های پایدار در تولید انواع سبزی‌ها، گوشت، شیر و ... دست یافت.