بحران تب برفکی؛ از قصور مدیریتی تا تهدید امنیت غذایی

تب برفکی از مهم‌ترین بیماری‌های ویروسی دام است که با سرعت و شدت بالا گسترش می‌یابد. این بیماری اکنون در بیش از صد کشور جهان وجود دارد. سازمان جهانی بهداشت دام (OIE) آن را در فهرست بیماری‌های گروه «A» قرار داده است؛ یک رخداد آن می‌تواند خسارت‌های سنگین و جبران‌ناپذیری به جمعیت دامی هر کشور وارد کند.

اخبار سبز کشاورزی؛ شدت انتشار، علائم بالینی شدید و میزان تلفات بالا سبب شده تب برفکی به‌عنوان یکی از تهدیدهای جدی برای امنیت غذایی و معیشت مردم شناخته شود. بر پایه گزارش‌های سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد (FAO) و سازمان جهانی بهداشت دام، کانون‌های فعال این بیماری در مناطق خاورمیانه و جنوب آسیا قرار دارند و سالانه خسارات بزرگی بر صنعت دام می‌زنند.

در ایران نیز تب برفکی به‌صورت بومی با دو سویه فعال A و O وجود دارد. در صورت گسترش این بیماری، احتمال بروز یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های دامی کشور جدی است؛ به‌ویژه با توجه به فقدان نظام قرنطینه‌ای مؤثر که می‌تواند آثار اقتصادی، سیاسی و حتی امنیتی برجای بگذارد.

گزارش‌ها نشان می‌دهد کانون‌های فعال داخلی بیشتر در مناطق گرمسیری و مرزهای شرقی و غربی متمرکزند و جابه‌جایی دام‌های آلوده روند شیوع را تشدید کرده است. اگر مدیریت و قرنطینه به‌موقع انجام نشود، تب برفکی می‌تواند به فاجعه‌ای ملی تبدیل شود.

وضعیت بحرانی دام‌های کشور

دام‌های کشور از نظر بیماری‌های مشترک انسان و دام (زئونوز) در شرایط بحرانی قرار دارند. کمبود واکسن و دارو و کنترل ناکافی بیماری‌های دامی باعث گسترش بیماری‌هایی چون بروسلوز (تب مالت)، سل، شاربن و طاعون گاوی شده است. این وضعیت نه‌تنها جمعیت دامی را کاهش داده بلکه امنیت غذایی را نیز با خطر جدی روبه‌رو کرده است.

در صورت تداوم این وضعیت، صادرات دام و فرآورده‌های دامی نیز تحت تأثیر قرار گرفته و اقتصاد کشور آسیب خواهد دید.

امنیت غذایی؛ محور اصلی پایداری کشور

امنیت غذایی یکی از ارکان امنیت ملی است. در شرایط تحریم و فشار اقتصادی، هرگونه قصور در کنترل بیماری‌های دامی می‌تواند پیامدهای سنگینی برای کشور ایجاد کند. دامپروری جایگاه مهمی در تولید مواد غذایی دارد و ناتوانی مدیریتی در این بخش مساوی است با آسیب‌پذیری مستقیم سفره مردم.

بر اساس اعلام OIE و FAO و همچنین سازمان دامپزشکی کشور، تب برفکی در میان سه بیماری مهم دام در ایران قرار دارد که باید با برنامه مدیریتی جدی و کنترل مستمر مهار شود.

نارسایی‌های مدیریتی و تهدید پنهان آلودگی مواد غذایی

یکی از چالش‌های توسعه نظام دامپروری، نبود راهکار مؤثر در برابر آسیب‌پذیری بهداشتی کشور است. تجربه نشان داده یک بحران کوچک، مانند آلودگی در خوراک دام یا مواد غذایی، می‌تواند نتایج جبران‌ناپذیری برای بازار و معیشت مردم به همراه داشته باشد.

آلودگی مواد غذایی، به‌ویژه در فرآورده‌های دامی، به موضوعی جهانی بدل شده است. وجود سموم، آنتی‌بیوتیک‌ها، قارچ‌ها و ریزبافت‌های آلاینده (پرایون‌ها) می‌تواند بیماری‌های صعب‌العلاج ایجاد کند. نمونه شناخته‌شده آن، بیماری جنون گاوی (BSE) است که نتیجه نبود کنترل کافی در تولید خوراک دام بوده است.

در کشور ما نیز خطر بروز چنین آلودگی‌هایی وجود دارد. این مسئله نشان می‌دهد نقش سازمان دامپزشکی کشور و سازمان غذا و دارو در کنترل کیفی خوراک دام، کشتارگاه‌ها و مراکز فرآوری چقدر حیاتی است. کنترل باید از مزرعه تا پس از ذبح و در کل زنجیره تأمین اعمال شود.

بهره‌وری ژنتیکی؛ راه نجات صنعت دام

برای کاهش خطر بحران‌های دامی، باید به جایگزینی راه‌حل‌های علمی و افزایش بهره‌وری ژنتیکی دام‌ها توجه شود. بهره‌وری ژنتیکی به معنای تولید بیشتر با هزینه کمتر در محصولات دامی مانند شیر، گوشت و تخم‌مرغ است.

در حال حاضر، این رویکرد در کشور جایگاه درخور ندارد. واردات یا اصلاح نژاد دام‌های پربازده از مهم‌ترین اقداماتی است که می‌تواند هزینه‌ها را کاهش و تولید را افزایش دهد. در این مسیر، مرکز اصلاح نژاد دام کشور زیر نظر وزارت جهاد کشاورزی باید نقش محوری داشته باشد؛ برنامه‌های اولیه طراحی شده‌اند، اما هنوز به مرحله عملیاتی مطلوب نرسیده‌اند.

تقویت بخش‌های ژنتیک، بهداشت، کنترل بیماری‌ها و نوسازی مدیریتی می‌تواند پایه‌ای برای تضمین امنیت غذایی پایدار در ایران باشد.

جمع‌بندی

بحران تب برفکی فقط یک بیماری دامپزشکی نیست، بلکه آیینه‌ای از ناکارآمدی مدیریتی و ضعف نظام نظارتی کشور در کنترل بیماری‌های دامی است. تداوم این روند می‌تواند امنیت غذایی، اقتصاد روستایی و سلامت عمومی را تهدید کند.

مدیریت علمی، بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و جدی‌گرفتن نظام قرنطینه می‌تواند کشور را از بروز یک فاجعه ملی در بخش دام نجات دهد.

نویسنده: حسین امامی راد نماینده طرقبه شاندیز و چناران 

اشاره شود

منبع: خراسان رضوی