تحلیل اپیدمیولوژیک بیماری تب‌برفکی سویه SAT‑1 در ایران

بررسی کامل مسیر ورود، گردش خاموش و تشخیص آزمایشگاهی سویه SAT‑1 تب‌برفکی در ایران؛ تحلیلی علمی بر پایه داده‌های ژنتیکی و شواهد اپیدمیولوژیک منطقه‌ای.

۱. شواهد ویروس‌شناسی (ژنتیکی)

بر اساس داده‌های منتشرشده توسط مرکز WRLFMD در سال ۲۰۲۴، مشخص شد که سویه SAT‑1 (topotype I) از اواخر سال ۲۰۲۳ در کشورهای عربی جنوب خلیج فارس (به‌ویژه بحرین، عمان و کویت) و سپس در ترکیه و عراق شناسایی شده است.

تحلیل تبارزایی (Phylogenetic analysis) نشان می‌دهد ویروس‌های جداشده از ایران در سال ۲۰۲۵، فاصله ژنتیکی کمتر از دو درصد با ایزوله‌های عراق و کویت ۲۰۲۴ دارند. بر همین اساس، احتمال ورود اولیه ویروس به ایران در زمستان تا بهار ۱۴۰۲ (فوریه تا مه ۲۰۲۴ میلادی) بسیار بالا ارزیابی می‌شود.

۲. مسیرهای احتمالی ورود ویروس

مسیرهای محتمل برای ورود اولیه این ویروس به کشور عبارت‌اند از:

1. تردد دام زنده و فرآورده‌های خام دامی از مرزهای غربی کشور (کرمانشاه، ایلام، کردستان) از سمت عراق.
2. مبادلات غیررسمی دام سبک در مناطق مرزی خوزستان و ایلام با جنوب عراق.
3. ورود غیرمستقیم از مسیر جنوبی از طریق انتقال غیرقانونی دام یا محصولات دامی از کشورهای حوزه خلیج فارس (بندرعباس و بوشهر).

در همه این مسیرها، پوشش واکسیناسیون ناهمگن بوده و واکسن‌های رایج (O, A, Asia1) ایمنی در برابر سویه SAT فراهم نمی‌کردند؛ در نتیجه احتمال استقرار خاموش ویروس در جمعیت‌های دامی وجود داشته است.

۳. شواهد اپیدمیولوژیک

مطابق گزارش‌های میدانی دامپزشکان استانی، از تابستان ۱۴۰۳ مواردی از تب‌برفکی با علائم غیرمعمول گزارش شد؛ به‌گونه‌ای‌که واکسن‌های موجود پاسخ محافظتی مؤثر نداشتند.

این فاصله زمانی میان ورود احتمالی (زمستان ۱۴۰۲) و شناسایی رسمی (تابستان یا پاییز ۱۴۰۳) پدیده‌ای متداول در اپیدمیولوژی تب‌برفکی است، زیرا ویروس می‌تواند ماه‌ها در گله‌های کوچک روستایی یا عشایری با علائم خفیف گردش کرده و از دید سامانه نظارت رسمی مخفی بماند.

۴. الگوی منطقه‌ای انتشار

بین سال‌های ۲۰۲۳ تا ۲۰۲۴ سویه SAT‑1 در خاورمیانه از طریق دام‌های آفریقای شرقی وارد شبه‌جزیره عربستان شد، سپس از مسیر شمالی از عربستان به کویت، بحرین، عراق و ترکیه گسترش یافت.

بنابراین، ورود این سویه به ایران بخشی از الگوی منطقه‌ای گسترش ویروس بوده و نه رویدادی مستقل یا منفرد.

۵. جمع‌بندی تحلیلی

۶. نقشه زمانی و مسیر احتمالی انتشار

روند تقریبی انتشار ویروس از زمان ورود تا واکنش ملی به شرح زیر است:

• مرحله ۱ (زمستان ۱۴۰۲): ورود اولیه از مرزهای غربی و جنوبی کشور.
• مرحله ۲ (بهار ۱۴۰۳): گردش خاموش در گله‌های عشایری و سبک مرزی.
• مرحله ۳ (تابستان ۱۴۰۳): ثبت موارد بالینی و شناسایی آزمایشگاهی سویه SAT‑1.
• مرحله ۴ (پاییز ۱۴۰۳): تولید بذر واکسن و اجرای واکسیناسیون اضطراری ملی.

یادداشت پایانی

این تحلیل بر پایه شواهد اپیدمیولوژیک، داده‌های ویروس‌شناسی و گزارش‌های منطقه‌ای تا پاییز ۱۴۰۴ تدوین شده است.

با توجه به پویایی ویروس‌های تب‌برفکی، هرگونه تغییر در وضعیت شیوع یا بروز سویه‌های جدید، نیازمند به‌روزرسانی مستمر داده‌ها و اصلاح استراتژی‌های واکسیناسیون ملی خواهد بود.

نویسنده: دکتر وحید صالحی