رئیس کارگروه تنوع زیستی اتحادیهٔ انجمن‌های علوم زیستی ایران: وقتی پنج هزار مترمربع در ایستگاه‌ها تغییر کاربری داده و هشت هزار و ۵۰۰ سازه تأسیس شود، آیا ممکن
رئیس کارگروه تنوع زیستی اتحادیهٔ انجمن‌های علوم زیستی ایران: وقتی پنج هزار مترمربع در ایستگاه‌ها تغییر کاربری داده و هشت هزار و ۵۰۰ سازه تأسیس شود، آیا ممکن است در منطقه‌ای که پوشش درختی آن ۸۰ درصد است، قطع درختی صورت نگیرد؟
اخبار سبز کشاورزی ؛ هفت استاد محیط زیست، جنگل و آبخیزداری دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان در نشست با فرماندار عنوان کردند، با ساخت تله‌کابین در ناهارخوران گرگان به دلایل علمی مخالفند. بعد از جلسه، فرماندار نامه‌ای به معاون استاندار و مدیرکل محیط زیست استان نوشت که حکایت از عدم مخالفت اساتید شرکت‌کننده با تله‌کابین بود و تنها سؤالاتی در مورد نحوهٔ اجرا مطرح شد! این درحالی‌است که علی‌رغم نداشتن مجوز تأییدیهٔ سازمان محیط زیست، استاندار گلستان در گفت‌وگو با رسانه‌ها اعلام کرد عملیات اجرایی تله‌کابین ناهارخوران با توجه به اینکه همهٔ مجوزها را دریافت کرده است، هم‌زمان با سفر رئیس‌جمهور آغاز می‌شود.
جالب اینکه «عباسعلی نوبخت»، رئیس سازمان منابع‌طبیعی طی نامه‌ای در پاسخ به استعلام سازمان محیط زیست اعلام کرده بوداحداث تله‌کابین به عنوان یکی از پروژه‌های پارک جنگلی ناهارخوران گرگان، مطابق ضوابط، منوط به تایید و تصویب کمیته ارزیابی اثرات محیط زیستی طرح‌های اجرایی مشمول مستقر در آن سازمان است. «حیدر آسیابی» رئیس کل دادگستری گلستان هم گفت: اجرای طرح تله‌کابین گرگان در صورت اخذ مجوز قانونی مورد حمایت قضایی قرار خواهد گرفت.
«مریم شهبازی» عضو هیئت‌علمی محیط زیست دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان و رئیس کارگروه تنوع زیستی اتحادیهٔ انجمن‌های علوم زیستی ایران، یکی از شرکت‌کنندگان نشست برگزارشده در فرمانداری گرگان بود.
او در جلسه از این موضوع صحبت کرد که «گزارش ارزیابی طرح تله‌کابین ناهارخوران» از فروردین‌ماه امسال در «کمیتهٔ فنی ارزیابی سازمان محیط زیست» در دست بررسی است و به‌دلیل ایرادات اساسی و نیز به‌دلیل مناسب نبودن سایت درنظرگرفته‌شده و جزئیات دیگر، هنوز هیچ مجوزی از سازمان محیط زیست دریافت نکرده است. در پی مخالفت‌های استادان دانشگاه‌های استان در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ با احداث تله‌کابین در محل جنگل ناهارخوران، در مردادماه ۱۴۰۲ طی نامه‌ای از سوی استادان به سازمان محیط زیست خواسته شد که در بررسی گزارش ارزیابی طرح از نظر متخصصین استان استفاده شود.»
از فروردین سال جاری تاکنون سه جلسه در سازمان محیط زیست برای بررسی گزارش ارزیابی این طرح برگزار شده که با مساعدت دفتر ارزیابی سازمان در یک جلسه از متخصصان استان دعوت به‌عمل آمد تا فرصت بررسی این گزارش و ارائهٔ نظرات تخصصی خود را داشته باشند. «گزارش ارزیابی‌ای که تهیه شده بود، خیلی ضعیف بود.
مهمترین سؤالی که مطرح کردیم این بود که برنامه‌های آتی برای پارک جنگلی ناهارخوران چیست؟ در سال ۱۳۹۸ مطالعاتي تحت عنوان «طرح پارک جنگلی ناهارخوران» به سفارش اداره‌کل منابع‌طبیعی و آبخیزداری استان گلستان انجام شده و مساحت ۶۷۰ هکتار همراه با پهنه‌های گوناگون تفرجی را برای این عرصه در نظر گرفته که تله‌کابین بخشی از این طرح است. از برنامه‌های توسعهٔ بيشتر در پايين‌دست و بالادست آن هم اطلاعاتي ارائه نشده. درواقع مي بايست کل طرح مورد ارزیابی قرار می‌گرفت. نمی‌شود هربار پروژه‌ای در قسمت‌های مختلف پارک جنگلی ارائه شود و اثرات محيط زيستی مجموعهٔ اين پروژه‌ها را کنار هم ارزيابی نکرد. نکتهٔ مهم دیگر ابهام در مکان‌یابی طرح است. به استناد گزارش کمیتهٔ فنی شهرداری گرگان در مورد طرح تله‌کابین ناهارخوران، از سال ۱۳۸۵، ۴۰ گزینه برای پروژهٔ مذکور در نظر بوده، ولی لیست این ۴۰ سایت و دلایل رد کردن آنها نه در گزارش و نه در هیچ سند دیگری موجود نیست. طرح فاقد گزينه‌های مکانی و گزينه‌های فنی است. با توجه به تمرکز گردشگري در جنوب شهر گرگان و اولويت براي توسعهٔ مکان‌های گردشگری جديد، اين تحليل و مقايسه در طرح بايستي گنجانده
می‌شد.»
مشکلی که بر سر راه توقف پروژهٔ تله‌کابین ناهارخوران وجود دارد، این است که انتظار می‌رود سازمان حفاظت محیط زیست بعد از گذشت حدود ۱۰ ماه از بررسی این طرح، رسماً عدم تأیید این طرح را اعلام کند. این طرح به گواه نظرات دفاتر تخصصی در سازمان و نیز استادان و متخصصان دانشگاه‌های استان دارای ایرادات اساسی در طرح است و سایت درنظرگرفته‌شده برای آن نامناسب است.
همچنین گزارش ارزیابی طرح از ابهامات بسیاری برخوردار است و به روش غیرعلمی سعی در کوچک‌نمایی اثرات و پیامدهای طرح دارد. طبیعی است در چنین شرایطی و با چندین‌بار فرصت اصلاح گزارش، دست موافقان باز می‌شود که کلیت آن را تأییدشده عنوان کنند. سفر ماه جاری ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری، به استان هم فرصتی را فراهم کرده تا مسئولان استانی از آن استفاده کنند و باز تحت‌عنوان توسعه و اشتغال، پروژه را آغاز کنند. « دغدغه دوستداران طبیعت این است که پروژه به صورت غیرقانونی کلنگ بخورد که عوارض جبران ناپذیری برای جنگل هیرکانی و شهر گرگان خواهد داشت»
در سال ۱۴۰۰ و در پی مخالفت ۱۲۸ استاد دانشگاه در استان گلستان، در شورای عالی معماری و شهرسازی، به‌عنوان بالاترین مرجع برای تصمیم‌گیری در مورد اجرای یک طرح توسعه‌ای یا گردشگری در شهرها، رئیس وقت سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور و نمایندهٔ سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرد به‌دلیل کوچک‌نمایی سطح طرح و نیز اثرات تخریبی طرح به‌صورت عامدانه یا سهواً، مجوزهای گرفته‌شده تاکنون مخدوش است و شورای‌عالی نیز در جمع‌بندی خود اعلام کرد حوزه‌ٔ تأثیر اجرای طرح تله‌کابین بسیار بیش از پنج هکتار است و برپایهٔ قانون طرح‌ها و پروژه‌های گردشگری در استان‌های شمالی کشور مشمول مطالعهٔ ارزیابی اثرات محیط زیستی می‌شود.
«در گزارش ارزیابی طرح روی کوچک کردن اثرات تخریبی آن تلاش شده است. برای مثال علی‌رغم تأکید صریح مشاور ژئوتکنیک و با توجه به بافت لایه‌های خاک در ایستگاه مقصد، استفاده از چاه جذبی برای سامانهٔ فاضلاب ممنوع است. در پروژه به دغدغه‌های موجود شامل نحوهٔ دفع فاضلاب و پساب و مديريت پسماند توجه نشده و فقط گفته شده از مخزن سپتیک برای تصفیه استفاده می‌شود؛ درحالی‌که همین الان هم در بالادست زیارت، پساب و فاضلاب وارد رودخانه‌ای می‌شود که منبع اصلی تأمین آب شهر است. یا اینکه علي‌رغم درصد پوشش گیاهی ۶۰ تا ۸۰ درصد ادعاشده در ایستگاه‌های مقصد و میانی و طول مسیر درختی قطع نمی‌شود؛ درحالي‌که براساس دستورالعمل‌هاي ملي و بين‌المللي احداث تله‌کابين و به‌منظور رعايت استانداردهاي ايمني (حریق جنگل) و امداد و نجات (نجات افراد از کابین‌ها و انتقال آنها به زمین امن در بروز خطرات)، قطع درختان و پاکتراشي جنگل در يک حريم حداقل ۱۵ تا ۲۰ متر در هر طرف آکس و در طول سه کیلومتر (يعني حداقل ۱۲ هکتار) گریزناپذیر خواهد بود.
«آنها می‌گویند درختی قطع نمی‌شود، وقتی پنج هزار مترمربع در ایستگاه‌ها تغییر کاربری داده و هشت هزار و ۵۰۰ سازه تأسیس شود، آیا ممکن است در منطقه‌ای که پوشش درختی آن ۸۰ درصد است، قطع درختی صورت نگیرد؟ همچنین، آب چشمه‌هایی که قرار است به ایستگاه مقصد برده شود، منبع تأمین آب گیاهان، حیات‌وحش و کوهنوردها هستند؛ همین حالا با توجه به کاهش شدید سفره‌های آب‌های زیرزمینی و بحران کم‌آبی در منطقه، آبدهی این چشمه‌ها به‌شدت کاهش یافته است و نه‌تنها پاسخگوی نیازهای طبیعی نیست بلکه توان برداشت اضافه را نیز ندارد.»
ناهارخوران بدون تله‌کابین هم فراتر از ظرفیت بارگذاری شده است. به گفتهٔ شهبازی «همین حالا بیش از یک میلیون نفر در سال به این منطقه مراجعه می‌کنند. حالا اگر عدد یک‌هزار و ۴۴۰ نفر تله‌کابین را هم به آن اضافه کنیم، بیش از دو برابر ظرفیت برد محیط زیستی جمعیت وارد آن شده است.»
در راستای توزیع گردشگری در استان و اجرای گردشگری پایدار در شهر گرگان است که شهبازی و سایر اساتید در آن جلسه و البته در این سال‌ها که بحث تله‌کابین مطرح بوده، گزینه‌های جایگزین را مطرح کرده‌اند:«حرف اساتید دانشگاه و فعالان محیط زیست این است که ما به‌هیچ‌وجه مخالف تله‌کابین نیستیم، ولی منطقه‌ٔ انتخاب‌شده را مناسب نمی‌دانیم.»
آنها روی سایت‌های دیگر در ورودی و خروجی شهر تأکید دارند که بعضی از آنها دست‌خورده و دارای جنگل دست‌کاشت هستند، هم از نظر دیدرسی و هم دسترسی مسافرین نسبت به ناهارخوران ارجحیت دارند و هم مشکلات محیط زیستی عدیدهٔ آن را ندارند. بااین‌حال مدیران پروژه می‌گویند بین ۴۰ گزینه به ناهارخوران رسیدند. «هربار از آنها خواستیم سایر گزینه‌های انتخابی را مطرح کنند، جوابی نگرفتیم. آنها نه می‌گویند این گزینه‌ها چیست و نه توضیحی دارند که چرا آنها انتخاب نشده‌اند. تنها شهرداری دربارهٔ گزینه‌های دیگر گفته چون این منطقه خارج شهر است، نمی‌تواند در اجرای آن دخیل باشد.»
به گفته شهبازی تله‌کابین منجر به افزایش دسترسی گردشگران آموزش‌ندیده به جنگل و اکوسیستم شکنندهٔ جنگل هیرکانی خواهد شد. در عین اینکه مسیرهای دسترسی پایین‌دست به قوت خود باقی خواهد بود و تخریب‌ها در پایین‌دست و بالادست تشدید خواهد شد.
مسلماً برای تله‌کابین برنامه‌های توسعه‌ای مانند هتل‌سازی در جنگل و سورتمه و… در آینده اضافه خواهد شد. همهٔ اینها یعنی تخریب بیشتر. ضمن اینکه به‌دلیل مستعد بودن منطقه برای سیل‌گیری و سیل‌خیزی به‌دلیل ساخت‌وساز بی‌رویه در بالادست و تخریب گستردهٔ جنگل در ۲۰ سال گذشته در حوضهٔ آبخیز رودخانهٔ زیارت، ريسك بالاي سيلاب وجود خواهد داشت. «برای بتن‌ریزی ۱۷ پایه دکل تله‌کابین با بلندی ۳۸ متر و فونداسیون مناسب لازم است تا ژرفای بین یک تا ۲۰ متر، خاک سطحی و نباتی جنگلی برداشت شود. یعنی بیش از هشت هزار مترمکعب بتن‌ریزی در خاک جنگلی و در عرصه‌ای با خطر نسبی لرزه‌خیزی زیاد و شیب تند انجام خواهد شد. براساس گزارش سال ۱۳۹۵ برنامه‌وبودجهٔ استان و براساس حضور گسل‌هاي موجود، بيش از ۹۰ درصد مساحت شهر گرگان در محدودهٔ خطر زياد و متوسط از نظر زلزله‌خيزي قرار دارد. معلوم نيست ريسك نفوذ آب سطحي به خاك زير پي دکل‌ها چگونه مديريت خواهد شد؟»
به‌نظر می‌رسد مخالفت با پروژهٔ تله‌کابین ناهارخوران هم وضعیتی مانند سایر پروژه‌ها دارد. مسئولان سیاسی در رفت‌وآمد به پردیسان هستند تا بتوانند مجوزهای لازم را بگیرند و سازمان حفاظت محیط زیست هم در ارائهٔ یک نظر قاطع دربارهٔ این پروژه بازمانده است و همین باعث شده استاندارد و فرماندار و سایر مقامات همچنان امیدوار به بارگذاری جدید در ناهارخوران باشند. حال باید منتظر ماند و دید آیا سازمان حفاظت محیط زیست گام اول در شفافیت را با تله‌کابین ناهارخوران برمی‌دارد یا همچنان به‌دنبال محرمانه نگه داشتن گزارش‌هایی است که مشارکت عمومی و شفافیت اصل اول آنها به حساب می‌آید.
