بخش اول
تجارت الکترونیک یا فروش آنلاین (برخط) محصولات، چند سالی است که جای خود را در جوامع انسانی باز کرده و تبدیل به روشی عادی شده است. در این میان، فروش آنلاین محصولات کشاورزی و غذایی نیز مانند سایر کالاها برقرار است و تجربه‌های موفقی در دنیا برای این کار وجود دارد که می‌توان با الگوبرداری مناسب آن را در ایران نیز عملیاتی کرد.
اخبار سبز کشاورزی؛ حسین کاظمی| آن‌چنان که امیرحسین خوشبین، از جمله بنیانگذران اپلیکیشن «شیریک» میگوید، یکی از فواید مهم تجارت الکترونیک آن است که می‌تواند با کمترین واسطه یا حتی مستقیم، باعث ارتباط بین کشاورزان و مصرف‌کنندگان شود که نتیجه آن سود بیشتر برای کشاورزان از یک طرف و قیمت پائین‌تر محصول برای مشتریان از سوی دیگر است. در گفتوگو با این فعال حوزه تجارت الکترونیک با فروش برخط محصولات کشاورزی و فواید آن بیشتر آشنا خواهیم شد:
چه انگیزه‌ای باعث شد که به بازار تجارت الکترونیک محصولات کشاورزی ورود کنید؟
تجربه و آشنایی اولیه من در حوزه کشاورزی به تحصیلات دانشگاهیام در رشته زراعت و چند سال فعالیت در تولیدات گلخانه‌ای برمی‌گردد. تجربه‌ای که در تولید محصولات گلخانه‌ای داشتم این بود که متوجه شدم تولیدکنندگان بخش کشاورزی محصولی را که با هزینه و رنج فراوان تولید می‌کنند، در اختیار واسطه‌ها و فروشندگانی قرار می‌دهند که با کمترین زحمت، بیشترین سود را از آن محصول می‌برند و سود چندانی نصیب خود تولیدکنندگان نمی‌شود.
متوجه شدم که تولیدکنندگان در این زنجیره در نقطه ضعف قرار دارند؛ به همین دلیل بهدنبال ایجاد شرایطی بودم تا بتواند کمک کند که تولیدکنندگان محصولات کشاورزی از سود بیشتری برخوردار شوند و از طرفی محصول با قیمت مناسبتری بهدست مصرف‌کنندگان برسد. چاره این کار را در تجارت الکترونیک محصولات کشاورزی دیدم؛ به همین جهت و البته با چشم‌انداز مناسبی که برای آن می‌دیدم به این حوزه ورود کردم.
وضعیت فعلی تجارت الکترونیک در ایران و دیگر کشورها چگونه است؟
تا حدود 15-10 سال قبل فروش تمام کالاها در بازارهای سنتی انجام می‌گرفت؛ یعنی محصول پس از طی کردن چند واسطه به مصرف‌کننده نهایی می‌رسید که باعث افزایش قیمت آن می‌شد. اما در حال حاضر در کشورهایی مانند چین و کره جنوبی، حدود 30درصد بازارهای فروش کالا به‌صورت آنلاین است؛ در کشورهایی مانند آمریکا 25درصد، انگلیس 20درصد و در ایران فقط 5درصد تجارت به‌صورت الکترونیک است.
چرا در ایران سهم تجارت الکترونیک کمتر است و در آینده به چه سمتی خواهد رفت؟
در کشورهای پیشرفته‌تر که میزان نفوذ اینترنت بیشتر و گوشی‌های هوشمند زودتر در اختیار مردم قرار گرفت، فضای تجارت الکترونیک رشد بیشتری داشته که ایران نیز ناگزیر باید به این سمت حرکت نماید.
یکی از بهترین مثال‌ها برای توضیح تجارت الکترونیک، صنعت حمل و نقل است؛ وقتی تجارت الکترونیک مطرح شد و مدلی مانند «اوبر» در آمریکا شکل گرفت، حدود 7-6 سال بعد در ایران، مدلی مشابه آن، یعنی «اسنپ» راه‌اندازی گردید و به واسطه فناوری، ظرف 7-6 سال عقب افتادگی ما در صنعت حمل و نقل الکترونیک تا حدودی جبران شد.
در ایران 95 درصد بازارها هنوز سنتی است، اما در حال حاضر ابزارهای رشد بازار آنلاین فراهم شده است و اگر در طول 15 الی20 سال فقط 5 درصد بازار آنلاین ایران رشد کرده، 5 درصد بعدی ممکن است طی 3-2 سال و کمتر اتفاق بیفتد.
برخی اتفاقات نیز کاتالیزور این قضیه می‌شوند؛ مانند شرایط کرونایی که مردم دنیا را به سمت استفاده از فضای آنلاین سوق داد یا وجود تورم اقتصادی که باعث کاهش توان خرید خانواده‌ها از بازارهای سنتی به‌دلیل بالا بودن هزینه آنها شده و کاربران بیشتری به جستجوی محصولات ارزانتر در فضای آنلاین ترغیب می‌شوند. در حال حاضر نرخ تورم در ایران بالا و هزینه‌ها بسیار سنگین شده است، از طرفی، خانوارها به محصولات غذایی نیاز دارند و این تهدید می‌تواند شرایطی را ایجاد کند که بازار فروش آنلاین و تجارت الکترونیک محصولات کشاورزی عمومیت بیشتری پیدا کند.
چون وقتی قیمت موادغذایی در بازار سنتی بالا می‌رود، به‌دلیل این‌که تجارت الکترونیک می‌تواند فضای بهینه‌تری ایجاد کند، با حذف واسطه‌ها محصولات با قیمت کمتری بهدست مصرف کننده می‌رسند و تمایل مردم به این بازار بیشتر و همین تهدید افزایش قیمت‌ها، فرصتی برای حرکت به سمت خرید و فروش آنلاین خواهد شد.
به نظر من در حال حرکت به سمت توسعه تجارت الکترونیک در کشور هستیم؛ چون فضایی ایجاد شده که ناگزیر به وارد شدن در آن می‌باشیم.
مزیت‌های مهم تجارت الکترونیک محصولات کشاورزی چیست؟
در بازار سنتی، ارتباط بین تولیدکننده کالا یا خدمات دهنده با مصرف‌کننده نهایی، بهینه نشده، اما در تجارت الکترونیک این ارتباط بهینه می‌شود؛ مثلا در مورد بازار میوه و سبزی، اگر قرار است میوه‌ای چند دست بگردد و به مصرف‌کننده نهایی برسد، در تجارت الکترونیک این واسطه‌ها به حداقل می‌رسد و واسطه‌های کمتری بین تولیدکننده و مصرف کننده نهایی وجود خواهد داشت و هزینه‌ها نیز پائین خواهد آمد، در نتیجه تولیدکننده و مصرف‌کننده هر دو می‌توانند از این موضوع سود ببرند. در دنیا این اتفاق رخ داده و تجارت الکترونیک فضایی را ایجاد کرده که فرآیندهای اضافی و غیربهینه حذف و بهینه‌سازی اتفاق افتاده است. در حوزه محصولات کشاورزی نیز فضا به سمت تجارت الکترونیک خواهد رفت. در حال حاضر از بازاری صحبت می‌کنیم که بیش از 95درصد آن به‌صورت سنتی است، اما در آینده نزدیک این قاعده دگرگون خواهد شد و شاید بالای 90درصد آن آنلاین خواهد شد و شرایط نشان دهنده این روند است؛ یعنی به نقطه‌ای می‌رسیم که بازارهای سنتی از بهینگی لازم برخوردار نبوده و در نتیجه باید به سمت تجارت الکترونیک حرکت کنند.
از طرف دیگر، تجارت الکترونیک فضایی ایجاد می‌کند که ما به دیتاها و آمارهای دقیق‌تری نیز دسترسی داشته باشیم؛ مثلا یک کشاورز می‌تواند به اعداد و ارقام درستی برای مدیریت محصولات خود دست یابد و میزان نهاده‌های مصرفی، کیفیت محصول تولید شده، میزان ضایعات و… را دقیق‌تر مشخص کند. همچنین، دیتاها و آمارهای دقیق‌تری بهدست میآید که برنامه‌ریزی‌های لازم در سطح کلان را بهبود می‌بخشد.
در مراحل بعد، فناوری‌های هوشمند وارد مزرعه می‌شوند و محصولات باکیفیتتری تولید شده و کارایی استفاده از نهاده‌ها نیز بالاتر می‌رود؛ چراکه تمام این شبکه به‌صورت به هم پیوسته عمل می‌کند. در حال حاضر موضوع QR کد و گواهی از مبدا، یکی از چالش‌های محصولات کشاورزی است که گسترش تجارت الکترونیک می‌تواند به روند اجرای آن کمک کند. حتی پلتفرم‌های تجارت الکترونیک کمک خواهند کرد تا بازار بهتری برای محصولات ارگانیک فراهم شود. در دنیای تجارت الکترونیک این ابزارها خلق می‌شوند.
شرایط آینده تجارت الکترونیک محصولات کشاورزی به چه صورتی خواهد بود؟
در تجارت الکترونیک، بنا به دلایلی فضا را برای محصولات کشاورزی مناسب‌تر می‌دانم؛ اولا کالاهای مصرفی خانواده‌ها است، همیشه مورد نیاز می‌باشد و حاشیه سود محصولات کشاورزی بالا است. دوم این‌که یکی از بخش‌های مهم اقتصادی در کشور ما است و حدود 5-4 میلیون نفر بهره‌بردار در بخش کشاورزی وجود دارند که با خانواده‌های آنها شاید یکچهارم یا یک‌پنجم جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند. بیشتر زمین‌های کشور زیر کشت محصولات کشاورزی است که تا حدود زیادی هنوز به شکل سنتی‌انجام می‌شود.
بسیاری از چالش‌های بخش کشاورزی در فضای تجارت الکترونیک قابل رفع شدن است و من مطمئن هستم که ظرف چند سال آینده این موضوع در جامعه ما بهخوبی اجرا خواهد شد.
در حال حاضر فعالان بخش کشاورزی از نظر اقتصادی جزو ضعیف‌ترین اقشار جامعه هستند اما تجارت الکترونیک می‌تواند آنها را از این نظر قوی‌تر کند. بنابراین باید زیرساخت‌های این کار آماده شود. اتفاقی که در حال وقوع است این‌که حجم زیادی از سفارشات دنیای سنتی به‌تدریج وارد فضای آنلاین می‌شود.
ادامه دارد…
