چالش پیش‌روی تغییر الگوی کشت

اخبار سبز کشاورزی : در یک اقدام راهبردی که مقام رهبری نیز خواهان آن شده بودند، قرار است محصولات آب‌بر و جالیزی در فهرست محصولات زراعی کشور به رتبه‌های پایین‌تر نزول کنند و به جای آن محصولات راهبردی و مورد نیاز کشور کاشت شود.

در این اقدام منطقی برخی زمین‌هایی که هم اکنون به جالیز تبدیل شده و محصولات غیرراهبردی در آن کاشت می‌شود به زمین‌های زراعی تبدیل و اقلام مهمی مانند گندم، جو، ذرت و دانه‌های روغنی در آن کاشته خواهد شد.

در این صورت گمان می‌رود که با این تغییر الگوی کشت ایران بتواند حدود 30 درصد از نیاز خود به محصولات استراتژیک را تامین کند.

این میزان اگرچه تا رسیدن به خودکفایی فاصله زیاد و معناداری دارد، اما از شرایط فعلی که اتکای زیادی به خارج از کشور برای ایرانیان ایجاد کرده است، بهتر خواهد بود.

برخی می‌گویند تغییر الگوی کشت به میزان قابل‌توجه و غیر قابل انکاری میزان تولید محصولات جالیزی را در ایران کاهش می‌دهد و ممکن است در این میان قیمت این محصولات در داخل به نحو ملموس افزایش یابد؛ اما گمان نمی‌رود این اتفاق بیفتد، چراکه زمین‌هایی که در سال‌های گذشته به جالیز تبدیل شده و محصولات جالیزی در آن پرورش یافته‌اند در واقع برای تامین نیاز داخل تجهیز نشده‌اند، بلکه بازار جذاب و خوب در کشورهای اطراف از جمله کشورهای آسیایی میانه و قفقاز کشاورزان را به‌سمت تولید این محصولات و صادرات آن‌ها سوق داده است.

در این صورت، آب ایران برای کشت و تولید محصولاتی به‌کار می‌رود که شهروندان کشورهای خریدار از کشت آن احتراز می‌جویند و ترجیح می‌دهند امکانات زیست محیطی و کشاورزی کشورشان را صرف تولید محصولاتی کنند که از اهمیت بیشتری در چرخه غذایی انسان‌ها برخوردار است.

به همین دلیل، کاهش کشت این محصولات به خودی‌خود نمی‌تواند تحول آزاردهنده‌ای برای مصرف‌کننده ایرانی به‌وجود آورد و قیمت این محصولات را به نحو نگران‌کننده افزایش دهد؛ چراکه در صورت کاهش کشت از سهم صادراتی این محصولات کاسته می‌شود و در آن صورت مصرف‌کنندگان این محصولات در کشورهای اطراف ایران از جمله در آسیای میانه و حاشیه جنوبی خلیج فارس مجبور می‌شوند این محصولات را از کشورهای دیگر تهیه کنند.

البته کشت این محصولات در گلخانه و بالاخص گلخانه‌های بدون خاک هیدروپونیک، ادامه می‌یابد و اگر به این بخش و نحوه تولید توجه شود، آن گاه ممکن است بتوان حتی این بازارهای صادراتی را نیز حفظ و درآمدهای صادراتی کشور را از محل صدور این محصولات حفظ کرد.

اما همین نکته باید مورد توجه وزیر جهاد کشاورزی قرار گیرد؛ هم اکنون زمین‌هایی که به جالیز تبدیل شده و محصولاتشان به خارج از کشور صادر می‌شود بازار درآمدهای هنگفت و قابل توجه برخوردار هستند، حال اگر این تغییر الگوی کشت رخ دهد آن گاه بخش مهمی از درآمد این کشاورزان کاهش پیدا می‌کند.

روشن است که این اقدام راهبردی در نهایت به نفع تمام شهروندان و همه ایرانیان است؛ اما دلیلی ندارد که یک عده فقط کاهش درآمد ناشی از این تغییر را تحمل کنند.

البته دولت می‌تواند با قدرت قاهره حاکمیتی همه کشاورزان را به پیروی از این الگو و صلاح‌دید دولت وادار کند؛ اما آیا او می‌تواند زیان و یا کاهش درآمد ناشی از کاشت محصولات راهبردی به جای محصولات صادراتی جالیزی را تامین کند؟

بهتر است دولت تمهیدات و راهکارهایی بیندیشد که کشاورزان نیز از این اقدام راهبردی منتفع شوند و درآمدشان کاهش پیدا نکند؛ چراکه اگر این نکته مهم در اجرای این طرح راهبردی و اصولی نادیده گرفته شود، آن گاه ممکن است طرح کاملاً به موفقیت نرسد و یا پایداری موفقیت آن به چالش کشیده شود.

نادر کریمی جونی ـ کارشناس اقتصاد کشاورزی