اصلاح خاک‌های رسی

مزرعه سبز : هنگامی که میزان رس خاک به 50درصد و یا بیشتر می‌رسد، کار کردن در آن و رشد گیاهان با مشکل مواجه می‌گردد. بنابراین باید برای این سفت و سخت بودن خاک تدبیری اندیشید.

برخی این ایراد را، با افزودن شن به خاک رفع می‌کنند اما این کار معایب دیگری به همراه دارد.

به‌جای شن می‌توان از مواد جایگزین مانند: برگ‌درخت‌ها، بقایای گیاهی، کمپوست، مالچ‌کاه و … استفاده کرد. افزودن این مواد ضمن سبک‌کردن خاک، مواد و عناصر غذایی نیز به خاک اضافه می‌کند.

در این مطلب علت‌های نامناسب بودن افزودن شن به خاک‌های رسی توضیح و چند راهکار برای رفع سختی خاک‌های رسی ارائه می‌شود:

افزودن شن به خاک‌های رسی؛ یک اقدام معمولی و سریع است، اما به هیچ‌وجه اقدام مناسبی نیست، چرا که نمی‌تواند موجب بهبود جریان آب شود و در واقع یک بافت سخت بتون مانند در زمین به وجود می‌آورد.

افزودن شن به اراضی رسی از منطقه‌ای به منطقه دیگر تفاوت دارد و همه‌جا نمی‌توان این کار را انجام داد، چرا که به میزان رس در خاک بستگی دارد. در برخی مناطق که رس ۵۰، ۶۰ یا حتی 70درصد است، به‌عنوان مثال اگر ندانیم که مقدار رس نسبت به سیلت(Silt) در خاک تا چه میزانی است، نمی‌دانیم که چه نوع مخلوطی از مواد باید به آن اضافه کرد.

برخی از کشاورزان از بد بودن شن در خاک گله می‌کنند و در پی راهکاری برای سست کردن خاک می‌باشند، اما کمتر به این کار موفق می‌شوند. از همه این‌ها گذشته مخلوط کردن شن با خاک در واقع روشی برای درست کردن آجر و نه تهیه یک بستر برای کشت گیاهان است. به هر حال اگر شن خاک را خراب نکند، کمکی هم به آن نمی‌نماید.

به‌جای شن، برای سبک کردن خاک‌های رسی از مواد ارگانیکی نظیر کمپوست یا کود حیوانی می‌توان استفاده کرد. در صورت دسترسی نداشتن به مواد ارگانیکی فوق می‌توان اقدام به کشت یک گیاه پوششی ازقبیل شبدر یا یک گیاه علفی مانند چاودار نمود و پس از رشد کافی آن‌ها را به خاک برگرداند. ریشه‌های عمیق گیاهان پوششی می‌توانند موجب شکستن لایه‌های سفت خاک شوند، ضمن آن که گیاهانی مانند شبدر، یونجه یا ماشک ازت به خاک نیز اضافه می‌کنند.

مشکلات رس زیاد درخاک؛ رس می‌تواند یکی از مشکل‌زاترین اجزاء در خاک باشد؛ که اول از همه سفت کردن خاک و مشکل کردن عملیات کشاورزی در آن است. چند مورد از این مشکلات عبارتنداز:

• دیر گرم شدن در بهار که موجب به تعویق افتادن کشت می‌شود. در چنین مناطقی، عملیات زراعی یا باغی با مشکلات زیادی روبرو می‌شوند

• خاک‌های رسی به سرعت فشرده می‌شوند که در این شرایط کار ریشه‌زنی و گسترش آن در خاک با مشکل مواجه و در نتیجه رشد عمومی گیاه کند و یا متوقف می‌گردد.

• کند شدن نفوذ آب که برای گیاهان حساس به کم‌آبی عاملی محدودکننده می‌شود و زندگی گیاهان را به خطر می‌اندازد.

• خاک‌های رسی، هر آنچه را در آن وارد یا در تماس باشد به خود می‌گیرند و برای مدت طولانی نگه می‌دارند. اگر چه در مورد کودها می‌تواند مفید باشد، اما در مورد مواد سمی، مضر است. بنابراین باید مراقب موادی که به خاک اضافه می‌کنیم، باشیم. به‌عنوان مثال سموم علف‌کش می‌توانند در مقایسه با خاک‌های سبک، مدت زمان بیشتری در خاک‌های رسی بمانند و بنابراین احتمال آسیب‌زدن به محصولات را دارند.

لومی کردن خاک‌های رسی

اولین گام آن است که بدانیم، سبک کردن یا لومی کردن خاک‌های رسی، یک شبه اتفاق نمی‌افتد و برای این کار نیاز به زمان و کار زیادی است. یک خاک لومی ترکیبی از رس، سیلت و شن است. به‌طور کلی گیاهان در خاک‌های لومی، رشد بهتری دارند.

برای شناخت نوع خاک، ساده‌ترین آزمایش آن است که چنانچه در رطوبت مناسب یک مشت از آن را در دست بفشاریم، امکان دارد سه حالت اتفاق بیفتد. چنانچه دست خود را باز کنیم و آن خاک فشرده شده به سرعت باز شود، خاک شنی است، اگر خاک فشرده شده به همان حالت فشردگی باقی بماند، خاک رسی و اگر با حفظ شکل خود باز شود، خاک لومی است.

لومی کردن خاک رسی را می‌توان به روش زیر انجام داد:

• افزودن مواد ارگانیکی به ضخامت پنج تا ۷ سانتی‌متر به سطح خاک. این مواد می‌توانند بقایای برگ درخت‌ها و گیاهان، علف‌های خرد شده، کود حیوانی، کمپوست یا پوست و بقایای درخت باشند. بهتر است این کار در پاییز انجام شود تا مواد اضافه شده در زمستان پوسیده شوند.

• آب دادن و مرطوب کردن کامل مواد اضافه شده برای کمک به پوسیده شدن آن‌ها

• شخم زدن و فرو کردن مواد اضافه شده تا حدود عمق 20 سانتی‌متری

• چنانچه هریک از مواد فوق کاملا پوسیده باشد و یا به سرعت پوسیده شود(مانند بقایای قارچ خوراکی) می‌توان در همان زمان اضافه کردن اقدام به شخم‌زدن نمود.

• در همان زمان و پس از شخم زدن نباید اقدام به کشت کرد، چرا که زمین باید تثبیت شود.

ضمن آن که امکان دارد بذور کاشته شده تماس کافی با خاک نداشته باشند، بنابراین باید ۱۰ روز تا دو هفته، کشت را به تعویق انداخت.

• در صورت عجله داشتن، می‌توان به مدت 3 روز متوالی خاک را مرطوب نمود و سپس به آن اجازه داد تا خشک شود.

ماهنامه دام و کشت و صنعت-شماره ۲۶۲- سال ۱۴۰۱