صادرات ایران، از اینجا مانده از آنجا رانده

سرگذشت یک محموله صادراتی

قصد دارید یک کانتینر مغز پسته برای صادرات به اروپا آماده کنید؛ ابتدا نیاز به منابع مالی دارید و در حالی‌که نرخ بهره در كشورهای رقيب كمتر از پنج درصد است، شما باید نرخ 20 درصد را در نظر بگیرید.

اخبار سبز کشاورزی ؛ محسن جلال پور | حال باید پسته مورد نیاز را از بازار بخرید، اما خرید برای شما سه بزنگاه سخت دارد:

بزنگاه اول؛ قیمت خرید محصول است که باید رقابتی باشد و شما این امکان را داشته باشید که با محصول کشورهای ترکیه و آمریکا و دیگر کشورها در بازار رقابت کنید.

بزنگاه دوم؛ کیفیت محصول است که باید مورد تایید کامل نهادهای بهداشتی و نظارتی اروپایی باشد. در اروپا سه مؤلفه برای مغز پسته اهمیت دارد؛ مؤلفه اول به شکل ظاهری و فیزیکی محصول برمی‌گردد، دومی به میزان سموم نهفته در محصول مربوط می‌شود و سومی با میزان آلودگی به میکروب‌ها در ارتباط است. تعارف ندارند، محصول صادر شده هر کدام از این مؤلفه‌ها را نداشته باشد، یا معدوم می‌شود یا مرجوع. اگر معدوم شود که سرمایه‌ات از بین رفته و اگر مرجوع شود باید هزینه مضاعفی بپردازی که محموله را برگردانی يا اگر امكان‌پذير بود به بازارهای دیگری ارسال کنید.

حال فرض کنیم به هر ترتیبی موفق شده‌ایم پسته مورد نیاز را تهیه کنیم، حدود 45 تا 60 روز طول می‌کشد تا مقدمات صادرات آن فراهم شود.

بزنگاه سوم؛ فرآیند صادرات است، فرض کنیم این مرحله را هم به سلامت پشت‌سر گذاشته‌ایم و محموله صادراتی موفق شده از آزمایش‌های داخلی سربلند بیرون بیاید و آماده ارسال است، باور می‌کنید کامیونی وجود ندارد که بار صادراتی را به اروپا ببرد؟

در ماه‌های گذشته اغلب رانندگان ترانزیتی موفق به دریافت مدارک مورد نیاز برای عبور از مرزها و جاده‌های اروپایی نشده‌اند و تقریبا حمل و نقل زمینی ما از کار افتاده است.

به این ترتیب دو راه پیش روی شما قرار دارد یا باید محموله خود را از مسیرهای دریایی ترکیه ارسال کنید یا از طریق بندرعباس که در این صورت ارسال محموله به خاطر تحریم و موانع موجود، ممکن است دست کم سه ماه طول بکشد و اگر بخواهی آن را از طريق دو یا سه مسير ارسال کنید، باید هزینه مضاعف حمل را بپردازید و قطعا هم از نظر مالی زیان می‌بینید و هم محموله به موقع نمی‌رسد.

حال فرض کنیم با همه مشکلات موجود، این مرحله را هم طی کرده‌ایم و محموله به کشور مقصد رسیده است. خطر بسیار بزرگ این است که محصولات کشاورزی ما به خاطر کیفیت پایین سموم وارداتی (به دليل تحريم) یا به خاطر استفاده بی‌رویه از سموم (به دليل نبود دانش كافی در زمينه چگونگی استفاده) به شدت ریسک آلودگی دارند و صادرکننده هر اندازه دقت کند ممکن است در یک محموله 25 تنی، مقداری محصول آلوده به سم یا میکروب وجود داشته باشد که به خاطر آن کل محموله به خطر می‌افتد و خطر مرجوعی یا معدومی آن وجود دارد.

بیایید فرض کنیم این مرحله هم به سلامت به پایان رسیده و محموله صادراتی از این آزمون هم به سلامت عبور کرده و به دست خریدار رسیده است. خریدار حداقل یک ماه و نیم تا دو ماه زمان می‌خواهد تا پول محموله را واریز کند و این زمان ممکن تا یک سال هم طول بکشد.

در این مدت چه اتفاقاتی در داخل و بیرون کشور رخ می‌دهد؟ برابری ريال و دلار و یورو چه می‌شود، سیاست‌های داخلی چه وضعی پیدا می‌کنند؟

تازه پول را که بدون مشکل دریافت کنید، شرایط انتقالش را ندارید. حالا باید صراف پیدا کنید و هزینه مضاعف بپردازید تا پول انتقال پیدا کند.

ارز آن، باید به قیمت نیمایی عرضه شود، مکمن است تفاوت ارز نیمایی و بازار آزاد در هر يورو تا حدود شش هزار تومان يا حتی بيشتر باشد، فرض کنید هر کیلو مغز پسته ١٧ يورو باشد آن را در شش هزار تومان ضرب کنید می‌شود حدود 100هزار تومان، یعنی در یک کیلو مغز پسته که هر کیلوی آن حدود ٥٥٠هزار تومان قیمت دارد، 20 درصد اختلاف ارز نیمایی دیده می‌شود که چطور می‌توانید پوشش دهید؟

بنابراین اگر بخواهید در بازارهای جهانی رقابت کنید ناچار زیان می‌ببینید یا باید کنار بنشینید و اگر بخواهی ارز ناشی از صادرات را در بازار آزاد بفروشید به نوعی مرتکب تخلف شده‌اید که دولت یقه‌ شما را می‌گیرد یا این‌که باید به تقلب رو بیاورید و از کارت بازرگانی دیگران استفاده کنید.

هنوز مشکل به پایان نرسیده و اداره مالیات سراغت می‌آید و بابت تسعیر ارز مالیات مضاعفی درخواست می‌کند. نتیجه این‌که بعد از یک سال یا بیشتر به پول صادرات می‌رسید و خوب که حساب کنید، می‌بینید صادرات بيشتر شبیه بندبازی پر دردسر و پر خطر است تا يك تجارت.

به همین دلیل، جا دارد «روز ملی صادرات» را به همه سیاستمدارانی که موفق شدند صادرات قانونی را از قاچاق مواد مخدر دشوارتر کنند تبریک بگوييم.

محسن جلال پور، فعال اقتصادی