دریاچه سابق ارومیه؛ به زودی

ساختار مدیریت آب در ایران غلط است

چهار ماه از زمانی که محمد مخبر، معاون اول ابراهیم رئیسی اقدامات برای نجات دریاچه ارومیه را رضایت‌بخش خواند، می‌گذرد. حالا از این دریاچه تلی از نمک به جای مانده است.

اخبار سبز کشاورزی ؛ عیسی کلانتری، رئیس سابق سازمان حفاظت محیط زیست در این مورد گفت: «کمتر از 700 میلیون مترمکعب آب باقی مانده که آن هم آب محسوب نمی‌شود، بلکه آب و نمک کامل است. تا آخر شهریور همین میزان هم تبخیر می‌شود و آبی نمی‌ماند. در واقع چیزی که می‌ماند اسمش می‌شود دریاچه سابق ارومیه.»

بیشتر بخوانید: مدیریت بیولوژیک، تنها راهکار جلوگیری از خشک شدن دریاچه ارومیه

بزرگترین دریاچه آب شور خاورمیانه در میان پاسکاری‌ها رو به خشکی رفت و هنوز مقامات دولتی به ریسمان وعده چنگ می‌زنند. عوامل انسانی مانند توسعه شهری و کشاورزی بیشترین سهم را در خشک کردن دریاچه ارومیه دارد؛ با این حال هنوز صحبت از سدسازی و توسعه کشاورزی در منطقه است. در همین حال مسئولان مرتبط خشکسالی و تغییرات اقلیمی را مقصر حال ناخوش این دریاچه می‌دانند.

اردیبهشت‌ماه سال جاری محمد مخبر، معاون اول رئیس جمهور در جلسه ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه اقدامات صورت‌گرفته برای نجات دریاچه ارومیه را رضایت‌بخش ارزیابی کرد. مخبر از دست‌اندرکاران و دستگاه‌های مربوط هم قدردانی کرد.

سوال اینجاست که معاون اول رئیس جمهور مشخصا از چه اقداماتی تقدیر کرد؟ مگر نه آنست که از همان اردیبهشت‌ماه حال دریاچه ارومیه بدتر شد که بهتر نشد؟

بیشتر بخوانید: مرگ دریاچه ارومیه فرا می‌رسد؟

خشکسالی یا مدیریت ناکارآمد؟

مقامات مرتبط با پرونده دریاچه ارومیه در تازه‌ترین اظهارات خود، مقصر اصلی خشکی دریاچه ارومیه را خشکسالی و تغییرات اقلیمی اعلام کرده‌اند. با این حال کارشناسان اینها را آدرس‌ غلط دادن و زیر بار مسئولیت شانه خالی کردن می‌دانند.

اخیرا سلمان ذاکر، نماینده مجلس به ایسنا گفت دریاچه ارومیه خشک نشده ولی ظرفیت آن کاهش پیدا کرده است. علت این اتفاق هم گرمای زیاد و تبخیر آب دریاچه است.

مهدی فصیحی هرندی، پژوهشگر حکمرانی و دیپلماسی آب پیش از این درباره وضعیت دریاچه ارومیه گفت صحبت از اینکه دریاچه ارومیه در وضعیت بحرانی است، دیگر بی‌معنی است. علت اینکه در چنین شرایطی هستیم این است که خیلی دیر متوجه شدیم مساله این دریاچه فقط و فقط بی‌آبی و خشکسالی نیست.

پیش‌تر محمدصادق معتمدیان، استاندار آذربایجان و دبیر کارگروه نجات دریاچه ارومیه گفته بود که در پاییز سال گذشته بارندگی در این حوضه نزدیک به صفر بود. درحالی که گزارش سازمان هواشناسی در تاریخ 1401/9/29 نشان می‌دهد که بارش در حوضه دریاچه ارومیه حدود 51 میلی‌متر بود. گزارش «اطلاعات پهنه‌ای بارش حوضه‌های اصلی کشور» را فصیحی هرندی نیز در کانال تلگرامی خود منتشر کرده است.

بیشتر بخوانید: مرگ دریاچه ارومیه فرا می‌رسد؟

دریاچه سابق ارومیه!

عیسی کلانتری، رئیس سابق سازمان محیط زیست پیش از این گفته بود اگر دریاچه ارومیه خشک شود، تبریز باید تخلیه شود. اگر این تخلیه امکان‌‎پذیر باشد حداقل 1000 دلار هزینه دارد.

او حالا در مصاحبه‌ای با خبرآنلاین از این دریاچه به عنوان دریاچه نمک نام برده است. کلانتری گفت: «در دریاچه دیگر آبی به آن صورت وجود ندارد. تا جایی که من اطلاع دارم، غلظت نمک در آن قسمتی هم که آب داریم، به بالای 50 درصد رسیده است.»

رئیس سابق سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: «کمتر از 700 تا 750 میلیون مترمکعب آب باقی مانده که آن هم آب محسوب نمی‌شود، بلکه آب و نمک کامل است. تا آخر شهریور همین میزان هم تبخیر می‌شود و آبی نمی‌ماند. در واقع چیزی که می‌ماند اسمش می‌شود دریاچه سابق ارومیه.»

دریاچه ارومیه؛ دو سال بدون حق‌آبه

کلانتری گفت حق‌آبه دریاچه در دو سال اخیر پرداخت نشده است. دو سال است که دریاچه رها شده است. رئیس سابق سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: «آنجا سالانه 75 سانتی‌متر تبخیر دارد. دو سال هم که آبی به آن اضافه نشده است. در واقع حدود یک و نیم متر آب از بین رفته، پس دیگر چیزی نمانده است.»

او گفت: «نمی‌گویم که دریاچه را نمی‌شود احیا کرد. حرف من این است که دریاچه ارومیه با این روندی که در دو سال اخیر داشته، مسلما خشک می‌شود. استاندار و نمایندگان آذربایجان غربی دغدغه دریاچه را ندارند. ترجیح می‌دهند مردم استان‌شان را راضی نگه دارند.»

بیشتر بخوانید: دریاچه ارومیه درگذشت

ساختار مدیریت آب در ایران غلط است

کلانتری در پاسخ به این سوال که مشکل اصلی خشکی دریاچه ارومیه چیست؟ گفت: ساختار مدیریت آب کشور غلط است. بر مبنای قانون مصوب سال 1361 همه اختیارات آب کشور دست وزیر نیرو است. یعنی مساله آب کشور که یک مساله زیربنایی و بسیار مهم است فقط دست یک نفر است. حالا اگر وزیر نیرو هم فرد ضعیفی باشد، در برابر خواسته‌های نمایندگان مجلس همین مساله پیش می‌آید.

او درباره تخصیص آب هم گفت که معمولا وزارت نیرو نسبت به تخصیص آب مقاومت می‌کند. دلیلش هم این است که می‌گوید مالکیت دریاچه با سازمان محیط زیست است، پس مشکلات این سازمان به ربطی ندارد.

توسعه نسنجیده بخش کشاورزی و شهری

پرونده دریاچه ارومیه هنوز باز است و آنطور که کارشناسان گفته‌اند اگر همین حالا دست به کار شویم، می‌توان از مرگ این دریاچه جلوگیری کرد. با این حال به نظر می‌رسد کار راحت‌تر برای مسئولان این است که آدرس تغییرات اقلیمی را دهند.

دریاچه ارومیه سه حوضه آبریز دارد؛ یعنی سیمینه‌رود، زرینه‌رود و تپه‌رود در سه استان آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و کردستان.

پیش از این محمدعلی حامدی، کارشناس حوزه آب درباره علت خشک شدن دریاچه ارومیه در گفت‌وگو با عصر ایران توضیحاتی داد. او گفت که این سه رودخانه سالانه 5/3 میلیلارد مترمکعب آب به دریاچه ارومیه می‌آوردند. این میزان آب تبخیر طبیعی در دریاچه را جبران می‌کردند.

حامدی گفت در این سه استانی که آب دریاچه ارومیه را تامین می‌کردند، تحولات بزرگی رخ داده است. برای مثال تبریز و ارومیه کلانشهر شده‌اند. در نتیجه توسعه شهری و توسعه بخش کشاورزی یعنی در زراعت و باغداری و در محصولات آب‌بر، تقاضا برای آب در این سه استان بیشتر شد. کردستان توسعه زیادی نداشت و منابع آبی که از این استان به دریاچه می‌آمد، ادامه دارد.

او تاکید کرد که علت واضح وضعیت فعلی دریاچه، افزایش تقاضای آب به دلیل توسعه نسنجیده بخش کشاورزی و شهری است. شهر هم افزایش تقاضا برای آب شرب دارد. شهر تبریز خودش یک بلعنده بزرگ است. در آذربایجان غربی هم ارومیه و هم شهرهای اطرافش به شدت توسعه پیدا کرده است. این شهرها آب شرب تصفیه‌شده می‌خواهند و منابع آبی را که قبلا وارد دریاچه می‌شدند، می‌بلعند.

بنا بر آنچه عیسی کلانتری، فصیحی هرندی و حامدی گفتند، بیش از آنچه تغییرات اقلیمی را مقصر وضعیت فعلی دریاچه ارومیه بدانیم، حکمرانی آب است که دریاچه را به این حال و روز انداخته است./تجارت‌نیوز